Voortgang. Jaargang 10

[p. 67]

Rotgansiana
L. Strengholt †

1. Nieuwe gegevens uit Utrechts archiefmateriaal

In een bijdrage aan het W.A.P. Smit-nummer van De nieuwe taalgids (1968) heeft mevrouw A.M.C. van Schaik-Verlee interessante gegevens over het leven van de dichter Lukas Rotgans (1653-1710) toegevoegd aan de tot dan bekende feiten, alsook correcties aangebracht inzake sommige vermeende feiten.^1. Een vervolg hierop bood recentelijk mevrouw W.P. Halleen met een artikel ‘Lukas Rotgans (1653-1710), dichter op Cromwijck aan de Vecht’ in het Tijdschrift Historische kring Breukelen.^2. Dankzij de omvangrijke documentatie die Dr. M. van der Bijl te Alkmaar heeft opgebouwd uit Utrechts archiefmateriaal, ben ik in de gelegenheid onze kennis van Rotgans' biografie opnieuw met enige bijzonderheden uit te breiden.^3.

Allereerst verschijnt dan de grootmoeder van de dichter in het beeld, namelijk Geertruijd Huydecoper (overleden 1668), die gehuwd was met Jacob Rotgans.^4. Zij was de dochter van een bekende Amsterdamse magistraat, Johan Huydecoper (1599-1661), eigenaar van de heerlijkheid Maarseveen met de buitenplaats Goudesteyn aan de Vecht. Uit zijn bezit schonk hij zijn dochter Geertruijd de hofstede Cromwijck aan de Vecht tussen Maarsen en Breukelen. Zij liet in 1667 de hofstede verbouwen tot een buitenplaats.^5.

Van der Bijl deelt mij mee, dat Geertruijd Huydecoper op 18 februari 1662 als weduwe van Jacob Rotgans en wonende te Breukelen - naar alle waarschijnlijkheid op Cromwijck - twee, blijkbaar belendende, percelen te Utrecht koopt, hoek Voorstraat / Boothstraat en Boothstraat. De ‘plecht’, d.w.z. de hypotheek, bedraagt f. 2000,= tegen vier procent.^6. Het ziet ernaar uit, dat hier voor het eerst een relatie van de uit Amsterdam

1. A.M.C. van Schaik-Verlee, ‘Rotgans' leven op de keper beschouwd’. In: De nieuwe taalgids W.A.P. Smit-nummer. (Groningen, 1968), pp. 87-93.

2. Tijdschrift Historische kring Breukelen, jg 4, nr 2, juni 1989, pp. 97-106.

3. Met hartelijke dank aan Dr. M. van der Bijl te Alkmaar, die mij vriendelijk zijn materiaal betreffende Lukas Rotgans en zijn familie ter beschikking stelde.

4. Vgl. J.E. Elias, De vroedschap van Amsterdam 1578-1795, deel I (Amsterdam, 1903), pp. 170 e.v.

5. Halleen, p. 100.

6. Gemeente-archief Utrecht, Register transporten en plechten (opgave door Dr. M. van der Bijl in een brief aan de schrijver van dit artikel d.d. 11 januari 1988).

[p. 68]

afkomstige familie Rotgans met de stad Utrecht wordt gelegd, althans voorzover onze blik reikt.

Vervolgens de vader van de dichter. Jacob Rotgans, ‘commissaris van de monstering’, laat op 10 februari 1672 zijn testament opmaken door notaris Cornelis van Schuijlenborch.^7. Hij legateert, ‘sieckelijck van lichaem te bedde leggende’, aan zijn dochter Geertruijt Jacoba ‘een silvere stroijmant, een silvere poijerdoos, alle paerlen van huisvrouw saliger’ en voorts alle zilver en goud van haar lijfgoed, behalve een ‘boodt en een groote diamant ringh’, die respectievelijk zijn voor de zoons Lucas en Pouwelis Rotgans. De dienstbode Annechie van Dullemen krijgt vijftig gulden, de andere dienstboden en de knecht elk vijfentwintig gulden. Als getuigen treden op Peter Eliassen en Elias Pieters Backer.

Dit testament is opgemaakt ten huize van comparant op de Voorstraat. Het ligt voor de hand daarbij te denken aan een der percelen, door de moeder van de comparant, zoals we zojuist zagen, in 1662 gekocht. Jacob Rotgans zou dan die woning in 1668 van zijn moeder geërfd hebben. Het lijkt niet onaannemelijk, dat hij er - in de jaren zestig weduwnaar geworden - ook al voor 1668 met zijn kinderen in woonde.^8. Mogelijk had Geertruijd Huydecoper juist met het oog op het gezin van haar zoon het pand in 1662 gekocht. Verder merk ik op, dat Lukas in het testament genoemd wordt voor zijn broer Paulus, hetgeen bevestigt dat hij de oudste zoon was.^9. Het testament lost tevens een probleempje op door mevrouw Van Schaik opgeworpen. Zij refereert aan Rotgans' biograaf Halma, die als enige zuster van de dichter een Jacoba noemt, terwijl elders sprake is van een Geertruyda Rotgans. Was hier, evenals op andere punten, Halma's onbetrouwbaarheid als biograaf van Rotgans in het spel?^10. Dat blijkt inzake de naam van Lukas' zuster toch niet het geval. Het testament laat zien dat het om een en hetzelfde meisje gaat, dat beide namen droeg: Geertruijt Jacoba.

Rotgans' vader moet kort na het vastleggen van zijn laatste wil gestorven zijn. Halma meldt, dat Jacob Rotgans enige maanden voor de inval van de Fransen in 1672 overleed. De dichter zelf was daarover in een van zijn gedichten evenmin onduidelijk^11. en nu komt een akte de dato 22 april 1672 dat nog eens bevestigen. Het is een stuk uit de koker van de reeds genoemde notaris Van Schuijlenborch betreffende de zuster van de overledene, Elisabeth Rotgans, die gehuwd was met Johan Pauw, ‘capiteyn’. Deze tante van de dichter blijkt voogdes - in de akte heet het ‘mombersse’ - over de kinderen van broeder Jacob Rotgans, in leven ordinaris commissaris van de monstering van Holland. Met de akte in kwestie substitueert ze als voogd Servaes, advocaat bij het Hof van Utrecht. Getuigen zijn opnieuw Elias Petersz. Backer en Peter Eliassen,

7. Foliant U056a008, p. 77 (notaris Cornelis van Schuijlenborch) (opgave Dr. M. van der Bijl).

8. Vgl. Halleen, pp. 100-101; dat Jacob Rotgans in 1664 naar Nijenrode verhuisd zou zijn - zoals Halma in zijn uitvoerige levensbericht van de dichter voor de uitgave van Rotgans' Poëzy beweert -, is onjuist gebleken, zie Halleen, p. 100.

