Vooys. Jaargang 3

[p. 17]

Suzanne Holtzer
Ingrid Janssen
Tussen vrijheid en discipline
Schrijversvakschool 't Colofon Amsterdam

‘Je zit hier nu en moet nu iets presteren. Dat kan gewoon altijd.’ Deze tekenende uitspraak deed docente Bouwina de Ridder bij ons bezoek aan de Amsterdamse Schrijversvakschool 't Colofon. In oktober 1984 ging de opleiding in experimentele vorm van start, in het streven zoveel mogelijk aan de weg te timmeren met zo min mogelijk risico's. Wie durft in deze tijd aan te kloppen bij het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen voor een subsidie? Wie gelooft er in de haalbaarheid van een artistiektechnische opleiding waar schrijvers het vak leren? Onze nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom van het experiment werd in het najaar van 1984 al enigszins bevredigd door berichten en verslagen van de landelijke pers. De naam Schrijversvakschool zegt veel vergeleken met Vestdijks Stelling ‘schrijven is een hopeloze affaire, het is toch geen beroep’. Nu het eerste cursusjaar ten einde loopt vragen wij ons af welke idealen overeind zijn gebleven en wat de eerste resultaten zijn.

Op zaterdag 4 mei 1985 woonden we een lesdag bij die wat locatie en organisatie betreft meteen een indruk gaf van de experimentele, weinig schoolse opzet. Een achter Steigers verscholen voordeur; bezoekers vallen met de deur in een gehuurd leslokaal dat uitloopt op een koffiehokje en een tweede lokaal. Onder coördinatie van Edith Cohen, van beroep speldocente, verzorgen Fons Eickholt en Bouwina de Ridder, dramaturgen, en de

[p. 18]

Journalist Ton Damen een cursusaanbod dat op belangstelling en niveau van de cursisten is afgestemd. Bij de aanvang van het cursusjaar werden veertig cursisten verdeeld over de richtingen nieuwsschrijven en dramaschrijven; de laatste per niveau. Vanuit de gedachte dat schrijven te leren is achten de docenten 't Colofon toegankelijk voor elke serieuze belangstellende. Wie niet waagt komt er niet in. Daarnaast gelden twee ongeschreven regels:

Dagelijks met schrijven bezig zijn is een eerste vereiste. De cursisten krijgen voor een week huiswerk mee dat op de cursusdag, zaterdag, besproken wordt.

Lering uit eigen werk trekken is de tweede; dat betekent zoveel als samenwerking tussen docent en cursist om (zelf)kritiek en vertrouwen in eigen kunnen te benutten. Wordt een opdracht besproken dan telt het resultaat niet als eindprestatie maar als begin. Elke analyse moet de beginnende schrijver uitnodigen tot een nieuwe poging een goed product te leveren. Het is de bedoeling dat cursisten de technische middelen die de docent aanreikt, hanteren om eigen kwaliteiten uit te buiten en praktische beperkingen te accepteren.

Te gast bij Schrijversvakschool 't Colofon mengden we ons spelenderwijs onder de cursisten-groepen en benutten gesprekken met docenten voor een blik achter de schermen.

Het ochtendprogramma ving aan met de cursus dramaschrijven-beginners. In oktober gestart met weinig of geen voorkennis, hebben de cursisten intussen kennis gemaakt met dramatische begrippen en situaties. Alles draait om ‘het conflict’. Aan de hand van schrijfopdrachten worden elementen als thema's, karakters, stijl en dergelijke belicht en telkens opnieuw geordend. Uiteindelijk moet een sluitend geheel ter voordracht liggen. Bij het analyseren van de deelopdrachten gebruikt docente Bouwina de Ridder ‘spanning’ als sleutelwoord. Onderzocht wordt welke werking teksten hebben (‘dit is komisch, waarom?’). Gebreken worden gesignaleerd. Iemand die zich als schrijver wil presenteren heeft lef nodig, maar veel beginners schromen hun talent te ontwikkelen uit angst voor het gebrekkige resultaat. Daarom hecht Bouwina de Ridder waarde aan een vertrouwelijke sfeer. En tenslotte zal een tekst nooit de spotlights halen op grond van techniek alleen; de cursist moet, ook door de sfeer tijdens de les, gestimuleerd worden om emotionele diepgang in zijn teksten aan te brengen.

[p. 19]

Het principe van Bouwina de Ridder, schrijven kun je leren, laat toch ook ruimte voor twijfels vanwege het probleem van overgang van het technische naar het artistieke aspect. Gedreven door haar ervaring als dramaturge ziet ze echter de noodzaak van een dergelijke schrijversopleiding. De beginnersgroep maakt niet de indruk te lijden onder de methodologische onzekerheid van de docente. Ofschoon de beperkte ruimte en het geringe aantal lesuren praktische Problemen geven, zien de cursisten hun verwachtingen overtroffen. ‘Schrijfdrempels worden geleidel ijk overwonnen. De manier van lesgeven opent de weg tot het loskomen van eigen schrijfpatronen en het wordt duidelijk dat dramaschrijven een vak is.’

