Volk. Jaargang 4

[p. 246]

Albert Kuyle: Twee artikels voor den brandstapel

Greshoff: de boomkruiper

Jan Greshoff zou graag een rebelsche cosmopoliet zijn. Hij is slechts een ver-Belste Nederlander. In de geestelijk beter-gesitueerde milieu's heeft zijn critische afdreig-politiek nimmer succes gehad. Het waren altijd de verslaggevers en de klaploopers die zich met hem belangrijk en invloedrijk waanden.

Men weet hoe diergelijke reputaties groeien op de litteraire fancy-fair: een dilettantische uitgever, een revolver-tijdschrift, een zekere spuit-water-mystiek waarbij het moreele been (dat toch reeds de weelde van boven het spekslagersmilieu uitverkoren te zijn, niet dragen kan) inslaapt, en het absolute onvermogen, op een ordentelijke wijze zijn brood te verdienen.

Er verschijnen schijnbaar van Jan Greshoff regelmatig boeken en boekjes met gedichten, gewoonlijk bij uitgevers in de provincie, wien het niet gemakkelijk valt zich van zijn vriendschap te ontdoen. Ik zeg: schijnbaar, want blijkbaar worden deze verschijnselen eerst, wanneer zij, onverdiend, op de markt komen te liggen, tusschen het werk van van Deyssel, van Duinkerken en Kuyle.

Voorzoover mij van de markt bekend is, weerspiegelt geen van de gebezigde titels ook maar eenige zelfkennis: nimmer werden de coupletten en de rijmen onder den titel ‘JAN HAGEL’ verzameld. Wel heetten zij: ‘Aan den verlaten Vijver’, (waarin, na het dienstmeisje, de heer Greshoff zich niet verdronk), ‘Door mijn open venster’, (waaruit, na den lezer, zich de auteur niet naar het plaveisel wierp), ‘Oud Zeer’, (waarin het nieuwe sjagrijn van den kooper vergeten werd), ‘Schaduw’, (de eenigste plaats voor iemand met zooveel poëtische margarine op het hoofd), ‘De Ceder’ (zonder Vondels aanhaling ‘Ach Adam, trotsche ceder, hoe ploft gij dus ter neder’), ‘Sparsa’, (waarin de verbijsterde dansmeester zeker niet spaarzaam was), ‘Vonken van het Vuur’ (met een sterke lucht van de brandende, teveel over de holle schedel gehaalde, celluloid haarkam), ‘Zeven Gedichten’ (waarvan men zich af vraagt waarom de Schrift zoo gemakkelijk de zonden zeven maal zeventig maal vergeeft), ‘Aards en Hemels’, (waarin het duidelijk wordt dat voor den zanger slechts het salaris bepalend is voor de boven-natuur), ‘Anch 'Io’ (waarna men in jaren geen spaghetti meer zien kan), en, naar mij de custos van de Nuts-leeszaal verzekerde, nog veel méér.

[p. 247]

In enkele van deze boekjes (komen zij op een verkoop voor, dan kan men het spijtige feit meemaken dat men, een pakket koopend op de catalogustitel ‘Trouw aan de Donau’ en andere werken, voor de grootste rest Greshoffs vindt) komen gedichten voor, die kennelijk geschreven zijn, toen Jan Greshoff verkouden was. Is immers zulk een verkouden, dan loopt zijn Gods-geloof enkele graden op. Een lichte griep stemt hen religieus en een ietwat vasthoudende bronchitis maakt deze bijkeuken-godloochenaars tot bijna geloovige menschen. Ik stel dit vast, om met zekerheid te kunnen constateeren, dat Jan Greshoff den laatsten tijd gezond is.

In Groot-Nederland van April liet deze hannekemaaier immers een ‘aphorisme’ drukken, (een werkelijk aphorisme is de krampachtige denk-poging van een bet-weter), waarvan God de Vader sidderde onder zijn Oosterbaldakijn.

‘Ons (de schrijver bedoelt hier zichzelf, zijn onbenulligheid en de vouw in zijn broek), ons lijkt de veronderstelling van Gods bestaan onwaarschijnlijk. - Wij (zie boven) moeten die dus met kracht en overtuiging bestrijden, omdat het absurde, nu meer dan ooit, een onwederstaanbare aantrekkingskracht op de overgroote meerderheid, de geesteszwakken, uitoefent.’

Luttel jaren geleden heette het in een der vele rijmen:

‘Mijn boom ritselt zoo vrouwelijk,
Ik zit er zoo vertrouwelijk
Te zingen in den wind,
Tot God misschien mij vindt.’

Natuurlijk kent Jan Greshoff de Schrift niet, (en waarom zou hij van dit bazel-verhaal, gezien de onwaarschijnlijkheid van het Gods-be-staan, ook kennis nemen) en dus weet hij ook niet dat er reeds eerder een tollenaar en belasting-gaarder in een boom zat, (ook al was deze boom, omdat hij niet behoefde te rijmen, dan niet vrouwelijk), een bultenaar. Ook deze was uit angst niet op te vallen en uit de distinctiedrift, die heviger wordt naarmate de persoonlijkheid verschrompelder en zieker is, in den boom gekropen.

Tegen hem sprak Christus, de Zoon van God, wiens bestaan ‘wij’ onwaarschijnlijk achten: ‘Zacheus, daal haastig af, want heden wil ik in uw huis verblijven.’