9. Vgl. Van Schaik-Verlee, p. 88.

10. Vgl. Van Schaik-Verlee, pp. 89-90.

11. Vgl. Rotgans' briefgedicht aan Joannes Vollenhove:

ik most de lykbaar volgen,

En achter 't kout gebeent' met weenende oogen gaan;
Ter goeder uur voor hem: want viermaal hadt de maan
Haar bleeke horens by de starren rondt gebogen,
Als Vrankryks heir, gelyk een snelle schicht gevlogen,
Of opgezwollen stroom, door stormen voortgeprest,
Tot onherwinbre scha van ons gemeene best,
Op 't onvoorzienst in 't hart van Neerlandt door quam dringen.

(Lukas Rotgans Poëzy, Amsterdam, 1715, p. 281).

[p. 69]

zijn zoon.

Mevrouw Van Schaik was reeds op grond van andere gegevens tot de slotsom gekomen dat Johan Pauw en Elisabeth Rotgans als voogden over Lukas en de andere kinderen gesteld moeten zijn geweest.^12. Elisabeth was het, die na de dood van haar moeder anno 1668 de buitenplaats Cromwijck in bezit kreeg. Zij liet met haar echtgenoot het buiten in de jaren 1675-1678 herbouwen, nadat het in de oorlogsjaren 1672-1673 door de Fransen was verwoest. In 1680 overlijdt zij en Lukas Rotgans erft Cromwijck.^13.

Het aardigste gegeven betreffende Rotgans' biografie dat ik aan de documentatie van Dr. Van der Bijl ontleen, is wel dat aangaande het verbreken van een verloving.^14. In de akte in kwestie ontslaan Lucas Rotgans uit Breukelen en Sophia Gerrits Spijcker uit dezelfde plaats elkaar van de trouwbelofte die ze hebben afgelegd. De akte is gedateerd 18 februari 1678. Lucas Rotgans voldoet aan Sophia Spijcker of haar erven een bedrag van 450 gulden. Als getuigen treden op Cornelis Palmer en Johannes van der Linden. Toegegeven, over de achtergronden van deze gebeurtenis weten we volstrekt niets, en vooralsnog vormt het gegeven dan ook geen bijdrage tot het psychologisch portret van de dichter. Drie jaar later treedt Rotgans in het huwelijk met Adriana de Salengre.^15.

12. Van Schaik-Verlee, p. 89.

13. Halleen, p. 100.

14. Foliant U031a016 (notaris Cornelis van Vechten) (opgave Dr. M. van der Bijl). Het verdient opmerking, dat Lukas Rotgans hier anno 1678 ‘uit Breukelen’ heet te komen. Als vrijgezel had hij dan zeker zijn domicilie bij zijn oom en tante Pauw-Rotgans op Cromwijck.

15. Vgl. Van Schaik-Verlee, p. 90.

2 Een brief aan Joan van Broekhuizen

In het jaar 1988 is aan beide zijden van de Noordzee op grootscheepse wijze de overtocht van Willem III naar Engeland herdacht. De tentoonstelling in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gaf een indrukwekkend beeld van de wereld van William and Mary. De organisatoren bleken oog te hebben voor een eigenaardig aspect van het culturele leven van die tijd, de gewoonte om iedere gebeurtenis van enige importantie vergezeld te doen gaan van poëzie. In de vitrines waren heel wat voorbeelden van het genre der gelegenheidsgedichten te zien. ‘Grote afwezige’ is misschien te veel gezegd, maar toch: opmerkelijke afwezige, was daarbij de Nederlandse lofdichter bij uitstek van de stadhouder-koning, Lukas Rotgans. Ik denk nu in het bijzonder aan zijn heldendicht Wilhem de Derde.

De Utrechtse literatuur-historicus W.A.P. Smit schenkt in het eerste deel van zijn grote studie over het renaissancistisch-klassicistisch epos, Kalliope in de Nederlanden, uitvoerig aandacht aan Rotgans' hoofdwerk.^16. In 1698 verschenen de eerste vier boeken van het epos, in 1700 de volgende vier. Het privilege voor de druk van het eerste deel is gedateerd

16. W.A.P. Smit, Kalliope in de Nederlanden. Het Renaissancistischklassicistische epos van 1550 tot 1850. Eerste deel (Assen, 1975), pp. 706-762.

[p. 70]

31 juli 1697 en op grond daarvan acht Smit het aannemelijk, dat de uitgave van het eerste deel door de dichter bestemd was als een bijdrage tot de feestvreugde bij de afkondiging van de Vrede van Rijswijk in het najaar van 1697. Maar de uitgevers wensten er een fraai boek van te maken. De voorbereiding van de uitgave kostte meer tijd dan Rotgans gehoopt had. ‘En zo kwam de vrede eerder tot stand dan het boek.’^17. In afwachting van de verschijning van de eerste vier boeken van zijn heldendicht vierde de dichter de Vrede van Rijswijk met een gelegenheidsgedicht onder de titel Vredetriomf.^18.

In de onderhavige en de volgende paragraaf van dit artikel komen enige aan Smit onbekend gebleven brieven van Rotgans ter tafel, waarmee Smits reconstructie van de produktiegeschiedenis van Wilhem de Derde, deel I (1698), kan worden bevestigd en aangevuld. Een belangrijk stuk is in de eerste plaats een brief van Rotgans aan Joan van Broekhuizen, alias Janus Broukhusius (1649-1707), officier en klassiek filoloog, in zijn tijd befaamd als Nederlands en vooral Neolatijns dichter. Het document bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek te Leiden.^19. Het belang ervan is niet zozeer gelegen in de inhoud als wel in de bijlage. De dichter voegt namelijk aan zijn brief, waarin hij om een lofdicht voor Wilhem de Derde vraagt, een in proza gesteld resumé van het heldendicht (boek 1 tot en met 4) toe. Dat moest Broekhuizen helpen een goed beeld te krijgen van de stof en de opbouw van het werk waarvoor hem verzocht werd de loftrompet te steken.^20.

De brief heeft geen datum. Een terminus ante quem kunnen we echter vinden in een andere brief van Lukas Rotgans, aan Joannes Vollenhove, inzake dezelfde materie. Op 30 augustus 1697 richt Rotgans zich uit Utrecht tot de Haagse dominee-dichter met eenzelfde verzoek om een drempeldicht en hij meldt dan, dat hij onder andere van Broekhuizen iets in het Latijn ontvangen heeft.^21. We mogen daarom aannemen, dat de brief aan Broekhuizen van juli of begin augustus 1697 dateert.

