Volk. Jaargang 4

[p. 250]

Ernest van der Hallen: Dietsche Romans:

ANNE DE VRIES: Hilde; Nijkerk, N.V. Callenbach. - FELIX TIMMERMANS: Ik zag Cecilia komen; A'dam, P.N. van Kampen & Zn. - WILLEM ELSSCHOT: HetBeen; A 'dam, P.N. van Kampen & Zn. - STEVEN DE-BROEY: Het licht komt! z. uitg.

Het zag er een tijd lang naar uit dat Anne De Vries op de lauweren en de enthousiaste besprekingen van zijn eerste boek zou rusten. Gelukkig blijkt dat echter niet het geval. Na eenige jaren van stilzwijgen duikt hij thans op met een nieuw boek, ditkeer de roman van een meisje, of liever van een jonge vrouw, waarvan hij de geestelijke phasen, vanaf het opbloeien in de eerste, alle zinnen opeischende bedwelming der liefde, over de ontgoocheling en het bitter intermezzo heen, hetwelk het verlies van het geloof in den man voor dit argeloos boerenkind is, naar een schoone zuivere en haast blijmoedige berusting in een huwelijk met een veel ouderen boerenknecht, voor wie zij de allerhoogste levensdroom belichaamt en waarmee ze een rustig leven tegemoet gaat. Het is een eenvoudig gegeven, haast zonder verwikkelingen, dat men aftandsch zou kunnen heeten en dat inderdaad tot in den treure in den nederlandschen heimatroman behandeld werd, doch juist hier, meer dan in zijn vorig boek, heeft Anne De Vries bewezen dat hij een schrijver is. Hij heeft het meisje Hilda doen groeien tot een zeer zuivere figuur die onder alle oogpunten gaaf geteekend werd en in menig opzicht van een verrassende originaliteit is; een argeloos kind en tevens een vrouw die sterk genoeg is om het leven ook in zijn meest tragische aspecten aan te durven. Hilda is inderdaad een alles behalve banale figuur; haar verrassend temperament reveleert zich niet enkel in haar haast mannelijke wilskracht en zelfstandigheid en haar imponeerende zucht om haar man te staan bij zorgen en arbeid, maar ook in haar trots en in de mooie gaafheid waarin zij haar vrouwelijkheid handhaaft, en haar man als vrouw en als moeder tegemoet treedt. Ook de nevenfiguren in dit boek zijn ongewoon zorgvol, scherp en met verbluffende vastheid van lijnen geteekend: haar vader die Hilde's vriend en verdediger is en zijn meisje begrijpt en bewondert, hoezeer hij ook door zijn drukke bazerige vrouw in den hoek geduwd wordt; haar goedmoedigen echtgenoot die eenvoudig is als een kind, verliefd als een collegejongen en werkzaam als een oeros; haar moeder Femmechien, een figuur die wondergoed en met verassende détails

[p. 251]

ontworpen werd en waarvan het vermoeden niet zoo dwaas is dat ze een klassieke figuur in onze letterkunde zal blijven; een wonderbaar tweeslachtig wezen dat een mengeling is van vrouwelijke teerheid en hardhandige vluggetongde drukte en imponeerende bazigheid waarmee ze haar omgeving tyraniseert. Als kader het Drentsche landschap en de afgesloten dorpsgemeenschap met haar oeroude tradities en konservatieven geest; een beeld van den nederlandschen buiten waarvan wij in Vlaanderen in geen eeuw nog het bestaan en de mo-gelijkheid vermoedden. Het is een mooi, gaaf en in den grond blijmoedig boek over een vrouw die ons ongemeen sympathiek is in haar ongecompliceerde, gave eenvoud.

Met zijn novelle ‘Ik zag Cecilia komen’ is Felix Timmermans eenigszins afgeweken van de lijn welke we in zijn werk gewend zijn weer te vinden. Eenigszins, want in den grond is de afstand tusschen dit lyrisch-psychologisch verhaal, waarin de lyriek nog altijd sterker op den voorgrond treedt dan de psychologische inslag, naar zijn vroegeren roman ‘Anne-Marie’ niet zoo enorm. In dit zeer zuiver verhaal vindt men de belangrijkste kwaliteiten van dezen auteur alle terug: een sterk lyrisch vermogen en de gave om de dingen langs hun blijmoedige aspekten te zien. Al gaat het in den grond ook om een tamelijk gevoelige verliefdheid van een ziekelijken, overigens reeds verloofden jongen man op de eveneens ziekelijke dochter van een onderwijzer in een kempisch gehucht, in hoofdzaak blijft u na de lectuur van dit boek den indruk bij van een kleurig scherpgeteekend landschap onder zomersche zon met daarin het min of meer onwezenlijk beweeg van een drietal menschen, waarvan het leven beheerscht wordt door een noodlot dat weliswaar niet zonder tragiek is, maar verdoezelt wordt door een serene berusting. Sterker dan dit noodlotsbewustzijn en de zielkundige verwikkeling dringt zich echter op het zuivere beeld van het meisje Cecilia, en de verrukking om het mooie land, waarin de dichter Timmermans zich uitviert. Alles en alles een goed boek dat in de reeks titels van dezen auteur lang geen kwaad figuur slaat.

