Volk. Jaargang 4

[p. 282]

K. Vertommen: Dietse Dichtkunst

Emm. DE BOM: Gedichten van Arnold Sauwen. - A. Manteau; Brussel. 1939; 28 Fr.
Lod. VAN MAELSTEDE: Eerste gedichten. - Vox Romana; Schiebroek. z.j.
Frank VALKENIER: Balladen van Brabant. - Vox Romana; Schiebroek. 1938.
Marcel COOLE: Moederschap. - De Bladen voor de Poëzie; Mechelen. 1939.
Dr. A. DE POORTERE: Dietschland zingt. - ibid.

Emmanuel De Bom heeft piëteitvol een zestigtal der beste gedichten uit de zeven bundels van den vorig jaar overleden dichter, Arnold Sauwen, saamgebracht en ingeleid. Hij situeert deze zachte Limburger bij de Vlaamse Tachtigers Pol de Mont en Victor De la Montagne, in wier schaduw hij te Antwerpen het literaire leven tussen '80 en '90 meemaakte.

Het heeft een speciale betekenis voor Arnold Sauwen wanneer men zegt dat hij ‘in de schaduw’ van Pol de Mont e.a. leefde, niet alleen om de invloed die hij van hen onderging, maar ook omdat de bijval die zij oogstten belet heeft dat zijn werk meer erkenning genoot. Er worden nochtans in de letterkundige geschiedenis ‘representatieve figuren’ van minder betekenis aangehaald om de poëzie-arme tijd van voor '80 te stofferen.

Arnold Sauwen is geen groot dichter, zijn versjes zijn timied en schuchter maar van een zeldzame probiteit, die doet denken aan ‘het kindje’ dat, volgens J. Persijn, in de échte dichter moet blijven leven. Ge kunt aan een hele reeks dezer gedichten voorbijgaan zonder iets speciaals te merken, maar plots heeft de eenvoudige, fijn-picturale impressionist u te pakken. Vooral in zijn latere gedichten waarin hij, door het afsterven van zijn vrouw diep gewond, van herfst en rust en avond gaat dichten. Het hoogtepunt in het oeuvre van deze dichter is de schrijnende ‘Elegie’ van vijf sonnetten, waarin hij de dood van zijn vrouw herdenkt. Deden veel van zijn vroegere versjes denken aan een van die oude muziekdozen met glasheldere, naieve melodietjes, deze elegie werd gespeeld op een viool waarvan de snaren pijnlijk gespannen zijn en directer aanspreken:

...Aan d'eigen disch, waar gij eens waart gezeten,
zit ik alleen mijn avondbrood nu te eten,
in 't eenzaam huis waar ik uw liefde kende.

[p. 283]

 

't Is nu zoo leeg. Mijn zomer spoedt ten ende

 

naar koelen herfst en, wijd van kinderzegen,

 

ga ik alleen mijn winterdagen tegen.

In de fijn-verzorgde reeks ‘In liefde bloeyende egelantier’ door Vox Romana te Schiebroek uitgegeven, verscheen een bundel ‘Eerste Gedichten’ van Lod. Van Maelstede. We geloven de dichter op zijn woord wanneer hij zegt dat het eerste gedichten zijn, de vorm draagt nog allerlei sporen van onverwerkte invloeden, soms wat verliteratuurde mooidoenerij of verkeerde effectenjacht met woordspelingen. Maar het heeft er alle schijn van dat deze eerstelingen niet van een piepjong debutant zijn, want de, meestendeels religieuze, gedachten en gevoelens die hierin voorkomen zijn soms verrassend diep en trillen van medelijden en mede-voelen. Zo, bij de IV statie van de ‘Lijdenskwatrijnen’:

Dees' smart moet uitermate zijn:
dit peilen van elkanders lijden; -
geen droefheid heeft hij willen mijden,
en troost vermeerdert slechts zijn pijn.