De lakonieke beknoptheid die Rotgans' epistel kenmerkt, kan mijns inziens alleen verklaard worden als we een zekere connectie tussen de beide dichters aannemen. Smit veronderstelt dat ze met elkaar in aanraking zijn gekomen toen Broekhuizen van 1682 tot 1684 als officier te Utrecht in garnizoen lag.^22. Evenwel geloof ik, dat de wijze waarop Rotgans over zijn epos schrijft erop duidt, dat de aangeschrevene afwist van zijn arbeid aan het epos over Willem III. Er zou dan eveneens in de jaren negentig contact tussen beiden bestaan hebben. Geheel ingewijd in elkaars dicht-geheimen kunnen ze anderzijds weer niet geweest zijn, anders zou Rotgans niet voor de noodzaak hebben gestaan, een samenvatting van de eerste vier boeken van het epos mee te sturen.

17. Smit, Kalliope I, p. 713; overigens ziet Smit bij zijn reconstructie van de voorgeschiedenis van de publikatie van Wilhem de Derde, het eerste deel (1698), mijns inziens over het hoofd, dat het aanvragen van het privilege doorgaans geschiedde als het drukproces al een eindweegs gevorderd was, zodat de aanvrage indien nodig vergezeld kon gaan van (een substantieel deel van) het te verschijnen boek (zonder het ‘voorwerk’). Het plan om met de eerste vier boeken alvast naar buiten te treden kan daarom ouder zijn geweest dan het nieuws van de te Rijswijk begonnen vredesonderhandelingen (vgl. Kalliope I, p. 711, regel 9 tot 7 van onderen).

18. Smit, Kalliope I, p. 713. De Vredetriomf verscheen afzonderlijk bij Halma te Utrecht na de afkondiging van de Vrede van Rijswijk op 20 september 1697. Het is zo'n gedicht waarvoor men pas feeling krijgt als men vertrouwd raakt met het klassicistische idioom; maar dan blijkt het in zijn soort ook een geslaagd werk.

19. UBL, sign. Pap. 2.

20. Dat Rotgans' samenvatting zich in dezelfde map in de verzameling Papenbroek bevindt is, naast de inhoudelijke samenhang, een belangrijk argument voor het bijeenhoren van brief en resumé.

21. Zie de eerste brief in paragraaf 3. Het Latijnse drempeldicht van Broekhuizen kreeg in de uitgave van Rotgans' epos de eerste (ere-)plaats. Vgl. over de lofdichten Smit, Kalliope I, pp. 722-724.

22. Smit, Kalliope I, p. 722, noot 32.

[p. 71]

Het epistel omvat een dubbelblad met op de voorzijde van het eerste folium de tekst van de brief en op de achterzijde van het tweede folium het adres: ‘Mijn Heer // Mijn Heer Joan Broekhuisen // Kapitein // Tot // Amsterdam.’

De tekst van de brief luidt als volgt:

Mijn Heer.

Also ik van mening ben mijn Heldendicht, onder den tijtel van Wilhem den derden, binnen weinige dagen in 't licht te brengen; soude dat werk veel luister ontfangen, indien UEd het selve met eenige weinige regels van desselfs hooggeleerde poezije, aan 't hoofd geliefde te verheerlijken. Vergeef mij mijn Heer dat ik 〈de〉 vrijmoedigheid neme van UEd dit versoeken, en gelieft mij te vergunnen, dat ik mij noeme

Mijn Heer
UEd^s gehoorsaamste dienaar

Lucas Rotgans^23.

Het overzicht waarmee Rotgans Broekhuizen informeerde over de verhaalgang van zijn epos is om verschillende redenen interessant. Allereerst laat het zien hoe het bij het vragen om een drempeldicht toe kon gaan. In dit verband wordt ook de vraag naar de reeds aanwezige voorkennis inzake Rotgans' werk bij Broekhuizen dringender.

In de tweede plaats merken we op, dat voor de samenvatting gebruik is gemaakt van de in margine van de uitgegeven tekst opgenomen aanduidingen van de hoofdinhoud der opeenvolgende passages. Soms neemt de dichter die stukjes letterlijk over, maar vaker varieert hij ze. De verhouding van het resumé voor Broekhuizen ten opzichte van de marginalia verdient nauwgezetter studie dan hier en nu mogelijk is. Daarbij moet uiteraard voortdurend de onderscheiden functie van het een en het ander in het oog gehouden worden.

Het inhoudsoverzicht biedt vervolgens prachtig materiaal voor een

23. Let wel dat Rotgans - juli of begin augustus 1697 - zegt dat zijn werk ‘binnen weinige dagen’ verschijnen zal, als het aan hem ligt. In zijn brief d.d. 30 augustus d.a.v. heet het: ‘Het werk sa〈l〉 binnen veertien dagen, sonder verhinderinge (d.i. “als er niets mis gaat”), in 't licht komen’. Rotgans onderschatte blijkbaar de tijd die nodig was voor de afwerking van het boek. Het is ook mogelijk, dat hij door middel van de formulering van zijn optimistische verwachting de lofdichters impliciet tot spoed wilde aansporen. Woordverklaring: aan 't hoofd = in het voorwerk; te verheerlijken = luister bij te zetten. Het woordje 〈de〉 in de laatste zin van de brief is interlineair toegevoegd.

[p. 72]

mogelijke nieuwe analyse van Rotgans' epos, natuurlijk in permanente vergelijking met Smits uiteenzettingen. Nagegaan dient te worden, of de auteur bepaalde momenten accentueert respectievelijk slechts en passant vermeldt of zelfs negeert.

Tenslotte noem ik nu nog alleen het bijzondere feit, dat de dichter eenmaal in zijn resumé een proefje van zijn dichtwerk geeft, in de vorm van een achttienregelig citaat uit het tweede boek. Het betreft een ‘aanspraak’ van de Bisschop van Munster aan zijn leger bij het begin van zijn opmars naar het noorden van de Republiek.^24. In de voorafgaande verzen laat de dichter al voelen hoe ongepast het is dat een geestelijke zijn bisschopsstaf voor een degen verwisselt. In de aanhaling toont de krijgshaftige legeraanvoerder zijn haat jegens de protestanten en hier zal Rotgans, gegeven de afloop van de bisschoppelijke aktie in het noorden des lands, gerekend hebben op instemmend antipaaps leedvermaak bij de lezer van zijn samenvatting.^25.

De tekst van het resumé is in extenso als Bijlage I bij dit artikel opgenomen.

24. In de editie van 1710, die ik gebruik, op p. 56, r. 3-20.

25. Het citaat uit het epos omvat in het resumé de regels 48-65 (zie Bijlage I). De latere uitgaven vertonen enige varianten. Bijvoorbeeld: in r. 49 van het resumé, waar Rotgans schrijft: ‘En 't ongelovig volk te slaan in Roomsche banden’, kiest hij naderhand, in plaats van ongelovig, uitgelaten, vermoedelijk om daarmee de stilistische variatie te dienen, aangezien vijf regels later opnieuw over 't ongelovig zaad gesproken wordt. Vgl. over de varianten in de editie van 1710 ten opzichte van de eerste uitgave: Smit, Kalliope I, pp. 715-716.

