Vooys. Jaargang 1

[p. 21]

W-P prijs voor Duinhoven

24 november jl. werden in de aula van de Vrije Universiteit de Winkler Prins-prijzen uitgereikt. Die voor Nederlandse taal- en letterkunde ging naar A.M. Duinhoven, die verbonden is aan de Universiteit van Amsterdam. Hij kreeg deze prijs voor zijn Bijdragen tot reconstructie van de ‘Karel ende Elegast’. Op het eerste deel hiervan promoveerde hij in 1975. Promotor was Prof. W.P. Gerritsen. Deel 2 verscheen in 1981.

Wat maakt Duinhovens studie zo waardevol dat hij daarvoor deze onderscheiding kreeg? De titel zegt het al: Karel ende Elegast is corrupt. De tekst zoals wij die kennen uit handschriften en drukken, staat ver af van de oorspronkelijke Karel ende Elegast. Reeds in de vorige eeuw heeft men gewezen op corrupte plaatsen en getracht de juiste lezing te herstellen, heeft men ‘tekstkritiek’ geleverd. Dikwijls voerde men goede argumenten aan voor een tekstverbetering. Ook echter gebeurde het vaak dat men veel meer wilde reconstrueren dan men in feite kon en louter giste naar oudere lezingen. Het leveren van tekstkritiek was dan een onzekere en subjectieve bezigheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er een periode kwam waarin men uiterst sceptisch tegenover alle tekstkritiek stond. Wat had het wetenschappelijk gezien voor zin tekstkritisch bezig te zijn, wanneer men corrupties toch nooit kon bewijzen, wanneer men nooit zeker kon zijn van een reconstructie? Men liet de tekstkritiek dus voor wat ze was en richtte zich op andere aspecten van de tekst, zoals literaire motieven.

Intussen werden er belangrijke vorderingen gemaakt op het gebied van de tekstinterpretatie, de codicologie (de wetenschap van het met de hand geschreven boek) en de analytische bibliografie (de wetenschap van het boek als materieel object). Dankzij deze ontwikkelingen kon de tekstkritiek in ere worden hersteld. In het eerste deel van zijn

[p. 22]

Bijdragen laat Duinhoven, aan de hand van Karel ende Elegast, zien dat het mogelijk is op wetenschappelijk verantwoorde wijze tekstkritiek te leveren, indien men grondige kennis bezit van de manier waarop een middeleeuws boek tot stand kwam. Kopiisten, zetters en anderen die daarbij betrokken waren, maakten fouten, en wel vaste typen fouten. Die fouten veroorzaakten onregelmatigheden in de tekst. Deze werden dikwijls gecorrigeerd, en dat gebeurde volgens bepaalde patronen. Door nu een tekst zorgvuldig te bestuderen en te interpreteren en gebruik te maken van onze kennis van de werkzaamheden die verricht werden door kopiisten, zetters, bewerkers en alle anderen die een rol speelden in het produktieproces van een boek, kunnen we plaatsen aanwijzen waar een fout de tekst is binnengeslopen, waar een onregelmatigheid is weggewerkt of een passage ingelast. Op deze wijze kunnen we aantonen dat er tekstverandering heeft plaatsgevonden, verklaren waardoor dat heeft kunnen gebeuren en op verantwoorde wijze reconstructies aanbrengen. Kon men in de vorige eeuw slechts dan aantonen dat er tekstverandering had plaatsgevonden, wanneer de lezingen in de overgeleverde bronnen van elkaar verschilden, nu kunnen we dat ook wanneer ze gelijkluidend zijn. Hoe de originele Karel ende Elegast er precies uitzag, valt niet te achterhalen, maar wel kunnen we nu doordringen tot tekstlagen die onder het oppervlak liggen van de ons overgeleverde redacties.

In het tweede deel van Bijdragen staat de tekstkritiek in haar relatie tot de tekstinterpretatie centraal. Duinhoven betoogt daarin dat Karel ende Elegast gebaseerd is op informatie uit de Latijnse kroniek van Sigebertus van Gembloux en dat het verhaal in de loop van de eeuwen met meer en meer fictieve elementen werd uitgebreid.

Veel studenten die zich gespecialiseerd hebben in Middelnederlandse letterkunde, zullen de Bijdragen (althans gedeeltelijk) kennen. Wie niet de moed heeft de twee dikke delen te lezen maar wel nieuwsgierig is naar de inhoud van deze fascinerende studie, raad ik aan de Karel ende Elegast-editie die Duinhoven in 1982 heeft bezorgd, uit de kast te halen. In de inleiding daarvan vindt men een heldere samenvatting van de Bijdragen.

Irene Spijker

30 januari 1983