Voorbeeldig vertellen

Middelnederlandse exempelen

De duivel en het kostersduo

Twee kloosters van de orde van Sint Bernardus stonden niet ver van elkaar vandaan. Het ene klooster was voor vrouwen, het andere voor mannen. Iedereen in de kloosters leefde op vrome wijze naar de regels van de kloosterorde. In elk van de kloosters was er iemand die het ambt van koster uitoefende. Koster en kosteres waren erg devoot en leidden een godvruchtig leven. Door hun wederzijdse deugdzaamheid hadden ze elkaar lief in onze heer Jezus Christus. Wanneer een van hen iets nodig had voor de sacristie van het klooster, dan hielpen zij elkaar zoveel zij konden. Ze leidden evenwel een zodanig beschermd leven, dat ze nooit bij elkaar kwamen, en elkaar zagen noch spraken.

[p. 89]

Allebei waren ze erg vroom in hun dienst tot God en Zijn lieve moeder Maria. De koster van het mannenklooster koesterde in het bijzonder veel devotie voor Maria, de moeder van God, en wel op zodanige wijze dat hij tot eer en waardigheid van Maria een beeld van haar liet vervaardigen, zo mooi als mogelijk was. Hij liet het beeld fraai versieren en onder Maria's voeten liet hij de duivel afbeelden, zo lelijk als mogelijk was.

De duivel kon dit alles niet velen, het beeld al evenmin als de vroomheid van de koster. Op een nacht, toen de koster de metten luidde, verscheen de duivel voor hem in de gedaante zoals de koster hem onder het beeld van Maria had laten afbeelden. De duivel sprak de koster honend aan en vroeg hem waarom hij hem op zo'n afzichtelijke manier had laten afbeelden onder het juist zo fraaie beeld van Maria, waardoor hij extra lelijk uitkwam. ‘Als je me daar niet weghaalt, dan zal ik je zo te schande maken, dat het je nog zal berouwen dat je me zo hebt vertoornd!’ De koster hoorde en zag dit, en antwoordde toen hij van de eerste schrik was bekomen: ‘Scheer je weg, duivel. Ik heb niet om je dreigementen gevraagd. Maria, de moeder van God, die ik dien, die zal mij wel uit jouw handen houden!’ En onmiddellijk was de koster van de duivel verlost.

Tien jaar later, toen de koster deze gebeurtenissen alweer vergeten was, verscheen op een nacht de duivel tijdens de eerste slaap vóór de metten. Hij wilde zich op de koster wreken en hem te schande maken, zoals hij had gedreigd. Hij verscheen in de gedaante van de kosteres en klopte op de celdeur van de koster. De koster, die zulk nachtelijk rumoer niet gewend was, stond op en ontgrendelde de deur. Hij vroeg wie daar was. De duivel zei: ‘Ik ben de kosteres van het vrouwenklooster, uw vriendin. Ik ben u lang trouw geweest en word door liefde voor u gekweld. Ik kan mij niet langer beheersen, daarom ben ik, door grote liefde gedreven, het klooster uitgegaan naar u toe. En ik heb de allermooiste juwelen en kostbaarheden van het klooster meegenomen, daar kunnen we lang op teren. Kom nu

[p. 90]

vlug, zonder dralen en neem zoveel mee als u kunt bemachtigen en kunt dragen. Laten we samen het land verlaten.’

En zoals de duivel de koster van buiten toesprak, zo verleidde hij hem van binnen. Het gevolg was dat de koster geen weerstand kon bieden, maar werd overgehaald en in de waan verkeerde dat het allemaal waar was. Hij verzamelde al het zilverwerk van het klooster en de juwelen die hij te pakken kon krijgen en stopte alles in een zak. En hij vertrok uit het klooster met de duivel, van wie hij dacht dat het de kosteres was. Toen ze een eindje op weg waren, begon de duivel te jammeren en zei: ‘Och, ik heb in uw klooster de grootste kostbaarheid laten liggen die ik had. Blijf hier even zitten en wacht op mij. Ik zal snel lopen en gauw terugkomen!’ De koster geloofde haar en bleef in het veld zitten, met zijn zak vol kostbaarheden. De duivel ging in het klooster naar de slaapzaal en riep luid: ‘Opstaan, opstaan! Ga de koster, de dief, achterna! Want hij heeft alle juwelen van het klooster gestolen en is ermee vandoor gegaan!’