3. Correspondentie met Joannes Vollenhove

Dat Rotgans connecties onderhield met de dichter-predikant Joannes Vollenhove (1631-1708) is vanouds bekend. In 1701 publiceerde hij een rijmbrief aan Vollenhove, die blijkens de inhoud in de winter van 1700-1701 geschreven moet zijn.^26. Mevrouw Halleen gaat in haar eerder genoemde bijdrage op een aantal biografische elementen van het gedicht in.^27. Ook doet zij mededeling van de vondst van een ‘gewone’ brief van Rotgans aan Vollenhove (nr 5 in deze paragraaf). Een deel ervan is in facsimile bij haar artikel afgedrukt.^28.

Er bevinden zich alles bijeen in Nederlandse collecties tenminste zes brieven van onze Utrechtse dichter aan de bewonderde Haagse dominee, vijf in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, een in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam. Ze vormen twee groepjes. Drie brieven hebben betrekking op de verschijning van Wilhem de Derde (1697-1698); ze zijn door Smit niet betrokken bij zijn onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van Rotgans' heldendicht. De andere drie dateren van 1705 en betreffen verschillende onderwerpen.

Ik geef thans in chronologische orde de tekst van de zes brieven met alleen in de voetnoten enig commentaar.

26. De rijmbrief aan Vollenhove verscheen in 1701 bij Halma te Amsterdam; vgl. ook Lukas Rotgans Poëzy (1715, ²1735), pp. 279-291. Vollenhove beantwoordde Rotgans' briefgedicht op zijn beurt met een brief in versvorm, vgl. Lukas Rotgans Poëzy, pp. 292-297. Halma spreekt in zijn levensbericht van Rotgans met nadruk over de relatie Rotgans-Vollenhove. Vgl. ook L. Strengholt, ‘Vollenhoven (sic) bij Rotgans’, in: Documentatieblad Werkgroep Achttiende Eeuw XIX/2 (1987), pp. 193-200.

27. Halleen, p. 97-102.

28. Zie Halleen, p. 105, noot 1; het facsimile aldaar op p. 98.

[p. 73]

(1) KB Den Haag sign. 72 D 20/52. Dubbelblad met de tekst van de brief op 1r⁰-1v⁰; 2r⁰ blanco; op 2v⁰ het adres: ‘Aan den Eerwaarden, Hoog = // = geleerden, en godsaligen // Heer J. Vollenhoven, // predikant jn 's Gravenhage. // per couvert.’

1r⁰ Utrecht den 30 Augustij 1697

Mijn Heer

Indien het UE geliefde mijn Heldendicht, waar van de Heer Moonen uE ongetwijfelt gesproken sal hebben, met uwe vol = = maakte, en door gansch Neerland ver = = maarde poesije, aan 't hoofd te verheerlijken, soude ik mij ten hoogsten verplicht achten, en mijn werk met grooter luister zich voor 't oog van de waereld vertoonen. De Heeren Broekhuisen, en Henning Professor tot Duysburg, hebben mij iets in 't latijn toegesonden. Jk wachte ook eenige vaersen van de Heeren Burman, Moonen, en Brandt, so des selfs gesontheyd sulks toelaat.

1v⁰ De tijtel sal sijn

Wilhem de derde. Koning van groot Britanje, [-va] Vrankrijk, en Jerland, Beschermer des geloofs, jn heldendicht beschreven door L. Rotgans.

Vergeef mij, mijn Heer, de vrijheid, die ik gebruike, en vergun mij de eer dat ik mij [ik⁺] 〈m〉 ag noemen

P.S. Het werk sa〈l〉 binnen veertien dagen, sonder verhinderinge, in 't licht komen.
Mijn Heer UE gehoorsaame en verplichte dienaar

L. Rotgans^29.

29. Vgl. voor de situatie waarin deze en de twee volgende brieven geschreven zijn, Smits uiteenzetting over de voorbereiding van de publikatie van Wilhem de Derde, deel I, in Kalliope I, pp. 711-713. Met Moonen had Rotgans blijkbaar kort tevoren over de verschijning van het werk gesproken of gecorrespondeerd. Van al de genoemden zijn drempeldichten in Wilhem de Derde opgenomen.

[p. 74]

(2) KB Den Haag sign. 72 D 20/52. Dubbelblad met de tekst van de brief op 1r⁰, het adres op 2v⁰: ‘Mijn Heer // Mijn Heer J. Vollenhove.’ Zonder plaats en datum.

1r⁰ Mijn Heer

Terwijl door de traagheid van den Plaatsnijd[er] mijne oorlogstoonen noch een korten tijd sullen moeten rusten, sende ik UE mijne vredetriomf. Indien de selve uE aandacht waardig is, [-*.....*] 〈achte〉 ik mijne moeite wel besteed, en blijve

Mijn Heer,

Uw genege dienaar

L. Rotgans^30.

(3) UB Amsterdam sign. 19 E n^o 1. Dubbelblad met de tekst van de brief op 1r⁰ en het adres op 2v⁰: ‘Mijn Heer // Mijn Heer J. Vollenhove // predikant // In den Hage // met een boek // port.’ Zonder plaats en datum.

1r⁰ Mijn Heer

Ik sende UE, doch schroomende, mijnen Wilhem den derden, wel wetende dat UE^s volmaakt oordeel in de dichtkunst veel feilen in den zelven zal vinden; maar zal met genoegen de aanwijzinge daar van afwachten, opdat ik mij in 't toekomende voor die hinderklippen mag hoeden. Jk hebbe te laat bespeurt dat ik te veel vrijheid gebruike in het stellen van de (d') met 〈een〉 haakije daar boven, voor (den) bij de genitiv: of accuss: in 't masculin: gelijk. door d' oosten wind gestreelt. van d' akkerman. naar d' oever etc. UE gelieve mijn goede wil aan te sien;

30. De Vrede van Rijswijk werd op 20 september 1697 afgekondigd. De brief zal daarom gedateerd moeten worden op eind september of oktober 1697. Vgl. Smits gissing met betrekking tot de vertraging, Kalliope I, p. 712-713, die door deze brief bevestigd wordt.

[p. 75]

en versekert te sijn dat ik UE^s onderrechtin = = gen, so mij die eer mag gebeuren, sal volgen en altijd blijven
Mijn Heer

UE^s gehoorzaame dienaar

L. Rotgans^31.

(4) KB Den Haag sign.72 D 20/52. Dubbelblad met de tekst van de brief op 1r⁰-1v⁰; 2r⁰ is blanco en 2v⁰ heeft het adres: ‘Aan den Hooggeleerden // Eerwaarden Heer // Joannes Vollenhove // doctor der H: Theologie // en predikant // jn s'Gravenhage’.

