Volk. Jaargang 4

[p. 285]

Anton van de Velde: Tendens in de film

Hoé men het antagonisme film/toneel bekijke, ik geloof dat de film directer en dieper inwerkt op de massa dan het toneel dit vermag. In deze korte bijdrage kunnen bezwaarlijk de hoe's en waarome van die mening verdedigd. Er is, in alle geval, het argument der voorliefde van het groot publiek, voorliefde die beslist uitgaat naar de film ten nadele van het toneel. Wij hebben mooi te praten en te schrijven over het levensechtere en 't waarachtig-levende van het drama op de planken, factoren die dan uitgespeeld worden tegen de film, omdat die zgz. een stuk mechaniese reproductie is; de directies kunnen nog zo nurks sputteren tegen de ontrouw van hun schouwburgpubliek en tegen de concurrentie van de bioskoop; dat alles wijzigt niets aan het feit: de film primeert het toneel. Niemand zal me, naar ik hoop, verdenken van desertie uit de dramatiese wereld; ik ben vast overtuigd dat film en toneel geen antagonisten moéten zijn, maar dat zij, elk in eigen milieu en met eigen middelen hun kunstwaarde en hun bestaan kunnen hooghouden, mààr dat veronderstelt vanwege het toneel een heel ànderen koers dan dien wij nu beleven. Dat is echter meteen een andere historie, die we voor later opbergen. Intussen gaat de film haar gang, niet alleen technies steeds meer geraffineerd, maar zelfs - in enkele experimenten van den laatsten tijd - met een ernstige belangstelling voor de idee, en dat is dan toch verrassend, alvast voor dezen die de film steeds aprioristies verketterd hebben!

Er is in dit jongste jaar, vooral vanuit zekere te dier zake georganiseerde middens, heel wat gepubliceerd over de tendensfilm met katholieke inslag. Het woord ‘tendens’ verwekt kippevlees bij een tamelijk groot procent jongeren - en een ietwat kleiner procent rijperen-van-dagen. Dat kippevlees is in zekere mate gerechtvaardigd, ook al is het begrip ‘tendens’, vooral bij de jongeren, meestal verkeerd gesteld of (en begrepen, terwijl het bij sommige ‘rijperen’ een aanleiding is om, in één slag, al wat maar een schijntje katholiciteit bergt, te verwerpen met het tendens-anathema. De oorzaak zal wel te zoeken zijn in het feit dat de kunst, of wat er zich voor aandient, die met een (katholieke) tendens gevoêrd is, in de meeste gevallen niets met kunst te maken heeft. De zo dikwijls voorkomende mislukking van tendenswerk is

[p. 286]

vooral te wijten aan een slechte dosering. Er wordt op katholiek terrein te veel bondieu-z-erie verkocht! En te weinig kunst...

Reeds werden ettelijke initiatieven verwezenlijkt om tot een katholieke filmproductie te geraken, maar in ons westland is de uitslag tot op heden, een paar N. Nederlandse proeven niet te na gesproken, nihil. De realisatie moest uit... Amerika komen. Zodat, eens te meer, het land van Columbus bewijzen levert dat het aan de uitgeleefde Euroop nieuw bloed kan bezorgen.

De jongste weken werden te Antwerpen twee Amerikaanse tendensfilms gedraaid: Jongensstad en De citadel. De eerste met specifiek katholieke (of zo ge wilt: christelijke) strekking; de twede met een humanitair-socialen ondergrond. Jongensstad geeft ons de wederwaardigheden te zien van father Flanagan, die met nul kapitaal, maar met een rijkdom aan charitas zich voorneemt de jonge doolaards, 't kwapertig schorremorrie van de straat te redden. Hoe hij er in slaagt, dank zij de, aanvankelijke sceptiese en zeer geringe, geldelijke hulp van een vriend, maar vooral dank zij een grenzeloos vertrouwen op de Voorzienigheid, om zijn apostolaat te doen uitgroeien tot een respectabele en sociaal zeer oorspronkelijke en gezonde organisatie, dàt alles ziet ge in deze film. Tendenswerk zonder enig opzet. Zij, die smalen op het thema der Voorzienigheid (hoe vaak wordt Zij een deus ex machina genoemd, ook door katholieken!) en die dus a priori diezelfde Voorzienigheid afwijzen als een opportuun element voor inspiratieloze tendensmakelaars, mogen weten dat de film Jongensstad een ver-beeld stuk werkelijkheid is van a tot z. Of nu de fanatici misschien nog zullen beweren dat die Voorzienigheid alleen geldig is voor father Flanagan... nou ja, er zijn van die ezels, die honderdmaal struikelen over denzelfden steen! Van dat soort is alleen de huid bruikbaar - om er op te roffelen!

Jongensstad geeft aan de moderne wereld heel wat te denken. Dat die moderne wereld finaal nog niet zó afkerig is van een ernstig gesteld probleem - inclusief de oplossing - en dat zij nog niet zó hopeloos verkankerd is, wordt bewezen door het succes dat een film als deze te boeken wist, en niet alleen bij het christelijk publiek! Technies is deze film met allersoberste middelen tot een volledig gaaf geheel opgebouwd. De montage is doorlopend berekend op een ononderbroken boeiendheid en een rhythme dat nergens faalt. Een alleszins degelijk werk. Noteer terloops dat er geen vrouwelijke stars in voorkomen (hoe is 't mogelijk! balkt de ezel) en dat, buiten de hoofdrol en een paar episodiese kleine partijen, heel de bezetting uitsluitend

[p. 287]

aan jongens is toevertrouwd... En tóch een stevige prestatie over heel de lijn! Wat alweer bewijst dat, in alle dergelijke gevallen, een degelijke leiding - die te doseren weet - naast een grote liefde voor de taak mirakelen kunnen doen, ook zonder de minste speculatie op decoratieve... en andere fraaiigheden.

