Voorbeeldig vertellen

Middelnederlandse exempelen

De edele moordenaar

Er is een exempel dat de lotgevallen vertelt van een edelvrouwe van hoge geboorte, die in Italië woonde. Deze vrouw diende de maagd Maria met heel haar hart; ook leefde ze in goede harmonie met haar man, die eveneens van hoge afkomst was en net als zij godvrezend. Ze kregen echter geen kinderen, hetgeen ze beiden betreurden; ze baden samen met grote volharding tot Maria, of die ervoor wilde zorgen dat de vrouw haar man een kind zou kunnen schenken.

Na zekere tijd raakte de vrouw zwanger en werden ze de zeer gelukkige ouders van een prachtige zoon, die in alle deugd

[p. 12]

opgroeide. De vader, die zeer vroom was, hield ontzettend veel van het kind; zo veel, dat de liefde voor zijn kind ten koste ging van zijn liefde voor God. Toen de man zijn afnemende godvruchtigheid bemerkte, rees bij hem het plan om zich af te zonderen in eenzaamheid, zodat hij God ongestoord zou kunnen dienen en boven alles liefhebben. Hij vertelde zijn vrouw wat hij van plan was. De vrouw, die van haar man hield, was hier niet bijzonder mee ingenomen; ze wilde geen afscheid van hem nemen en probeerde hem met al haar overredingskracht nog een poosje bij zich te houden. Ten slotte gaf ze zich, onder zijn voortdurende aandrang, toch gewonnen en stemde er met een bezwaard hart in toe dat hij zou gaan. In overleg met zijn leenmannen regelde de man alle zaken die zijn rijk betroffen en trok naar onbekende streken.

De vrouw bleef aan het hof en diende Maria met niet aflatende trouw. Hun kind groeide voorspoedig op tot een mooie jongeling. De moeder ging steeds meer van haar zoon houden; zoveel, dat ze ten slotte zelfs in een dwaze liefde voor hem ontbrandde! De duivel bracht haar in verzoeking en kreeg haar zover dat ze gemeenschap had met haar eigen zoon en zwanger van hem raakte. Toen dit gebeurd was voelde de vrouw zich wanhopig, bang als ze was voor de schande; treurig wachtte ze op het tijdstip van de bevalling. Nadat ze het kind heimelijk had gebaard bracht ze het - daartoe aangezet door de duivel om het leven. Toen ze na deze daad weer tot zichzelf kwam, was ze diep bedroefd en wendde zich tot de moeder Gods om haar en haar zoon om hulp en troost te vragen. Ze legde zichzelf een zware boete op en gaf royaal aalmoezen om Gods vergeving voor haar zonden te verkrijgen. In haar dagelijkse gebed riep zij Maria, de moeder der barmhartigheid aan, die de troost is van alle zondaren.

De duivel, altijd afgunstig op het hemelse geluk dat de mens ten deel kan vallen, zag met spijt in het hart hoe deze vrome vrouw vol toewijding haar schuld beleed. Hij bond de strijd

[p. 13]

met haar aan in een poging haar te schande te maken; hij bedacht een smerig plan, waarvoor hij de gedaante aannam van een wijs en belezen man, die door alle geleerden werd beschouwd als een groot theoloog. Zo mengde hij zich onder studenten en edelen, zodat hij vaak in de gelegenheid was om met hen naar het keizerlijk hof te gaan en als raadsman van de keizer op te treden. Op een van die bijeenkomsten bracht hij het geval ter sprake en zei: ‘O, heer keizer en geachte aanwezigen, luister naar mij! In uw land is een misdaad begaan waarover God zeer verbolgen is; degene die haar begaan heeft zal hiervoor gestraft moeten worden, of anders zal uw gehele land door rampen worden geteisterd.’ Toen de keizer en zijn edelen dit hoorden, vroegen ze de geleerde geschrokken om welke misdaad het ging en wie haar gepleegd had. Hij antwoordde: ‘Heren, ik zal het u vertellen. Het betreft de edele hertogin van Bourbon, die u allen voor een vrome vrouw houdt, hetgeen op zich niet onjuist is. Ze heeft echter een kind gekregen van haar zoon en dit na de geboorte ongedoopt van het leven beroofd.’