1r⁰ Kromwyk den 27 Januarij 1705.

Eerwaarde Heer.

Ik vinde mij verpligt uw Eerw: voor het toegesonde geschenk met alle eerbiedigheit te bedanken. De stoffe, daar in begrepen, verstrekt 〈mij〉 in dese eenzaamheidt, en winteravonden 〈tot〉 een dagelijks onderhoudt, en geen onnutte oefeninge. Ik wensche uw Eerw: 1v⁰ in dit nieuwe jaar veel zegen, en voorspoedt, en een langdurige gezontheit, op dat wij noch lange jaren ons met de vruchten van Uw Eerw: werkzamen en hoogverlichten geest mogen vermaken; En neme de vrijmoedigheit van my te noemen

Eerwaarde Heer

Uw Eerw: gehoor[s⁺]〈z〉 ame en verpligte dienaar

L. Rotgans^32.

31. Met hartelijke dank aan Mevrouw W.P. Halleen te Sterksel, die mij op het bestaan van deze brief wees. De brief begeleidt de toezending van Wilhem de Derde. Strikt genomen is onzeker of we hier aan deel 1 (1698) of aan deel 2 (1700) hebben te denken. Ik ben geneigd van de eerste mogelijkheid uit te gaan. Het jaartal op het titelblad van deel 1 sluit niet uit, dat het boek eind 1697 van de pers gekomen kan zijn. De brief zou dan op eind 1697 of begin 1698 gedateerd moeten worden. Men merke op, dat Rotgans net als zijn tijdgenoten aan Vollenhove groot gezag op het punt van de poëtische vormgeving toekent, ook als het gaat om kwesties van correcte of incorrecte taalvormen. Vgl. ook brief nr 5.

32. Rotgans heeft, zeker als nieuwjaarsattentie, van Vollenhove een werk van stichtelijke inhoud ontvangen en bedankt daarvoor. Wat de titel van doctor in de theologie in de adressering betreft, de Haagse predikant was in 1674 gezantschapsprediker in het gevolg van een buitengewone ambassade naar Engeland en ontving vermoedelijk met het oog daarop een eredoctoraat te Oxford, vgl. het lemma over Vollenhove in het Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme, deel I (Kampen, 1978), p. 406.

[p. 76]

(5) KB Den Haag sign. 72 D 20/52. Dubbelblad met de tekst van de brief op de eerste drie bladzijden; 2v⁰ is blanco; adressering ontbreekt, maar de inhoud laat geen twijfel over inzake de adressaat.

1r⁰ Kromwijk den 23 Junij 1705

Eerwaarde Heer.

Ik vinde mij verpligt mijn dankbaarheit, voor het toezenden der afscheitrede, door Uw Eerwaardigheit, voor de gemeente van S'gravenhage, uitgesproken, hier nevens te betuigen; en hebbe de zelve niet sonder opmerkinge en beweginge des gemoedts geleezen. Ik wensche Uw eerw: in den hogen ouderdom, nu van den openbaren predikdienst, zo veel jaaren met ongemenen lof en luister waargenomen, ontslagen, eene volkomene en langdurige gezontheit: terwijl ik altijdt met verlangen, indien ik zulks waardig ben, de vruchten van Uw Eerw: volmaakten geest in rijm of onrijm zal te gemoet zien; om [-met] 〈door〉 de zelve het kleen talent, dat mij de natuur in de dichtkunde gegeven heeft, te verrijken. Met het opbouwen van eenen nieuwen toren in ons dorp, Breukelen, en het verniewen van een groot gedeelte der kerke, hebbe ik, op het verzoek der vrouwe van Nienrode, als patronesse der voorschreve kerke, deze acht regels, die voor den ingang uitgehouwen staan, gedicht.

1v^0* Vrou Pergens ijver voor Godts Kerk Leij hier den Steen aan 't metselwerk. [O⁺]〈G〉ij, die dit niew gebou aanschout, Vergaap u niet aan steen of hout: Maar tree, met een' godtvruchten zin, Verniewt van geest, den tempel in. Leg daar uw' oude zonden af. Zo vindt gij 't leven bij uw graf.

* Haar Ed: heeft den eersten steen gelegt.

[p. 77]

Ik voege dit opschrift hier niet bij, om daar door eenigen Lof bij UWEerw: te behalen; maar om de feilen, indien het Uweerw: mogt gelieven mij die aan te wijzen, in het toekomende te verbeteren; die onderrechtinge zal mij altijdt aangenaam zijn, en ik daar uit mijn voordeel trekken, doordien, in dit buitenleven, 〈in〉 de oefeninge der dichtkunst, en het lezen der vermaarde poeeten, mijn meeste tijdtverdrijf bestaat.

2r⁰ Vaarwel, Eerwaarde Heer, en zijt niet schaars in het mededelen uwer lessen aan hem, die zich met veel eerbiedigheit noemt

UWEeerw: gehoor[s⁺]〈z〉aamste en toegenegenste dienaar

L. Rotgans^33.

(6) KB Den Haag sign. 72 D 20/52. Enkelblad zonder adressering, met de tekst van de brief aan de rectozijde.

r⁰ Kromwyk den 23 julij 1705

Eerwaarde Heer.


De H^r. Halma heeft mij onlangs eenige uittreksels van texten, die in het boek, dat eerstdaags staat uit te komen, verhandelt sullen worden, ter handt gestelt. Indien Uw eerw. dit nevensgaande lofdicht een plaats voor uw[-e] werk gelieft te vergunnen, sal ik mij ten hoogsten vereert en verpligt houden. Den Titel, mij onbekent, [s⁺]〈z〉al Uw Eerw: daar gelieven bij te voegen, en de goet-

33. Rotgans bedankt voor Vollenhoves gedrukte afscheidspreek, gehouden op 6 mei 1705; toenemende doofheid verhinderde de predikant zijn ambt te blijven vervullen, vgl. NNBW VI (Leiden, 1924), kol. 1307. Hij was vanaf 1654 predikant geweest, vanaf 1665 te 's-Gravenhage. - Wat het ‘opschrift’ voor de kerk van Breukelen betreft, de toren was in 1702 door storm verwoest. Vrouwe Anne Pergens, weduwe van Johan Ortt, eigenaar van Nijenrode, financierde de herbouw, die in 1705 gereedkwam. Vgl. Halleen, p. 97. Het gedicht op de eerste steen ook in Poëzy, p. 298.

[p. 78]

heit te hebben van de drukproeve eens na te [s⁺]〈z〉ien. Ik blyve met alle eerbiedigheit

Eerwaarde Heer

Uw Eerw: gehoorsaamste dienaar
L. Rotgans^34.