Wie voldoende inzicht in de drama-theorie heeft opgedaan, maar er niet in slaagt dat zelfstandig toe te passen volgt lessen van het niveau beginners-plus. Aan deze groep wordt nauwelijks nieuwe theorie uitgelegd - die Staat alleen maar in de weg. Hier is het streven directer te leren werken. Daartoe dienen opdrachten als bij voorbeeld ‘lees Oom Wanja, bestudeer de manier waarop de professor geïntroduceerd wordt; maak zelf een soortgelijke scène’. Ook voor de cursisten op dit niveau blijkt ‘leren-door-te-doen’ een effectief principe. Tijdens de les werken ze aan uitgekiende korte opdrachten die hen onmiddelijk confronteren met de bedoelde problematiek. Onder het schrijven heeft ieder de gelegenheid vanuit zijn eigen ervaring de stof te verwerken. Hoezeer een dergelijke methode aanspreekt ervaarden wij zelf op momenten van discussie in de groep. Graag hadden we onze eigen normen te berde gebracht.

De dramaschrijven-gevorderden groep staat open voor wie al een ruime ervaring heeft in de theaterwereld. De cursisten, een filmmaker, een acteur/cabaretier en een doctorandus theaterwetenschappen, hebben al een of meer producties op hun naam staan. Voor hen biedt 't Colofon de mogelijkheid concrete problemen voor te leggen die de afronding van hun vrije opdracht in de weg staan. De een werkt aan een televisie-documentaire over Tamils, de ander aan een komisch stuk over computers, de derde aan een hoorspel over Wagner. Van docent Fons Eickholt wordt niet meer verwacht dat hij kennis overdraagt, zijn taak begint met het grondig analyseren van de stukken. De man met de meeste ervaring geeft advies aan zijn jongere collega die, zo is het streven, gestimuleerd wordt door zijn liefde voor het vak. Een wekelijkse bijeenkomst heeft voor gevorderde schrijvers niet minder nut dan voor beginners. Gevorderden

[p. 20]

weten dan wel wat schrijven is, maar de eigen stijl en methode die ze al ontwikkeld hebben kan nieuwe ingangen voor een tekst blokkeren. In plaats van in eenzaamheid verder te zwoegen, stimuleren ze elkaar door gezamenlijk overleg en dwingen ze elkaar - dit geldt overigens voor elk niveau - gedisciplineerd te werken. Elke week naar school gaan betekent elke week iets af moeten hebben, elke week commentaar krijgen en elke week nieuwe ideeën opdoen. Concentratie- en disciplineproblemen, ook onderdeel van het vak, lijken makkelijk te overwinnen als anderen ze ook ter sprake brengen.

De cursusdag werd beëindigd met het vak nieuwsschrijven. De journalist Ton Damen gunde zijn leerlingen nauwelijks tijd om plaats te nemen want met professionele snelheid vuurde hij een reeks vragen over het nieuws van de afgelopen week op hen af. Na deze nieuwstest kregen de cursisten tien minuten de tijd - horloge naast de schrijfbloc - om een column te schrijven die meteen besproken werd. Natuurlijk bleven de resultaten beperkt vanwege de tijdslimiet. Het ging er dan ook om in korte tijd zo veel en zo goed mogelijk te presteren. In tegenstelling tot de dramagroepen kwamen artistieke aspecten minder aan bod, wat begrijpelijk is omdat de normen van de samenleving voor een krant nu eenmaal anders liggen dan voor een dramaproducent.

Alle deelnemers van de nieuwsschrijvengroep zijn door belangstelling of beroep betrokken bij het journalistiek bedrijf, maar vinden zichzelf onvoldoende bedreven in het schrijven. 't Colofon moet hun vaardigheden vergroten tot een respectabel niveau. Een landbouwdeskundige wil bij voorbeeld, als redactielid van een landbouwopinieblad, beter voor de dag komen.

Naar zeggen van Ton Damen die in Amerika opgeleid werd, schenken de Nederlandse scholen voor Journalistiek te weinig aandacht aan de praktijk van het vak. Hij vindt dat Journalisten in spé gedwongen moeten worden elke dag te schrijven, hoewel op een mildere manier dan de Amerikaanse prestatiegerichte methode.

Na een dag Schrijversvakschool zijn we beniewd naar het vervolg van dit experiment, 't Colofon wil het hiaat in het Nederlandse opleidingenaanbod opvullen, want waarom zou er wel bestaansrecht zijn voor een conservatorium, een kunstacademie, een filmacademie, een theaterschool, maar niet voor een schrijversvakschool? Experimenterend met een praktijkgerichte

[p. 21]

onderwijsmethode proberen docenten naast technisch-artistieke problemen ook concentratie- en disciplineproblemen op te lossen. Afgezien van enkele persoonlijke nuanceringen werkt elke docent vanuit de overtuiging dat schrijftalent te ontwikkelen is. Het zoeken naar de juiste methode, die het midden houdt tussen creatieve vrijheid en discipline zal geen einde vinden, het zoeken naar een financiële bron hopelijk wel, want geld vormt op dit moment het grootste probleem. Ondanks subsidie-perikelen is een uitbreiding van het cursusaanbod bereikt. Wie in Oktober 1985 zijn schrijversloopbaan op 't Colofon begint, maakt kennis met de schrijfrichtingen proza, poëzie, drama en nieuwsschrijven, en ondergaat een algemene schrijftraining om met concentratie- en disciplineproblemen om te leren gaan.