De persoonlijkheid van de dichter kan echter uit deze eerstelingen nog niet opgemaakt worden, het dichterlijk pak van deze bundel is te bont. In dezelfde reeks gaf Frank Valkenier een bundel: ‘Balladen van Brabant’ uit, die sympathiek klinken. Heer Halewijn, Heer Daneelken, Het Daghet in den Oosten en andere Middeleeuwse balladen klinken er misschien nog wat al te opzettelijk door, het is nog te veel pastiche. De volgende strofen zijn b.v. niet van Jan I van Brabant:

Drie jonkvrouwen waren opgestaan
vroeg op eens Meien morgen.
Ze hadden zich lentelijk aangedaan
en zongen den Mei zonder zorgen.

of nog:

De zomer is vergangen,
een late gulden schijn
van najaarszon kwam hangen
in 't purper luchtravijn.
Ik zal mijn lief gaan vinden
waar hij ook wezen mag,
dat wij te lent beminden
in al zo langen dag.

Nochtans is dat meestal in de aanvang van het gedicht alleen, daarna komt Frank Valkenier zelf los, veel beter dan hij het in zijn, hier besproken,

[p. 284]

bundel ‘Blazoen’ deed. Dit boekje mag als een overgang beschouwd worden van de invloed van zijn tijdgenoten over de invloed van de Middeleeuwse ballade naar een persoonlijk dichterlijk werk, dat zeer verdienstelijk worden kan, zoals reeds uit deze balladen blijkt. Een volkse zanger waar we nog wel meer van horen.

In ‘De Bladen voor de poëzie’ verscheen van Marcel Coole een reeks gedichten ‘Moederschap’. Hierin bezingt deze dichter niet allereerst het moederschap of de weelde van het moeder-zijn, maar vooral de tedere eerbied van den man, de ietwat hulpeloze liefde voor de vrouw die moeder wordt. De vorm van deze gedichten is sober en schijnbaar zakelijk, maar doorstroomd van een echt en warm gevoel. In dezelfde reeks geeft Dr. A. De Poortere een bloemlezing van vijftien gedichten: ‘Dietschland zingt!’. In zijn inleiding zegt de bloemlezer dat volksverbondenheid een nieuw toverwoord is dat het streven van nieuwe politieke bewegingen dekken moet, maar dat ook in het domein van de literatuur ingang gevonden heeft. Zulke uitspraak kan licht de schijn wekken als zou volksverbonden poëzie slechts ontstaan, nadat de dichter van dat nieuwe politieke streven doordrongen is. Veel misverstand kon worden opgeruimd door een klein onderscheid tussen kunst, die blijkt volksverbonden te zijn, en tendenzkunst die opzettelijk volksverbonden wil zijn of in dienst staat van een volksverbonden politiek streven.

Overigens is deze inleiding merkwaardig en bevestigt de gedachten die in ‘Volk’ herhaaldelijk werden vooruitgezet en... waarop de meest-individualistische schrijvers zich gaan beroepen om te beweren dat zij tenslotte ook volksverbonden kunst leveren.

‘Volksverbonden kunst is geen ketterij, schrijft Dr. A. De Poortere verder,... indien wij het leven erkennen als de bron van kunst, erkennen wij immers ook de noodzakelijke gebondenheid van de kunst aan de nationale gemeenschap. Want ook het nationale is een deel van het leven’. Dat klinkt heel anders dan het kosmopolitisme van de onvoltooid verleden tijd! Wij zouden er zelfs willen aan toevoegen, dat vooral door volksverbonden kunstenaars het algemeen-menselijke wordt bereikt: de grote Russen en Noren zijn zo diep-menselijk (en worden internationaal!) omdat ze zo Russisch en zo Noors zijn.

Deze kleine keuze is uiteraard te beperkt om er besluiten uit te halen, ze is nochtans goed verantwoord. Een enkele opmerking, die trouwens reeds voor de inleiding gold, het onderscheid tussen de voorbeelden van volksverbonden tendenz-kunst en volksverbonden kunst tout court hoefde duidelijker te worden aangeduid.