34. Brief nr (6) moet betrekking hebben op de (her-)uitgave van Vollenhoves prekenbundel De heerlykheit der rechtvaardigen ('s Gravenhage, 1706). Zie voor de volledige titel Bijlage II. Het werk bevat een lofdicht van Rotgans, dat in Bijlage II in extenso wordt aangeboden, aangezien het gedicht niet voorkomt in Rotgans' Poëzy (1715, ²1735). Reeds op 22 en 23 januari 1668 schreef Constantijn Huygens twee drempeldichten voor dezelfde prekenbundel, vgl. De gedichten van Constantijn Huygens, ed. J.A. Worp, VII (Arnhem, z.j.), p. 153-154.

4. Een onbekend gedicht van Rotgans in een album amicorum

In het album amicorum van de jurist Arnoldus Kersseboom (in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, signatuur 133 M 50) komt een tot op heden onbekend gedicht van Lukas Rotgans voor, te interessanter omdat we hier met een autograaf van de dichter te doen hebben. Arnoldus Kersseboom is blijkens een andere bijdrage in het album een neef van Joannes Vollenhove. Naar het zich laat aanzien - ik heb daar geen verder onderzoek naar verricht - was hij een zoon van een zuster van Vollenhove. Het album bevat onder meer inscripties van Johan Willem Friso (d.d. 3 januari 1702); van de Utrechtse predikanten Petrus van Eijndhoven, Justus Gercama en Petrus van Breen (alle gedateerd in het voorjaar van 1701); van Arnold Moonen, die een Nederlands gedicht bijdroeg, d.d. Den Haag 8 juli 1701; van de hoogleraar in de theologie Herman Witsius (Leiden, 13 mei 1702^35.); van een oom Fr. Kersseboom (Oudewater, 20 oktober 1701), door wie de jonge Arnoldus na de vroege dood van zijn vader is opgevoed; van Joannes Vollenhove (met een Nederlands gedicht, augustus 1701); van Janus Broukhusius (Amsterdam, 15 mei 1702); van Joannes Brandt (Amsterdam, 16 mei 1702); en van David Hoogstratanus (een Latijnse inscriptie, eveneens gedateerd 16 mei 1702).

Het gedicht van Rotgans (in het album op p. 182) is gedateerd 1 april 1701 en volgt chronologisch dadelijk na de bijdragen van de Utrechtse predikanten voornoemd. Voor zover valt na te gaan, is het nooit in druk verschenen. Hier volgt de tekst.

Men vindt veel zaaken, die de menschen,
Als 't hoogste goedt, beneden wenschen.

D' een zoekt door 't moordendt krijgsgeweer

En broeders doodt onsterflijke eer,

En vlecht te lande of op de baaren
Bebloede lauren om zijn haaren.

35. Zie J. van Genderen, Herman Witsius. Bijdrage tot de kennis der gereformeerde theologie ('s-Gravenhage, 1953), p. 67, noot 16, met de tekst van Witsius' bijdrage in Kerssebooms album.

[p. 79]

 

De Heerschlust, die de kroon waardeert,

 

En 't volk, maar minst zich zelf, regeert,

 

Slaaft, zwoegt, en zweet om hooger staaten

 

En langer sleep van onderzaaten.

 

Een ander kiest, met Midas, 't gout;

 

Schoon hem te spa die keur berout.

 

Maar gij, door grooter geest, gedreven,

 

Zoekt deugdt en wijsheidt in dit leven,

 

o Kersseboom! dat toont uw vlijt.

 

Uw jeugdt, Minerve toegewijdt,

 

En tot haar tempeldienst geboren,

 

Heeft ver het beste deel verkoren.

 

Bloei lang, o Boom, in Neerlandts hof;

 

Teel eedle vruchten, rijk van stof;

 

Draag schooner ooft, meer uitgelezen,

 

Dan Hespers boomgaardt droeg voordezen:

 

Tot gij, beneden uitgebloeit,

 

In 't paradijs hier boven groeit.

 

 

 

Deze wensch wordt den geleerden Heer

 

〈 der Beiden rechten doctor, 〉

 

Arnoldus Kersseboom ↑ toegeeigent op den

 

1 April 1701 door L. Rotgans

Dit albumblad, een waardevolle uitbreiding van het corpus rotgansianum, is, zo komt het mij voor, geschreven in de gave, maar misschien ook wat vlakke, stijl van de klassicistische dichter.

De Koninklijke Bibliotheek bezit nog een gedicht in de eigen hand van Rotgans (sign. 121 D 5/27). Het betreft het epithalamium voor de bruiloft van de jurist Godefried Bidloo - zoon van de bekende medicus en literator Govert Bidloo - en Alexandrina Schatter. Het handschrift vertoont formaatsignaturen en moet derhalve gediend hebben als kopij voor de druk ter gelegenheid van de bruiloft. Nieuw is dit gedicht niet voor ons; het is namelijk ook te vinden in Rotgans' Poëzy (1715, ²1735, pp. 343-349). Maar de studie van het werk van de dichter is met het bestaan van manuscripten vanzelfsprekend bijzonder gediend. Nader onderzoek zal moeten bepalen hoe de verhouding is van de handschriftelijke versie en de in de postume uitgave van Rotgans' verzamelde gedichten opgenomen tekst.^36. Dergelijke zaken kunnen op het eerste gezicht marginaal lijken, maar in de poetica van het zeventiende- en achttiende-eeuwse klassicisme zijn ze dat beslist niet. Voor het beeld van het klassicistische

36. Juist op het moment van voltooiing van de onderhavige bijdrage heeft Mevrouw Dra. C. Rienstra te Wassenaar in overleg met schrijver dezes het voornemen opgevat, een promotie-onderzoek te beginnen inzake leven en werk van Lukas Rotgans.

[p. 80]

dichterschap is juist ook inzicht in de voortgaande verfijning van de poëtische vormgeving - daarbij inbegrepen de zorg niet alleen voor de stijl maar zelfs voor de grammaticale correctheid - van centrale betekenis.

[p. 84]

Bijlage I

Tekst van Rotgans' eigenhandig geschreven samenvatting van de eerste vier boeken van Wilhem de Derde (UBL, sign. Pap. 2; diploma, bijlage bij een brief van Rotgans aan Joan Broekhuizen, zie paragraaf 2 van dit artikel).

1r^o Wilhem de derde

Koning van Groot Britanje, Vrankrijk en Jerland. etc.

jn heldendicht beschreven

door L.R.

5 het eerste deel.

Kort jnhoud van 't eerste Boek.

