Vooys. Jaargang 1

[p. 27]

Waar vind je tegenwoordig nou nog een goeie timmerman?

In het ‘gulden jaer’ 1600 maakt Karel van Mander zich in een ‘sendtbrief’ aan zijn vriend Hemelaer ernstig zorgen over de kwalijke invloed van een afschrikwekkend monster. Het is de oorsprong van alle kwaad, een ‘grousaem dier’ dat zich bij voorkeur in de buurt van aardse machtshebbers ophoudt: ‘Twistbarigh Onverstandt, ons welvaerts meeste kancker’.

In zijn jonge jaren zou Van Mander met alle soorten van genoegens het gedrocht persoonlijk over de kling gejaagd hebben, maar de dan 52-jarige poëet/schilder voelde niet meer de kracht van zoveel jeugdig elan en besefte ook dat het gif waarin hij zijn pen had gedoopt voor ‘Strijdt tegen Onverstandt’ het monster geen definitieve stuiptrekkingen zou bezorgen. Eigenlijk wat pessimistisch gestemd, wilde hij zich aan al dat strijdgewoel onttrekken om pen en penseel in de Hippokrene te kunnen dompelen.

Het klimaat voor zulk een dienstbaarheid aan de Muzen achtte hij niet bepaald optimaal. De meeste dichters waren met hun rederijkersfratsen niet verder dan tot de voet van de Helicon gekomen, en van de lauwerkransen, bestemd voor de literair meest begaafden van elke natie, hing de Vlaamse nog zielig aan een boom te bungelen.

Van Mander had genoeg zelfinzicht om te weten dat hij niet meer in staat was tot sterke staaltjes artistiek alpinisme: ‘den tijt die valt my duyr en kort’. Maar vriend Hemelaer werd wel krachtig aangespoord om de pen met vrucht ter hand te nemen.

In een echte ‘aurea aetas’ hoort 1982 niet thuis, en een ‘locus amoenus’ is de universiteit al lang niet meer. Het heroïsme van de ware wetenschapper moet dan wel uit zijn laatste kandidaten-college spreken als het onderwerp daarvan ‘Strijdt tegen Onverstandt’ is. Ik had het genoegen en de eer om Wim Vermeer op deze laatste veldtocht bij te staan.

De belangstelling voor ‘Strijdt’ was hem niet plotseling ingegeven door een anticiperen op de te verwachten gevolgen van de tweefasenstruktuur, zoals ik aanvankelijk meende, maar veeleer door een oude liefde voor de vroegrenaissancistische bundel ‘Den Nederduytschen Helicon’ (een soort bloemlezing van Noord- en Zuidnederlandse dichters, die in 1610 te Haarlem van de pers kwam en waarin ook ‘Strijdt tegen Onverstandt’ was opgenomen).

Vanaf het begin werd ik nauw bij de opzet en planning van het college be-

[p. 28]

trokken. Ik herinner me een genoegelijke eerste voorbespreking op mijn inderhaast gestofzuigde en van de obligate batterij lege bierflesjes ontdane studentenkamer (we leven in een ander tijdsgewricht: vroeger kwamen de studenten schroomvallig bij hun hooggeleerde docenten op de thee. Kom daar nu eens om).

Het was bij die eerste gelegenheid dat hij mij, in een fraai betoog, ‘Edwien’ noemde. Het kwam mij ongepast voor om de verhandeling van mijn nieuwe leermeester over de ontluikende Renaissance in de Lage Landen te onderbreken voor een pietluttige correctie. Toen Wim weer naar huis ging had het ‘Edwien’ zich volstrekt vacuum in zijn geheugencentrum vastgezogen. Het was duidelijk dat hier geen moedertje lief meer zou kunnen helpen. Ik besefte voortaan door het leven te moeten als ‘Edwien’.

Een mens went aan alles. Ik heb tot op de dag van vandaag in het onvermijdelijke berust. Een schalks ‘Wiem’ of ‘Wimie’ is nooit over mijn lippen gekomen.

Die avond was in ieder geval de basis voor een plezierige samenwerking waarin ik veel heb kunnen leren van Wims vakmanschap en ervaring op vele gebieden (in de jacht op de door ons veronderstelde Franse voorouders van Van Manders monster bleek o.a. zijn kennis van en enthousiasme voor de Pléiade-dichters). Als ‘leermeester’ corrigeerde hij mijn niet sterk ontwikkelde drang tot nauwkeurigheid nooit pijnlijk en altijd mild met zijn wetenschappelijke nuchterheid en gevoel voor understatement. Zijn ‘stille bevlogenheid’ voor het vak trof me als meest opvallende eigenschap. Een aanstekelijke en intrigerende verbetenheid maakte zich van hem meester toen we bij Van Mander stuitten op een niet thuis te brengen olifant. Koortsachtige klopjachten lieten het stof in de meest curieuze instituutjes van de planken dwarrelen (een heel apart gebouw voor ‘Bio-Historie’, het bestaat!). Glinsterend waren de pretoogjes en aandoenlijk was uiteindelijk de lol toen bleek dat Van Mander leentjebuur had gespeeld bij Plutarchus' ‘Moralia’. Het aanvankelijke (forse) Fremdkörper ging van toen af door het leven als ‘het olifantje van Plutarchus’.

Op de allerlaatste bijeenkomst verraste hij alle collegianten met een drankje en hapje, en gaf toen ook te kennen dat hij met de onderzoeksgegevens t.z.t. wat wilde ‘ondernemen’. Van een ‘aan het strijdgewoel onttrekken’ is dus geen sprake. Waar Van Mander de pijp aan Maarten gaf, gaat Vermeer voorlopig verder (al zal deze vergelijking hem wat blasfemisch voorkomen).

[p. 29]

Of daarnaast ook de ‘dichter’ in hem nog zal ontwaken, weet ik niet. Het ‘beatus ille’ is aansporing genoeg om nieuwe creatieve bronnen aan te boren. En wie weet ligt het monster over enige tijd onverhoeds met de pootjes omhoog.

Edwin Venema.