Voorbeeldig vertellen

Middelnederlandse exempelen

De paus die zichzelf strafte

Een onbeduidende student in de theologie verlangde hevig een ambt met een hoog aanzien te bemachtigen. En het gebeurde dat hij priester werd. Toen hij een tijd lang priester geweest was, wilde hij graag bisschop worden. Dit gelukte hem echter niet. Daarom ging hij bij de duivel te rade, en vroeg of deze hem wilde helpen om aartsbisschop te worden. De duivel antwoordde daartoe bereid te zijn, mits de ander zich aan hem zou overgeven. Dat beloofde de priester. Na korte tijd werd de zittende bisschop ziek en stierf. Toen kwam de duivel in actie en blies heel de bevolking in, dat ze ‘zijn’ priester tot bisschop moesten kiezen. En zo gebeurde het.

[p. 50]

Toen de priester eenmaal bisschop was geworden, nam hij zichzelf voor een nog hogere post te bemachtigen. Hij had zijn zinnen gezet op het kardinaalschap, liet zich wederom met de duivel in en vroeg om hulp voor het verkrijgen van die positie. De duivel wilde hem wel helpen - op voorwaarde dat de bisschop hem altijd trouw zou blijven, en lichaam en ziel aan hem zou schenken. De bisschop stemde hiermee in. Daarop werd er een kardinaal ziek, die vervolgens aan zijn ziekte stierf. En toen men een kardinaal moest kiezen, zorgde de duivel ervoor dat ‘zijn’ bisschop kardinaal werd.

Nadat de ambitieuze man een tijd lang kardinaal was geweest, beijverde hij zich om paus te worden. Hij wendde zich opnieuw tot de duivel en vroeg hem dringend om steun. De duivel antwoordde: ‘Dat is haast te veel gevraagd. Als ik u daarbij zou helpen, dan zou u heel wat anders moeten doen dan u tot nog toe gedaan hebt.’ Daarop vroeg de kardinaal wat de duivel in dit geval van hem wilde; wat het ook mocht zijn, hij zou het doen. De duivel zei, dat hij dan een brief moest hebben, die door zijn beschermeling geschreven en ondertekend moest zijn met diens eigen bloed. In die brief zou moeten staan, dat hij de duivel nooit meer zou verlaten en deze met zijn gehele wezen zou toebehoren. De kardinaal beloofde het en gaf hem de gevraagde brief, die hij met zijn eigen bloed had geschreven. Toen vroeg de duivel hoe lang hij paus wilde zijn, als er eenmaal niets hogers te bereiken viel. ‘Twintig jaar,’ antwoordde de ander, ‘tot op de dag dat ik in Jeruzalem de mis opdraag, daarna zal ik met lichaam en ziel de uwe zijn.’ De duivel was over dit alles heel tevreden, en interpreteerde deze woorden op zijn eigen manier. Want de kardinaal bedoelde uiteraard de stad Jeruzalem, maar de duivel dacht aan het altaar dat te Rome in de St. Janskerk van Lateranen staat, en wel in een koor dat ‘Jeruzalem’ heet. De duivel ging weg, en was erg in zijn schik met de belofte van de kardinaal. Kort daarna werd de zittende paus zo ernstig ziek, dat de dood hem kwam halen. De duivel

[p. 51]

vergat de belofte aan zijn dienaar niet, en bewerkstelligde op slinkse wijze dat ‘zijn’ kardinaal tot het pausschap werd gekozen. En de nieuwe paus zetelde, zoals gewoonlijk, te Rome...

Korte tijd nadat hij paus was geworden, gebeurde het, dat hij de mis moest leiden in de St. Jan van Lateranen. Hij begaf zich er naar toe. Toen hij in de kerk was gekomen, en met het Confiteor was begonnen, begon het buiten zeer donker te worden. En tegen de tijd dat men bij het Epistel was, werd het zó donker dat het volk de kerk uit wilde lopen. Men dacht dat de wereld zou vergaan, en wilde dat de paus de dienst zou bekorten. De dienaar van de paus ging uiteindelijk naar hem toe en zei: ‘Heilige Vader, het volk wenst dat ge haast maakt met de dienst, want het wordt noodweer: het lijkt wel of de wereld op het punt staat te vergaan.’ De paus ging echter onverstoorbaar verder, zonder ook maar een moment te denken aan wat hij de duivel had beloofd. (Bovendien wist hij niet hoe de ruimte waarin hij zich bevond, eigenlijk heette.) Terwijl hij op deze wijze voorging in de mis en aan het Evangelie was toegekomen, daalde op het kerkhof na bij de St. Jan een zwerm zwarte vogels neer, die angstaanjagend krijsten. Het werd zó donker, dat men nauwelijks meer iets kon zien! De mensen werden nu erg boos op de paus. Ze wilden dat hij de dienst zou afbreken, want ze waren ontzettend bang: ze gilden het uit. Ze huilden van angst, want ze wisten niet beter of ze zouden allemaal ter plaatse sterven.