De Prins van Oranje besluit na 't eindigen van den veldtogt
naar Engeland over te gaan om de prinses Maria ten
huwelijk te verzoeken. doet zijn vloot vervaardigen.
De Staaten toonen hun genoegen over zijn voornemen.
geleiden den Vorst naar 't strand; die in zee steekt, en
van Neptuin en de zeegodinnen geleid word. komt aan
den Teems. De Teemsgodin, op 't sierlijkst opgetooit, rijdt
den Prins in 't gemoet om den zelven te verwelkomen, maar
vind hem, afgemat door verliefde gedachten, slapende.
Zijn komst brengt haar in gedachten de zeegevechten jn
de jaaren 1672 en 1673 voorgevallen; die zij omstandig
doch onpartijdig, aan haar stroomgevolg verhaalt.
Na 't einde van haar rede ontwaakt de Prins, dien zij
groet, en met veel bewijzen van vrientschap aanspreekt.
hij vervordert zijn reis, en komt te Londen; word van
den Koning en het hof ontfangen, en naar waarde onthaalt.
Maria word verlieft; zij ontdekt het geheim van haar hert
aan een van haar vertrouden. Brengt den nacht over met
godvruchtige bezigheden, en pleegt raad met God.
De prins verklaart haar zijn liefde. het huwelijk word einde =
= lijk voltrokken. de Godsdienst ontsteekt de bruiloftstoorts.
De deugden spreijen het ledekant. Beschrijving van het feest.
De Grooten van Engeland verzoeken na het vertrek van
den Koning, en het Vorstelijk Paar, aan het gevolg van den

[p. 85]

 

Prins van Oranje te verhaalen de omstandigheden van

 

zaaken sedert het jaar 1672 in de Nederlanden voorgevallen.

 

De Heer Bentink die het woord opneemt zoekt zulks te

 

ontgaan; geevende voor reden dat die zaak de gansche

35

waereld genoegzaam bekent is, en in 't bijzonder aan En =

 

= geland, zo dicht aan de Nederlanden gelegen. Maar de

 

Engelsche Heeren houden aan, en zeggen dat men geen

 

beter stoffe op dit feest kan verhandelen, als van de

 

daaden van den prins te spreeken. Bentink belooft hen

40

te voldoen. En hier mede eindigt het eerste Boek.

 

 

 

1v^o Tweede Boek

 

 

 

De Heer Bentink begint, en verhaalt de ondernemingen van

 

den Franschen koning; zijn krijgsgenooten. etc.

 

Zorgeloosheid van den Staat. Optogt van den Koning.

45

Verdeeling van zijn legers. 't Belegeren van de steden aan

 

den Rijn. Optogt van den Bisschop van Munster. Beschrijvinge

 

van den zelven. Zijn aanspraak aan het leger

 

 

 

‘Men zegt hij sprak: 't is tijd de ketters aan te randen,

 

En 't ongelovig volk te slaan in Roomsche banden,

50

Te knevlen met geweld. is d' aanslag eens mislukt

 

Voor drij paar jaaren, toen mijn heir, bij een gerukt,

 

Hun ondergang besloot; nu zullen mijn banieren,

 

Met Fransche en Keulsche magt vereenigt, zegevieren;

 

En 't ongelovig zaad verdelgen in zijn nest.

55

Zo word de waereld eens gezuivert van die pest.

 

Dan zullen wij, beroemt door zulke braave daaden,

 

De dierbre zaligheid verdienen, en sieraaden

 

Verstrekken aan Gods kroon. Elk volgme op 't heldenspoor,

 

En toon' zich wel gemoed. ik streeve u dapper voor,

60

En blijve u ewig bij. dat zweere ik bij den zetel

 

Van Rome, en Klemens stoel, zo heilig, maar vermetel

 

Van 't goddeloos gebroedt gelastert en versmaad.

 

En bij 't gekruiste beeld, dat op mijn altaar staat.

 

En bij mijn offerkelk, dien ik godvruchtig wije.

65

En eindlijk bij uw kroon, o reine Maagd, Marije.

 

 

 

Veroveren van de steden in de Nederlanden. Ontsteltenisse

 

in Holland. Verslagentheid van de Hollandsche Maagd:

[p. 86]

 

die eindelijk weder moed grijpt, en de Staat vermaant

 

naar een Oorlogsheld in den nood om te zien. Zij stelt

70

den Prins van Oranje voor; haalt op de diensten van

 

zijn doorluchte voorouders; en beschrijft zijn geboorte.

 

Verheffinge van den prins tot Stadhouder. etc. Vreugde

 

in Holland. Herstellinge van vervallen zaaken. Wervinge

 

van krijgsvolk. Wakkerheid van den Vorst. Krijgstucht.

75

Belegeren van steden. Verloren steden herwonnen.

 

Vertrek van de Franssen. Veldslagen. etc. Bentink

 

eindigt zijn verhaal, en de feestgenooten scheiden.

 

Einde van het tweede Boek.

 

 

 

2r^o Derde Boek

 

 

80

De dag breekt aan. Aurora verschijnt op 't prachtigst

 

op haar wagen, ter eere van het Vorstelijk Paar.

 

Plegtigheden binnen Londen. Gesprek tusschen den

 

Prins en koning Karel. Vertrek van den Prins en

 

de Prinses. Beschrijvinge van den overtogt.

85

Triton blaast d' aankomst van de schepen uit.

 

IJder begeeft zich in Holland naar den oever.

 

Groete van de Staaten. Vorstelijke intrede.

 

Plegtigheden in den Hage. de Prins begeeft zich

 

weder tot zijn oorlogsberoep. trekt op naar de

90

Spaansche Nederlanden. Vredehandelingen binnen

 

Nimegen. De Vrede verschijnt den Gezanten. Haar aanspraak

 

aan de zelven. Gesprek tusschen Mars en Bellone,

 

om de Vrede te stuiten. Zij besluiten de herten van de

 

helden te ontsteken, en voor 't lest, ten strijd te

95

dwingen. Bergen in Henegouwen door de Franssen

 

beslooten. Mars vertoont zich met Bellone op een

 

wagen in de lucht. Veldslag bij Bergen. jn 't gevecht

 

verschijnt de Faam. zij bootschapt de vrede.

 

reikt den Prins den vredescepter toe. spreekt hem aan.

100

Vliegt naar Mars en Bellone die zij lastert, en beveelt

 

te vertrekken. Mars vergramt, voorzegt op zijn vertrek

 

de toekomende oorlogen. De Prins vertrekt naar Holland.

 

Blijdschap van Prinses Maria, en den Staat. Plegtigheden

 

over de Vrede. De Stichtse Vechtnimf zingt een vredezang.

105

en ziet met vreugde haar lusthuizen, door de Franssen

 

gesloopt, met groter pracht herbouwen. Voordelige

[p. 87]

 

gevolgen en vruchten van de Vrede. etc.

 

Einde van 't derde Boek.

 

 

 

2v^o Vierde Boek

 

 

110

De Twistgodin benijd Europe de vruchten van de Vrede.

