Vooys. Jaargang 1

[p. 20]

Joachim van Babylon en Sint Jan verdwaald
Vermakelijke bibliografica

Op naam van de veertiende-eeuwse sprookspreker Augustijnken is o.m. overgeleverd een berijmde commentaar op de proloog van het Johannes-evangelie. In ruim 1000 versregels krijgt de lezer een stevig stuk middeleeuwse theologie voorgezet.

Bezig met een nader onderzoek naar deze tekst kwam ik, naar te begrijpen valt, op het idee na te gaan of er achter deze Middelnederlandse berijming een directe - waarschijnlijk Latijnse - bron aanwijsbaar zou zijn. Het lag immers niet in de lijn der verwachting dat Augustijnkens tekst temidden van de talloze middeleeuwse bijbelcommentaren en bijbelse preken een volstrekte eenling zou zijn, niet gebonden aan welke traditie dan ook.

Voor een eerste oriëntatie op het terrein begon ik heel algemeen. Ik koos het supplement op het grote werk van Theodore Besterman, ‘A world bibliography of bibliographies[...]’. De titel van dat supplement (nog niet in het ‘Ganzenbord’!) luidt aldus: ‘A world bibliography of bibliographies, 1964-1974. A list of works represented by Library of Congress printed catalog cards. A decennial supplement to Theodore Besterman, A world bibliography of bibliographies.’ Compiled by Alice F. Toomey. With a foreword by Francesco Cordasco. Totowa, New Jersey, 1977. 2 dln.

Ik nam drie trefwoorden: ‘John(Saint-)’, ‘Gospel’ en ‘Bible’. De verrassing kwam bij ‘Bible’. Wie schetst mijn verbazing, toen ik onder dat trefwoord op p. 108 van het eerste deel dit cataloguskaartje van de Library of Congress vond gereproduceerd:

Goris, Jan Albert, 1899-
Het boek van Joachim van Babylon. Hetwelk bevat het oprecht verhaal van zijn leven en dat van zijn beroemde huisvrouw Suzanna, kort geleden ontdekt in de opgravingen van Nat-tah-nam en voor het eerst zorgvuldig vertaald en uitgegeven door een liefhebber der oudheid. Door] Marnix Gijsen.
Amsterdam, Meulenhoff [Nederland] 1969. 176 p. 21 cm.

Een schoolvoorbeeld van klakkeloos overnemen. Hoe komt iemand ertoe een roman als bibliografie te vermelden? Vermoedelijk is daar maar één antwoord op: door, zonder het boek ter hand te nemen, te gokken op de titel. Het taalprobleem kan daarbij ook nog een rol spelen. Des te voorzichtiger moet je dan zijn, lijkt mij. Een

[p. 21]

voorbeeld als het gegevene doet je ook tegen voortreffelijke bibliografische werken weer wat kritischer aankijken.

Maar goed. Gelukkig was mijn greep naar het supplement op Besterman toch niet vergeefs, want onder hetzelfde trefwoord ‘Bible’ trof ik ook een verwijzing aan naar een bibliografie van de jezuïet Edward Malatesta: ‘St. John's Gospel, 1920-1965. A cumulative and classified bibliography of books and periodical literature on the Fourth Gospel’ (Rome, 1967. Analecta Biblica. Investigationes scientificae in res biblicas 32), een prachtige verzameling van meer dan 3000 titels, waarbij de samensteller ‘as a working principle’ hanteerde: ‘utility to all persons interested in the Fourth Gospel from whatever point of view’ (p. V). Precies wat ik zocht. Maar ik kan niet nalaten ook hier een vermakelijkheidje uit te lichten.

Men vindt in Malatesta's werk o.m. de rubriek ‘The Fourth Gospel in various aspects of the Church's life’ en daarbinnen sub 1 (‘John in the history of exegesis’) B (‘Particular authors and groups’) een alfabetisch geordende lijst van bijbel commentaren, van ‘Albert the Great’ tot ‘Zwingli’. Voor mijn doel lichtte ik daar de middeleeuwse auteurs uit, o.a. Johannes Scottus Erigena. Weliswaar leefde deze Ier in de 9de eeuw, maar zijn geschriften hebben in de eeuwen na zijn dood een niet-onbelangrijke invloed gehad. Van zijn hand zijn o.m. overgeleverd een commentaar op het Johannesevangelie en op het in de middeleeuwen zeer beroemde ‘Liber de nuptiis Mercurii et Philoligiae’ (‘Boek over het huwelijk van Mercurius en Philologia’) van de vijfde-eeuwse auteur Martianus Capella.

Onder nr. 2907 nu van Malatesta's bibliografie vond ik het volgende: ‘WILLIS, J.A. Ed. “Joannes Scotus Eriugena. Annotationes in Johannem”: Classica et Mediaevalia 14 (Copenhague 1953) 233-236’. De verwijzing bleek zeer misleidend. Want in de 14de jaargang van het tijdschrift ‘Classica et mediaevalia’ vindt men niet een editie door Willis van Erigena's commentaar op het Johannesevangelie, de ‘Annotationes in Johannem’, maar een zeer kritisch, in het Latijn geschreven artikeltje van Willis over de uitgave van Erigena's ‘Annotationes in Marcianum’ door Cora E. Lutz. Willis nu heeft zijn bijdrage de titel ‘Annotationes in Johannem’ gegeven. Dat is een woordspelletje. Het is Willis' commentaar (‘Annotationes’) op Lutz' editie van Johannes (‘in Johannem’) Erigena's ‘Annotationes in Marcianum’ De titel heeft niets van doen met het Johannesevangelie of Erigena's commentaar daarop. Ook Malatesta moet zich niet de moeite hebben genomen de publikatie van Willis zelf te bekijken.

Zo gaat dat soms in bibliographicis. Alice Toomey en Malatesta, ik ontdekte ze op dezelfde dag. Leerzaam, maar vermakelijk.

En voor wie geinteresseerd is in Augustijnken: nee, ik heb nog geen bron gevonden.

13 juli 1982.

Fons van Buuren