Nadat het Evangelie was gezongen, wenkte de paus zijn dienaar en vroeg hoe de ruimte heette waarin hij deze mis opdroeg. De dienaar zei: ‘Jeruzalem.’ Toen de paus dát hoorde, zei hij: ‘Als dat zo is, dan weet ik wel wat er aan de hand is. Laat mijn biechtvader komen, opdat ik kan biechten.’ Toen deze was gekomen, beleed de paus zeer berouwvol en ootmoedig al zijn zonden. Hij vroeg of de biechtvader hem penitentie wilde opleggen. Maar de biechtvader zei dat hij niet bij machte was om hem vergiffenis te schenken of boetedoening op te leggen,

[p. 52]

omdat hij, als paus, boven hem stond. Toen de paus dat hoorde, zei hij: ‘Laat dan de kardinalen komen.’ Maar nadat de kardinalen de zaak hadden gehoord, zeiden ook zij dat ze niet het gezag hadden om de paus te absolveren.

Toen de paus dit vernam, zei hij: ‘Ben ik dan niet de aardse God die de macht heeft om boetstraf op te leggen en om zonden kwijt te schelden? Daarom wil ik penitentie opleggen, opdat God zich mijn lot moge aantrekken en mij vergeving wil schenken. Ik gelast u al hetgene te doen wat ik u zal opdragen, ten einde mijn zonden uit te wissen. Om te beginnen moet u mij al de nagels van mijn voeten uittrekken. Als dat gebeurd is, moet u al mijn leden afhakken, te beginnen bij mijn tenen en zo naar boven tot aan mijn buik. En hoe ik ook schreeuw of kerm, u moet ermee doorgaan ter wille van het behoud van mijn ziel. Wanneer u dat hebt gedaan, moet u beginnen aan mijn handen: alle nagels van mijn vingers moeten er worden uitgetrokken. Wanneer dat is gebeurd, moet u wederom alle ledematen afhakken, net zo lang totdat u bij mijn schouders bent. Wanneer u dat hebt gedaan, moet u mijn hele lichaam in mootjes hakken. Maar mijn hart moet u heel laten, en voorzichtig uit mijn lichaam halen. Wanneer u het er hebt uitgehaald, moet u het mét de stukken van mijn lichaam voor de vogels gooien. Zij zijn op het kerkhof om mijn ziel te halen. En als de vogels zijn weggevlogen, moet u gaan kijken of mijn hart wellicht heel en ongeschonden is achtergebleven. Als dat het geval is, dan is dat een duidelijk teken voor u dat God zich over mij heeft ontfermd en mijn zonden heeft vergeven. Maar wanneer het hart gehavend en verscheurd is, dan is dat een stellig teken dat ik tot de eeuwige verdoemenis ben veroordeeld. Wanneer het daarentegen is blijven liggen en is aangepikt door de vogels zonder dat er al te grote verwondingen zijn, dan moet u daar maar niet te zwaar aan tillen. Ook dat zal een teken zijn dat de duivels mijn ziel niet bezitten.’

Toen de paus dit had bevolen, konden zijn dienaren er maar

[p. 53]

moeilijk toe overgaan. Maar omdat ze wilden gehoorzamen en omdat het voor de zaligheid van zijn ziel was, deden ze niettemin wat de paus hen had opgedragen. Ze begonnen eerst aan de nagels van zijn voeten, en zo verder, zoals hij het hun had bevolen. Hij had opgedragen om hem op een stoel vast te binden terwijl ze hem martelden. Zijn hart moesten ze - zo het ongeschonden zou blijven - op een paard leggen, en het paard moesten ze dan zelf de weg laten kiezen; op de plaats waar het halt zou houden, moest zijn hart worden begraven. Toen ze de paus ten slotte in stukken hadden gehakt, raapten ze de overblijfselen bijeen en gooiden ze, samen met het hart, voor de vogels.

In een oogwenk verslonden de vraatzuchtige vogels de stukken. Alles verdween, maar alleen het hart bleef ongeschonden liggen! En toen de vogels hun prooi hadden meegenomen, klaarde de duisternis op en werd het opnieuw mooi weer. De kardinalen en misdienaren gingen op het kerkhof kijken naar het hart, en ze troffen het ongeschonden aan: er was alleen een klein beetje aan gepikt, maar dat hinderde niet. Men nam het hart op en legde het op een paard, juist zoals de paus het had opgedragen. Ze lieten het gaan, zonder het te leiden; het paard ging onmiddellijk de kerk in naar het koor toe, tot voor het altaar naar de plek waar de paus de mis was begonnen. Daar bleef het staan. De aanwezigen namen het hart heel eerbiedig op en begroeven het voor het altaar. Ze loofden en dankten God voor het grote wonder dat Hij in zijn schepsel had verricht. Amen.