Volk. Jaargang 4

[p. 257]

[Nummer 9]

Oskar van der Hallen: De kansen van het Nederlandsch in Vlaanderen

Heeft de Nederlandsche taal en cultuur nog een groote toekomst in het Zuiden? Of zullen deze gewesten, waar eertijds de wieg onzer beschaving stond, langzamerhand verstarren in tweetaligheid met zijn natuurlijk gevolg: taalarmoede en barbarisme; zullen ze verzwakken in standentegenstelling en ongemerkt overgaan in een stadium van hybridische ontaarding? Zullen ten slotte Walen en Vlamingen in hun wederzijdsche machteloosheid opgesloten, hun geestelijk zelfrespect trachten te redden door ‘Belgisch’ tot een cultuurbegrip te verheffen, Vlaamsch van wezen en Fransch van uitdrukking? Zullen we ten opzichte van Noord-Nederland ons eigen sukkelgangetje gaan en ons tegenover de Nederlandsche en Fransche culturen in een toestand van minderwaardigheid stabiliseeren? Ieder die den toestand onbevangen durft onder oogen te zien, zal moeten bekennen dat optimisme dienaangaande, het reinste zelfbedrog is.

Iemand die een ruime humanistische geestesrijkdom verfijnt en bevrucht door een groote liefde tot het eigene en nationale, zoo iemand kan dergelijke opzettelijke en tegennatuurlijke tendenzen geamuseerd gadeslaan. Hém raakt dit alles niet. Maar als hij zijn afkeer niet gauw omzet in weerbaarheid, zal hij na afzienbaren tijd te midden van een volk wonen dat hem niet meer begrijpt en dat hem op zijn beurt niets meer geven kan.

Het gevaar dat de Vlaming, op een kleine minderheid na (deze min-

[p. 258]

derheid groeit sinds 1920 in iets sneller tempo maar ze blijft véél en véél te klein om de massa te beïnvloeden), in geen eeuwen tot een volwaardig Nederlander zal groeien, wordt grooter en grooter, Vooral nu de aloude ‘Vlaamsche Beweging’ wier doel inderdaad geen ander is, zelfs in hare extreemste vleugels zoo jammerlijk weinig combattiviteit aan den dag legt en zich een enkele maal in essentieele zaken grovelijk vergist.

Het is niet voldoende dit zoo maar te beweren; daarom mogen hier een paar vaststellingen volgen.

Waar is het ons Vlamingen om te doen? Gaat het om taalkennis, om eentaligheid in het openbare en privéleven? Om de verhooging van het cultureel peil bij het volk? Om het materieele welzijn en om betere kansen voor een vruchtbare Vlaamsche volkskracht, voorwaarde voor nationaal zelfbewustzijn en schoone eigenwaarde? Om dat alles gaat het: m.a.w. het gaat om de verrijking der wereldschoonheid en de handhaving der humane en humanistische waarden dóór en in Nederland. Als we geen cultureele Nederlanders zijn of kunnen worden - het is reeds zoo dikwijls gezegd - laat ons dan in Gods naam Franschen of Duitschers worden. Zoo snel en zoo volledig mogelijk. Dat een ‘belge moyen’ met ‘ersatz’ genoegen neemt of met een ‘à peu-près’, mag ons slechts interesseeren als een curieus verschijnsel van nieuw barbarendom.

Voelen we ons één en met ons gansche wezen verbonden met de rijke, alle menschelijke activiteit omvattende Nederlandsche cultuur; zijn we vertrouwd met de vormen en methodes van het Nederlandsche denken, is de vroomheid en het gevoelsleven van het Nederlandsche volk het onze, evenals zijn kijk op de uiterlijke wereld, zijn karakter en zijn idealen? Zoo ja, dan moet het ons ook aan het hart gaan dat Zuid en Noord-Nederland een zwaren tijd doormaken. Indien het heil van gansch Nederland voor ons een voorwaarde is tot persoonlijk geluk, dan moet de dreigende afval van Vlaanderen ons met zorg vervullen omdat zonder Vlaanderen, Nederland verminkt wordt en zich niet zal kunnen handhaven.

Hoe staat Vlaanderen er voor? Of eenzelfde vraag anders gesteld: hoe kan het Nederlandsch stand houden aan de grenzen van een groote cultuur wier eigenaardigheid sinds de 16e eeuw ligt, in een zekere afronding en sierlijke aanvaardbaarheid, in dienst van ruime penetratie? En die daarenboven de cultuur is van een deel der hoogere standen? Dat deze instandhouding niet gaat zonder krachtigen tegenweer, en autoritaire verdediging van het volk tegen zich-zelf, begrijpt een