Sedert de Noordnederlandsche kritiek William Elsschot ontdekte, en deze zijn werken als gevolg hiervan in vlug tempo in N. Ned. liet verschijnen, valt er met dezen auteur rekenschap te houden; hij schreef een soort romancyclus waarin een telkens weerkeerend twee- drietal personen de lijn van het motief in handen hebben, en den auteur de kans gunnen om zijn quasi-cynische, in hooge mate met scepsis door-

[p. 252]

kneedde en licht voltairiaansche levensbeschouwing een kans te gunnen. In den meest volstrekten zin kleinburgerlijk en behept met het soort middenstandsgeest dat in onze boerenromans en kleinsteedsche psychologische verhalen wonderlijk genoeg vrij zeldzaam behandeld werd, zijn z'n figuren gebouwd op een paar types van menschen die gespeend zijn van elk gevoel vor levensheroïek en tragiek welke dieper gaat dan summaire waarneming, en van elk besef van hoogere waar-den en ontroeringen dan deze welke in de lijn liggen van de nuchtere kijk op de kleine realiteiten des dagelijkschen levens. Daardoor heeft zijn werk iets engs, iets beperkts, een kleinheid en een tekort aan élan en ruimtegevoel dat beklemmend werkt; zijn kijk op de menschen is deze van een nuchter registreerder die een scherp oog heeft voor het waarnemen van de uiterlijkheden maar aan wie het mysterie dat elk mensch in zich draagt, ontgaat. Ook zijn stijl is afgestemd op dit standpunt: zakelijk, nuchter, vluchtig en in hoofdzaak anekdotisch, met een licht cynisme dat voor het kleine vertier der menschen hoogstens een goedigen half medelijdenden glimlach over heeft, terwijl bovennatuur en geloof in zijn werk totaal uitgeschakeld zijn. In zijn nieuw boek ‘Het Been’ zet hij het verhaal voort dat het thema uitmaakte van zijn bekend verhaal ‘Lijmen’, en waarin hij een handig avonturier en afzetter aan 't werk laat, die er als publiciteitsagent in slaagt den ouderwetschen smidsbaas Lauwereyssens honderdduizend exemplaren op te dringen van een geïllustreerde reklaamrevue, waardoor de oude baas ten onder gaat en zijn zuster het leven verzuurd wordt. De auteur die zich hierin de rol van handlanger van den afzetter Bohrmann had toebedeeld, botst zekeren dag op de oude gebrekkige zuster van den smid dien hij den put heeft ingeholpen, en hij neemt voor het verleden goed te maken. Dat gaat echter niet zoo licht, want hij stuit op den trots van de oude vrouw die den afzettersklerk zeer ostentatief misprijst, totdat ten slotte de vrouw toegeeft en alles na velerlei avonturen in 't reine komt. Ik moet toegeven dat ‘Het Been’ in belangrijke mate milder en warmer, menschelijker en inniger is dan ‘Lijmen’, en ook in zijn geheel als opzet beter geslaagd schijnt, terwijl de kwaliteiten van Elsschot's stijl hier ook onverminderd aan den dag komen. In dien zin is ‘Het Been’ een boek dat men niet zoomaar kan voorbijgaan.

Een debuut ten slotte dat niet gespeend is van uitzichten op velerlei mogelijkheden welke voorloopig nog in latenten vorm aanwezig zijn, is de novelle van den jongen Brabanter Steven Debroey: ‘Het licht

[p. 253]

komt’, een verhaal waarin alle elementen van een goeden socialen roman aanwezig zijn, doch dat voorloopig nog niet tot literatuur gegroeid is, en velerlei sporen vertoont van een stielvaardigheid die nog lang niet haar hoogtepunt bereikt heeft. Men zou tegen dit verhaal en zijn tendenz kunnen aanvoeren dat de toestanden die hier behandeld werden al te eenzijdig gezien zijn en al te sterk op de spits gedreven werden, - een euvel dat aan dit soort werken licht eigen is. Daartegenover staat de uiterst sympathieke geest van dit boek, en de zeldzaamheid van het feit dat een jong auteur zich van meetaf durft begeven op de paden van den socialen roman, een genre dat door de veteranen pleegt geschuwd te worden als de pest. De niet te miskennen kwaliteiten der compositie van dit werk zullen er enorm bij winnen, zoodra de auteur - in een volgend boek, laten we hopen - de beheersching over taal en techniek en een eigen kijk op leven, menschen en dingen zal verworven hebben. Het is een boekje dat een sympathiek lezerspubliek verdient.