Geve God dat Jan Greshoff in zijn vrouwelijken boom nimmer wordt opgemerkt, want eer hij de krantjes en bundeltjes en de paperassen zou hebben opgeruimd om lucht en ruimte en zitplaats te maken, zou Christus misschien geen vertrouwen meer hebben in zijn goeden wil.

[p. 248]

Coster: Zonder kerk.

Men kan Dirk Coster zonder eenige schade jaren uit het oog verliezen. Als men terugkeert van drie wereldreizen, vijf boeken en een strijd op leven en dood, zit hij nog bij Penning, aait de kat nog overdag, en alleen zijn ziel is wat meer verschrompeld

Hij hanteert zijn kleine parochie, (de critieklooze ambachtsman, de dichteres die pas, onder zijn leiding, begint en den gelegenheidsbezoeker) en vecht in zijn heldere uren met den moreelen kater, dien hij langzaam-aan leert strelen als hij het immer zijn poesen deed.

Coster deed nooit een mensch kwaad, zooals hij ook nooit een mensch goed deed, en ik heb het er altijd voor gehouden dat hij met zachtheid geoordeeld zou worden, omdat hij althans voor de kellners vriendelijk was, en omdat hij, naar den geest, gaf van het schaarsche dat hem gegeven was.

Er is echter een angst in Nederland, die zelfs door de gordijnen van Penning dringt, de angst niet mee te kunnen en geen rol meer te spelen en zelfs niet naar zijn oordeel gevraagd te worden, wanneer eenmaal de gedrukte on-nuttigheid gaat worden verbrand.

Er is ook een leeftijd, een amalgaam van hartkloppingen, steken in den lever, onbestemde angstgevoelens, het toenemen van de verraderlijke roos op de jaskraag. Ouder worden beteekent dichter bij God komen. Dichter bij God komen beteekent zich er niet altijd meer met een Jantje van Leiden en evenmin met een Dirkje van Delft te kunnen afmaken.

En dit alles samen beteekent: hardop in zichzelf praten zooals een kind in het donker. Over den vijand, tegen den vijand of over niemendal en dan op een schrillen, vreemden toon waarin het bestaan van den vijand kennelijk wordt genegeerd. Altijd is de vijand van het kwade het Goed, en bijna altijd is zijn naam: God.

Men beschimpt echter den Koning niet zoo gemakkelijk en niet zoo straffeloos als Zijn hovelingen, als Zijn raadsheeren, als Zijn schrijvers.

Zoo beschimpt Coster in het laatste nummer van zijn heesche en tot eerlang zwijgen gedoemde ‘Stem’, Sint Paulus.

Het is gevaarlijk voor den kleinen auteur den grooten te beschimpen. Zoo mislukte de katjang du Perron tegen den schrijver Coster, omdat Coster, (afschuwelijk voor hem, denzèlfden Coster) in een handvol eerlijke bladzijden, nadat hij de poesen van zijn schoot gestreken had, werkelijk steenen aandroeg voor het groeiend gebouw dat steeds verder door de wolken dringt.

[p. 249]

Nu mislukt Coster, maar welk een afschuwelijke, onteerende mislukking, tegen den schrijver Paulus.

Coster citeert Paulus' beroemde regelen (die leven zullen nadat de naam van Coster door den gemeentelijken hulp-archivaris sinds lang met dien van een aannemer, neen, met dien van een jeneverstoker verward zal zijn) over de Liefde (Paulus' Brief aan de Korinthen, het eerste hoofdstuk, het dertiende vers) en laat dan volgen:

‘Ik kan hierin niet anders zien dan een vorm van verkrampte rhetoriek. Luguber, gevaarlijk. Niet om te bedenken welke verlammende uitwerking dit moet gehad hebben in den loop der eeuwen. Men zou het kunnen noemen: het imperialisme van de liefde. Er is iets van een slangenblik in dit proza, een dreigende bezwering: heb lief of verga’.

Ik bespaar de lezers de rest van dezen Goddeloozen kolder, waarin Coster (de Coster die niet meer schrijven kan, die zoo hardop praat uit angst in het donker, dat hij vergeet dat er boven aan de keldertrap menschen staan, die hem hooren) o.a. neerschrijft:

‘De geestdrijver, die Paulus is, krult zijn lippen van verachting en verdoemt me.’

Nog slechts enkele regels, die duidelijk zullen maken dat Coster verfoeid, veracht en vergeten moet worden tot hij deze onbeschoftheden oprecht betreurt:

‘Hoe heeft Paulus daarmede het werk van zijn zachten klaren Meester Christus plotseling verduisterd.’
‘Paulus' geestelijk nageslacht is duidelijk geteekend: het was de inquisitie, het was Calvijn...’ etc, etc.

Zoo blijkt dan deze Coster meer te begrijpen van de behoeften van katten dan van het geestelijk leven en zijn nooden, meer van de ‘russische ziel’ dan van een der grootste Heiligen Gods, van wien den Doolaard pas nog zoo grandioos schreef:

‘Petrus de rots waar Paulus 't zwaard op wette,
Dat met een slag de hengselen ontzette
Der oude wereld; steeds blijft het bereid
Als veilige schut der gansche Christenheid.’

En morgen, overmorgen, verbaast dit kleine volk, verbazen deze schenners en letterknechten, deze profiteurs van een maatschappij, die blijkbaar nimmer darren te veel heeft in de korf, zich er over dat de boornen, die geen vrucht dragen, zullen worden uitgeroeid, en dat een herboren volk elkander omarmt in het schijnsel van de vuren, die van hunne vunze druksels zullen worden gestookt.