 

Haar verschijninge; en beschrijvinge van haar gedaante,

 

en gevolg. Haar aanspraak. zij vloekt de helsche

 

Razernijen op, die zij door de waereld hene zend.

 

Vervolgingen. Algemene onrust in Europe.

115

De Godsdienst, onder de gedaante van een Vrouw be =

 

= schreven verschijnt den Prins van Oranje in den droom.

 

Zij klaagt de vervolgingen, en verzoekt zijn hulp.

 

De Prins ontwaakt. Word door Grooten van

 

Engeland aangezocht. Zijn besluit tot den overtogt.

120

Beschrijvinge van de toerusting der vloot. Afscheid

 

van Maria en de Staaten. de Prins steekt in zee.

 

Beschrijvinge van den storm, die den Vorst nootsaakt,

 

[-weder] aan land te keeren. begeeft zich weder

 

in zee. Zijn landen en voorspoedige intrede

125

binnen Londen. Jakobs vlucht. etc.

 

Men besluit eindelijk den Prins van Oranje te kroonen,

 

en doet de prinses afhaalen. Haar afscheid van

 

den Staat. En eindelijk de plegtigheden van

 

de krooning.

 

 

 

Einde van het eerste deel.

NB In r. 28 is het woord van abusievelijk tweemaal achtereen geschreven.

Bijlage II

Drempeldicht van Lukas Rotgans in een werk van Joannes Vollenhove (vgl. brief nr 6 in par. 3)

Joannes Vollenhove, De Heerlykheit der rechtvaardigen, met de zekere toevlugt tot de hoogste Rechtvaardigheit, breder vertoont in XIV predikaatsien, door Joannes Vollenhove, D^r der H. Theologye en predikant in 's Gravenhage. [vignet.] In 's Gravenhage, By Abraham de Hondt,

[p. 88]

Boekverkoper op het Buitenhof, by de Gevangepoort, M D CC VI.

In dit werk komt een reeks lofdichten voor, resp. van Huygens (2 x), Nicolaus Heinsius, Dan F. (Latijn); Janus Broukhusius (id.); Didericus Lieberg (id.); David Hoogstratanus (id.); F. Cornelius Bosch; A. Moonen; Johannes Brant; L. Rotgans; F. Halma. Rotgans' drempeldicht, dat in de zomer van 1705 geschreven en met de brief van 23 juli 1705 aan Vollenhove gestuurd moet zijn, is afgedrukt op pp. ***2r^o-3r^o. Het is niet opgenomen in zijn verzamelde Poëzy (1715, ²1735).

Aan den Eerwaarden en hooggeleerden heer,

JOANNES VOLLENHOVE,

D^r der H. Theologye en predikant in 's Gravenhage,

Op het uitgeven zyner predikaatsien van de grootste heerlykheit.

GEleerde kruisgezant, die, om uw gryze jaren,

Vermoeit en afgeslooft in Neerlandts heiligdom,

Weleer met vrucht en vreugt begroet' van Jesus scharen,

Den stoel een ander ruimt, dien gy zo lang beklom;

Hoe stondt uw kerkgenoot verrukt en opgetogen!

Hoe woekerde elk omstryt de schatten uit uw mondt!

Hoe wiert de zerk besproeit met traanen uit elks oogen!

Toen gy voor 't leste om hoog voor uw gemeente stondt.

Hoe kon uw afscheitgroete, als wasch, de harten kneden!

Dat afscheit viel, helaas! den burgren zuur en bang.

Gy spraakt; vaar wel: maar elk bleef hangen aan uw leden.

O dienst, zo trou bekleedt, en zo veel jaaren lang!.

Verklaring van Godts woordt en zyn geheimenissen

Door Vollenhoves mondt! o heilzame artseny

Voor onze wonden! 't valt ons zwaar uw deugt te missen.

Zo klaagde in 't kerkgewoel de Haagsche Burgery.

Maar gy, die klagt op klagt by dit verlies laat hooren,

En om uw' Leeraar zucht, bedrukte kruisgenoot,

Schep moedt: gy hebt zyn stem, door ouderdom, verlooren;

Maar d'eedle geest, noch jong, verzelt u tot de doodt.

's Mans yver gloeit in zyn bevrozene ingewanden:

[p. 89]

 

En schoon zyn tong bezwykt, hy predikt op papier.

 

Zo streeft zyn lettervrucht naar afgelege landen,

 

Verheerlykt, en bekleedt met Jesus kruisbanier.

25

't Geheim van Godts verbondt ontvout hy in zyn bladen.

 

't Rechtvaardig schepsel munt daar boven andren uit:

 

Maar 't goddeloos geslagt verdoolt op slinksche paden.

 

Men zoek' den weg van 't recht: daar wordt de doodt gestuit.

 

Het rechtdoen kan alleen een vroome ziel behaagen:

30

Gerechtigheit verstrekt haar vreugdt en waardtste pandt.

 

Och wierdt die goude les betracht in onze dagen!

 

Ik zag Godts geeselroe gesmeten uit zyn handt.

 

Mogt d' onrechtvaardigheit elk een gruwen baaren!

 

En wraakte niemants hart de wegen van het recht!

35

Ik zag het veldt geschuimt van woedende oorlogsschaaren,

 

En 't bloedig krygsgedrogt met ketens vastgehecht.

 

'k Zag na de duisternis een helder licht verryzen,

 

En schittren uit de deugdt, gelyk de middagzon.

 

Wie twyfelt, dit tafreel zal alles klaar bewyzen,

40

Uit Davids zangen, en de leer van Salomon.

 

Gy, die weleer de stem des Leeraars plagt te hooren,

 

Doorleest zyn boek: daar zietge, op d'oevers van de doodt,

 

Of als de vyandt heeft uw' ondergang gezworen,

 

Wat wisse toevlugt sta te kiezen in dien noodt.

45

Gy, die op Godts genade onwankelbare staaten

 

En sterke zuilen sticht, doorwandelt eens met hem

 

(Op dat gy nooit ontaardt van d' eedle deugdt) de straaten

 

En ruime wyken van 't aaloudt Jerusalem:

 

Daar zal Godts wraakbazuin uw ingewandt verbaazen:

50

Daar klaagt de schepper om de boosheit van zyn vrucht.

 

Hy vindt zyn volk niet meer, maar huichelaars en dwaazen,

 

In gruwlen groejende, en door euveldaan berucht.

 

Geleerde Vollenhove, o roem van Jesus tolken!

 

Ei wys ons meer en meer den weg der waarheit aan.

55

Win door uw kunstpenseel de harten van de volken;

 

Gelyk gy door uw tong voor dezen hebt gedaan.

 

 

 

L. ROTGANS.

NB In r. 20 heeft de druk geeft in plaats van geest.