Na deze mededeling, die zo volledig in strijd was met de reputatie van de vrouw, zaten de keizer en zijn edelen als aan de grond genageld. Nadat hij enige tijd had gezwegen en had nagedacht over dit ongelofelijke verhaal sprak de keizer ten slotte: ‘Wat u over deze vrouw vertelt kan niet waar zijn, want zij is zo vroom en deugdzaam, hoe zou uitgerekend zij ons in verderf kunnen storten?’ En de duivel (in de gedaante van de geleerde) antwoordde: ‘Heer keizer, houd mij, ten einde dit te kunnen onderzoeken, in verzekerde bewaring totdat u die vrouw hebt ondervraagd en laat in de stad een groot vuur aanleggen. Wanneer zal blijken dat ik u heb belogen, verbrand mij daar dan in, maar indien u de vrouw schuldig mocht bevinden, verbrand háár dan in dat vuur.’

De edelen gingen met dit voorstel akkoord, maar de keizer kreeg het benauwd bij de gedachte dat hij de hertogin omwille van haar misdaad tot de dood zou moeten veroordelen. Hij

[p. 14]

zond direct enkele edelen naar haar toe en ontbood haar naar zijn rechtbank. De moed zonk de vrouw in de schoenen; ze vroeg zich af wat haar te wachten stond. Ze antwoordde de boden: ‘Ik zal mij gereed maken en met u meegaan.’ Ze ging naar haar kamer, knielde in grote benauwdheid neer voor het beeld van Onze Lieve Vrouwe en smeekte haar in tranen om bescherming. Na haar gebed stond ze op, liep naar de boden van de keizer en zei: ‘Laten we gaan, in naam van Maria.’ Ze werd voor de keizer geleid, die haar, evenals de overige heren, met het grootste respect behandelde. Hij nam haar bij de hand, liet haar naast zich plaatsnemen en vervolgens legde hij haar de zaak voor die hem ter ore was gekomen. Toen de edele vrouw hiervan kennis had genomen, hulde ze zich in een volkomen stilzwijgen. Uiteindelijk vroeg de keizer haar: ‘O edele vrouw, wat hebt u hierop te zeggen? U wordt van deze misdaad beschuldigd en indien u ontkent haar te hebben gepleegd, zweer dan in alle vrijheid dat u onschuldig bent; dit zou mij zeer welkom zijn.’ De diepbedroefde vrouw antwoordde: ‘O heer keizer, u stelt mij vragen over een bijzonder ernstige zaak. Als u het mij toestaat zou ik liever tot morgen willen wachten met het beantwoorden ervan.’ De keizer sprak: ‘Zoals u wilt; uit achting voor uw reputatie zullen we u graag de nodige tijd geven.’

De vrouw stond op, groette de keizer en zijn edelen en ging met een bedrukt gemoed naar de paus in het nabijgelegen Rome, die haar eervol ontving. Ze knielde vol berouw voor hem neer en deed snikkend haar biecht. De paus was zeer verwonderd over de zware zonde die hij te horen kreeg, maar daar hij zag hoe groot haar berouw was, troostte hij de vrouw en zei: ‘Wees niet terneergeslagen, maar gedenk en hoop op Gods barmhartigheid en geef uzelf vol vertrouwen over aan de liefdevolle, genadige maagd Maria, die alle bedroefde harten troost die haar aanroepen, want zij laat niemand aan zijn lot over. Bid tot haar, of ze uw helpster wil zijn bij de keizer en verschijn flink en rustig voor hem op de rechtszitting wanneer u gedag

[p. 15]

vaard wordt. Bij deze schenk ik u uit naam van God de absolutie en draag u ter penitentie op een weesgegroetje te bidden voor het beeld van Maria.’ Nadat de vrouw van de paus de zegen had ontvangen stond de vrouw op; ze voelde zich gesterkt en getroost en wendde zich tot Maria, de moeder der barmhartigheid, in afwachting van haar genade.