De abt en alle broeders stonden op. Ze vonden de sloten opengebroken: alle juwelen waren verdwenen. Ze liepen het klooster uit, de koster achterna, en niet ver vandaar vonden ze hem met de goederen die hij gestolen had. Ze namen hem gevangen, maar wat ze ook vroegen, hij wist niets te zeggen. Want hij was bang en beschaamd en begreep niet hoe hij in deze moeilijkheden terecht was gekomen. Men bracht hem terug naar het klooster, wierp hem in de kerker en sloot hem met beide voeten in het blok. De abt beval een van de andere monniken om, wanneer het tijd was, de metten te luiden. En ze keerden allen terug naar bed.

In de kerker werd de verguisde koster gekweld door grote angst. Hij begon op jammerlijke toon te huilen, omdat hij zo snel voor de verleiding was gezwicht. Nergens kon hij troost of raad vinden. Toen gaf hij zich vol devotie over aan Maria, de moeder van God, die een troosteres van alle bedroefde mensen

[p. 91]

is. ‘O, Maria, maagd en moeder Gods, lieve barmhartige vrouwe voor de zondaars, U weet dat ik U met een vroom hart heb gediend. Daarom smeek ik U om Uw grote barmhartigheid, sta mij bij in de nood waarin ik gekomen ben!’

Toen de koster aldus in gebed was en al zijn hoop richtte op Maria, de moeder van God, bemerkte hij dat de duivel naar hem toe kwam in de gedaante zoals hij hem had laten afbeelden onder het beeld van Maria. En de duivel begon met de koster de spot te drijven. ‘Hoe heb ik u nu behandeld? Ik beloofde u dat ik u de schande zou terugbetalen die u met uw afbeelding hebt teweeggebracht. Nu heb ik het u grondig betaald gezet!’ De koster zat er bedrukt en beschaamd bij, hij wist niets te antwoorden en zweeg. Daarop zei de duivel: ‘Ach, nu heb ik mij wel op u gewroken; maar nu heeft Maria, die door u zo geëerd wordt, zo'n medelijden met u gekregen dat zij mij krachtens haar gezag iets heeft opgedragen dat ik liever niet zou doen.’ Daarop tilde de duivel het blok op en verloste de koster eruit. Hij zei hem dat hij weg moest gaan en ging zelf in de gedaante van de koster in het blok zitten.

De koster ging heimelijk terug naar zijn cel. Daar eenmaal teruggekeerd, was hij maar wat blij. Hij dankte en prees God en Maria, zijn lieve vriendin, omdat zij hem zo welwillend had geholpen. Hij wachtte tot het tijd was en ging toen de metten luiden. De monnik aan wie door de abt het toezicht over de kosterij was opgedragen, hoorde dit en vroeg zich af wie dat zou kunnen zijn. Hij betrad snel de kerk en vond daar de koster die stond te luiden. Het beangstigde hem, want hij had immers gezien dat de koster in het blok was gesloten. Hij ging naar de abt en de broeders en vertelde hun dat de koster zich uit het blok had bevrijd.

De abt en de broeders stonden op en gingen naar de kerker. Daar vonden ze de deur gesloten. Ze maakten de deur open en zagen de koster in het blok zitten. Vervolgens gingen ze naar de kerk en zagen daar de koster staan luiden. Daarop zei de abt tot

[p. 92]

de broeders: ‘Deze hele nacht heeft de duivel de spot met ons gedreven.’ De abt nam een kwast met wijwater en besprenkelde de koster daarmee. De koster onderging het nederig. Daarna ging de abt met de broeders naar de kerker, waar hij meende dat hij de koster zag zitten. En hij besprenkelde ook hem met gewijd water. Maar deze ‘koster’ vluchtte daarop weg, een grote stank achterlatend. Toen zagen ze in dat het de duivel was die alle opschudding had veroorzaakt en ze waren wederom erg met hun koster ingenomen.

Met de hulp van Onze Lieve Vrouwe Maria bleef de koster deugdzaam verder leven en hij diende de Maagd Maria, de moeder van God, de rest van zijn leven op zeer vrome wijze. Hij stuurde een geheime bode naar het vrouwenklooster om te onderzoeken of de kosteres ooit uit het klooster was geweest en of daar iemand wist wat er zich die nacht in het mannenklooster had afgespeeld. Toen niemand ergens iets van af bleek te weten, biechtte de koster alles op aan zijn abt. Na de dood van de koster openbaarde de abt dit bij wijze van een exempel voor al degenen die de Maagd Maria, de moeder van God, dienen: het verhaal bewijst dat zij hen niet in nood achterlaat, maar hen juist helpt.