De citadel behandelt het thema: hoe een idealistiese, pas gepromoveerde doctor in de medicijnen de perijkelen van de werkelijkheid te trotseren krijgt. Hij wordt aanvankelijk medicus in een mijndistrict, stelt daar wraakroepende verwaarlozing vast op hygienies gebied, wil alles de hoogte in voor een mooier leven naar lichaam en geest, wroet zich krom aan allerlei studie en labeur, maar botst op de onwetendheid van den mijnwerker, den loonslaaf, en op het cynisme van de gearriveerde doctoren. Ten slotte geraakt hij ontgoocheld, en wijkt met zijn jonge toegewijde vrouw naar de grootstad uit. Door toedoen van een confrater en een beetje toeval (dus géén Voorzienigheid! balkt onze ezel) wordt hij geïntroduceerd in de high-life. Het gevolg: ook de jonge medicus, die nu de weelde kent, wordt geheel materialistiese berekening. Totdat de dood van een trouwe kameraad hem uit zijn verdwaling rukt en hij met zijn vrouw terug naar het harde, maar eerlijke leven teruggaat. Tendens werk, maar alweer: hoe welkom in dezen narcose-tijd! Ditmaal gewoon een humanitaire film, zonder sprecifiek christelijken inslag (ge herinnert u onwillekeurig heel even Ibsen's ‘Vijand des volks’) maar dan zó verwezenlijkt, met zùlke ideologie en met zulke middelen, dat zij alle aanbeveling verdient. Als ‘dritte im Bunde’ komt De zwarte Zuster, een missiefilm, door een katholiek missionaris in Afrika opgenomen, en met een bezetting van uitsluitend Zoeloe's. Het is een zeer belangwekkend experiment te noemen, al is 't nu misschien niet zozeer gewenst - om zuiver artistieke redenen dan - er zóveel lawaai over te maken als hier en daar geschied is. Kijk 's, tien jaar geleden was er reeds kans om filmies minstens even interessante negerfilmen te zien (o.a. in het ‘Hoger instituut voor sierkunsten’ te Brussel) zodat die Zwarte zuster ons niet per se uit ons lood moet slaan. Weliswaar zijn die vroegere films veeleer documentair te noemen, los van alle intrigue en tendens, maar technies waren zij - ongerekend het verschil in leeftijd! - minstens zo goed als het product van onze missionaris. Kom, laten we daar nu niet over vitten. Ik bedoelde alleen te onderlijnen dat we ook onze propaganda moeten toetsen aan de werkelijke integrale waarde van de film, of die nu door een christen of door een heiden gemaakt wordt. Het is voorzeker verheugend een missionaris

[p. 288]

in staat te weten tot een realisatie als de Zwarte zuster, maar 't valt niet te loochenen dat er vele zwakke punten in die film voorkomen, zwakheden, die niet aan 't opzet van de missionering tornen, maar die nopen tot een gematigden toon in publiciteit en voorlichting! Mits dit voorbehoud kan deze film aanvaard als een belofte. Als een missionaris, van het soort dat zo'n film aandurft, tijd en geld genoeg krijgt, kan uit zijn werk iets groots ontstaan.

Met het hier al te vluchtig besproken drietal hebben wij dus een kleinen voorraad dien we ten zeerste aan het katholiek publiek aanbevelen. Mogelijk leert dit publiek geleidelijk onderscheid maken tussen zoutloze stommiteiten, sentimentelen onzin en artistiek en ideëel zuiver werk. Die hoop moet hier nog even uitgesproken, want het zeer catholijke publiek gedraagt zich in vele gevallen alles behalve eclecties. Misschien is dat te wijten aan de - tamelijk oppervlakkige filmrepertoria van de zgn. katholieke bioskoopzalen (in hoofdzaak werkmanskringen met hun eigen mentaliteit), waaraan doorgaans een stevige konsekwente lijn ontbreekt, zoals trouwens ook in velerlei similaire organisaties, die zich zogezegd met ‘ontwikkeling’ bezig houden; het is echter vooral te wijten aan de inzichtloosheid (vergeef me de woordcombinatie) van de massa zelf - wij stellen hetzelfde vast op radiogebied! - die al te gemakkelijk, ter wille van financiéle argumenten, ingevolgd wordt door dezen die zich leiders noemen. 't Wordt zachtjes-aan tijd het roer om te gooien. Het catholijk publiek moet leren waarderen, ook dingen die momenteel nog ietwat boven zijn petje uitgaan, en moet meteen zijn catholijke lieve duiten leren spenderen aan dingen van meer kultureel belang dan 't gezeur van Tino Rossi en Pola Negri's opulente boezem! Want het is, alles bijeen, treurig gesteld met dat publiek-van-ons. De patronaatgeest moet opgedoekt, heren kapelaans, en gij moogt even om inspiratie gaan bij father Flanagan.