Het ogenblik naderde waarop de edele vrouw door de keizer verhoord zou worden. De boden die haar kwamen halen, troffen haar aan op haar kamer voor het beeld van Maria; het leek alsof ze in gebed verzonken was. Ze durfden haar niet te storen en wachtten een tijdje, maar door het vele huilen en langdurige bidden was ze in slaap gevallen. Hoort nu wat er toen gebeurde! De altijd barmhartige maagd Maria kwam haar te hulp; ze trad in de gedaante van de hertogin uit haar kamer en begaf zich naar het hof, waar de keizer en zijn edelen bijeen waren gekomen. De keizer trad de beklaagde eerbiedig tegemoet, nam haar bij de hand en liet haar naast zich plaatsnemen op een verhoging. Alle aanwezigen verbaasden zich over haar schoonheid en eerzaam voorkomen. Toen de vrouw was gezeten, sprak zij met heldere stem: ‘Laat degene die mij van deze misdaad heeft beschuldigd naar voren treden; ik wil in het openbaar mijn zaak verdedigen.’

De keizer liet de geleerde halen; deze meester in het kwaad verscheen bevend van angst voor de vrouw. De keizer sprak: ‘O meester, hier zit nu de vrouw over wie u ons een aantal feiten heeft medegedeeld waarvoor zij gestraft zou moeten worden; zij wenst haar zaak te verdedigen.’ De geleerde sprak echter: ‘O heer keizer, dit is niet de vrouw waarover ik u verteld heb.’ De keizer antwoordde: ‘Dit is wel degelijk de hertogin van Bourbon, de vrouw die door u in staat van beschuldiging is gesteld.’ Daarop sprak de duivel, in de gedaante van de geleerde, weer: ‘Dit is niet de vrouw die ik beschuldigd heb, want deze vrouw ken ik uitsluitend als deugdzaam en eerbaar.’ De keizer repliceerde: ‘Dit is zeer beslist de vrouw waarover u gesproken hebt;

[p. 16]

al mijn edelen kunnen dit getuigen.’ Maar de duivel bleef volhouden: ‘Dit is zeker niet dezelfde vrouw, aangezien zíj in alle opzichten deugdzaam en voortreffelijk is.’ De keizer raakte door deze wonderlijke gang van zaken bijzonder geïrriteerd en sprak: ‘Als ik van de beste in mijn omgeving zulke schanddaden moet vernemen, hoezeer moet ik dan niet het gedrag van de minderen onderzoeken!’ Onmiddellijk daarop maakte hij een kruisteken en zei: ‘Moge Maria mij beschermen tegen de leugens die ik hier te horen krijg!’ Zodra de duivel hem het kruisteken zag maken en hem de naam hoorde noemen van Maria, die daar bovendien ook nog aanwezig was, vluchtte hij krijsend weg, een enorme stank achterlatend.

Toen de keizer en zijn edelen zagen dat degene die deze vrouw had aangeklaagd de duivel was, schaamden ze zich diep. Ze wisten niet op welke wijze ze konden goedmaken wat ze haar ten onrechte hadden aangedaan; gezamenlijk vroegen ze haar om vergeving voor het feit dat ze de duivel ooit hadden geloofd. En Maria, die net deed alsof ze de hertogin was, toonde zich vergevensgezind jegens iedereen, en keerde vervolgens terug naar de kamer waar de vrouw nog altijd lag te slapen. Ze raakte haar aan en zei: ‘Sta op, mijn geliefde dochter en wees geust, want dank zij mij ben je van alle angst en schande verlost; de duivel, die jou beschuldigd had, is met schande beladen naar de hel gestuurd. Leef verder zoals je tot nu toe steeds hebt gedaan en blijf mij en mijn geliefde Zoon dienen; dan zul je voor eeuwig met ons gelukkig zijn.’ De vrouw stond op en dankte de Moeder Gods met grote vreugde en ze leefde in het vervolg nog godvruchtiger dan tevoren, alvorens ze samen met Maria het eeuwige leven inging.