[p. 259]

kind. Om met Lamberty te spreken: zelfs al is de Nederlandsche ‘idee’ in Vlaanderen levenskrachtig genoeg, dan moet men haar nog de noodige lucht en ruimte kunnen geven en een gunstige voedbodem. En zal deze idee ooit sterk genoeg zijn om heel Belgisch Nederland nationaal-gezond te houden? Te Brussel alvast niet. Laat ons daarover geen begoochelingen maken: Brussel is géén Vlaamsche grond, deze wereldstad is voor Nederland verloren. Er zullen wel kleine eilandjes zijn van Vlaamsche intellectueelen zooals in groote buitenlandsche steden; ook zullen er in de buitenwijken enkele folkloristische eigenaardigheden blijven voortbestaan in een zéér curieus dialect. Maar om de omgangstaal zoo officieel als privé, te vernederlandschen, al is het tot op zekere hoogte; daartoe hebben de Vlamingen in normale omstandigheden, in geen eeuwen de kracht noch den moed. In de andere steden: Gent, Antwerpen (in mindere mate), en Leuven blijft een aanzienlijk deel der gegoede standen, dus ten deele de leidinggevende en kultureel-ontwikkelde standen, Franschsprekend, zooniet Vlaamschvijandig. Zij drukken hun stempel op het openbaar leven, op het uiterlijk karakter der steden en op het gezelschapsleven. Tegenover dezen toestand staan verdienstelijke organismen als V.B.O. voorloopig machteloos. Ook dáár blijft het volk dus door eigen verscheurdheid voortploeteren in cultuurloosheid, maar men mag hun dit niet te dikwijls zeggen.

Vele Vlaamsche vooraanstaanden, om van de politieke leiders niet te gewagen, zijn onvrijen, zelfs in, en vooral in hunne geestesstructuur. Hoe is het anders te verklaren, dat twintig jaar na de oorlog in sommige milieu's een nieuwe fatale ‘tweetaligheidsgeest’ kan ontstaan? Hetgeen o.i. eerder een verontrustend ziekteverschijnsel is dan een voorbijgaande lichtzinnigheid.

Maar er is erger. Het utilitarisme, de afkeer der nieuwe generatie's voor ‘onnutte’ en belanglooze wetenschappen en kunsten, met een woord: de crisis der beschaving waarover men in alle landen klaagt, komt in Vlaanderen wel op een ongelegen oogenblik. Want zoowel het romantisme der Blauwvoeterie en van den taalstrijd, als het naoorlogsch nationale idealisme heeft aan de vernederlandsching van Vlaanderen langen tijd een kans gegeven die niet volledig genoeg is uitgebaat. Maar sindsdien? Met moderne nuchterheid heeft de jeugd gezien dat het radicalisme nog geen gouden vruchten opleverde; daarom zullen ze het niet laten de mooie woorden te gebruiken die sinds Dosfel en Verschaeve getolereerd worden. Zoo staan we voor een beschamenden toestand: de Vlaamsche traditie raakt in onbruik, romantisme

[p. 260]

en offervaardigheid die onze éénige schatten waren en een halve eeuw lang onze schoonste figuren heeft gemaakt, zijn stilaan verdwenen naar de missie-gebieden. Maar van het cultureele Nederlandschap staat de doorsnee-Vlaming verder af dan ooit. Ze kunnen niet spreken, ze kunnen niet schrijven (denk aan het taaltje van vier vijfden der jongere literatoren en aan de hopelooze pogingen van K.V.R.Q. om zich boven de ‘volksgeliefde’ banaliteit te verheffen...) maar ze cultiveeren met hartstocht het compromis en kennen de tien critische woorden waarmee alle absolutisme moet worden belachelijk gemaakt. Strijd en grootheid, de essentie van ieder leven, vooral dan van ieder bedreigd volksleven, vinden geen echo meer. De taalkennis in Zuid-Nederland en de huidige stand der literatuur illustreert goed de wankele positie der Nederlandsche cultuur in Vlaanderen. Cultureele organismen gesticht om de taak over te nemen van onwillige of vijandige machten mogen zich beijveren zooveel ze willen; hunne actie gaat aan de eigenlijke volksmassa voorbij.

Op Holland hoeven we niet te rekenen: waar is de vruchtbare wisselwerking op geestelijk gebied, welke idealen kan het Noorden ons bieden waarheen we kunnen opzien? In kleine dingen zullen ze ons eerder in den rug schieten. Wie zichzelf niet kan redden is trouwens niet waard dat hij leeft.

Al is dus de toestand verre van rooskleurig en al is het noodig sommige teekenen des tijds onbevangen te onderzoeken, toch ontslaat dit niemand van zijn plicht. In deze bladzijde wordt slechts een meening uitgedrukt naar aanleiding van een toestand die vluchtig werd gekenschetst. Het pessimistisch karakter van deze overtuiging kan slechts op één wijze gecorrigeerd worden: alles kan goed komen en op korten tijd, als in onze onderwijsinstellingen en seminariën, aan de hoogescholen en in de huiskamers een Nederlandsen ideaal rijpt, Nederlandsen cultuurvormen werkzaam worden, kortom Nederlandsch gesproken, gedacht en gevoeld wordt. Daartoe hoort vooreerst zelfvolmaking en strijd; en als strijd op zich zelf reeds noodzakelijk is en gezond, dan hij in onzen tijd en in ons land vooral dringend en onmisbaar.