Volk. Jaargang 4

[p. 225]

[Nummer 8]

Michiel de Ghelderode: Kroniek ter verheerlijking der boomen in Vlaanderen

Aan den rand der vlakte die zich uitstrekt langs den oever der zee, waar de eik en het riet hun eindelooze fluistergesprekken houden, heb ik laatst de dwaze, eeuwigjonge Uilenspiegel ontmoet die mij allerlei dichterlijke dwaasheden vertelde. ‘Ik kijk naar de bloemen, en ik moet glimlachen, maar als ik boomen zie worden allerlei gedachten in mij wakker; boomen en menschen zijn immers aan elkaar verwant. Waar zijn de menschen die vruchten voortbrengen? De boomen strekken hun armen uit en ze maken velerlei gebaren; als men goed toekijkt merkt men dat ze soms het hoofd schudden en praten. Duizenderlei gedachten zijn de vogels die ze in hun kruinen bergen, en de zwijgzame uil is de zetel van hun verstand. Voor de boomen die de menschen planten ter eere van de vrijheid moet ge echter oppassen, want zoo iets eindigt altijd hiermee dat de vrije mannen aan zijn takken opgehangen worden...’ Als hij dit gezegd had klauterde Uilenspiegel in den boom, en begon er over en 't weer te wiegen als een aap.

Het Aardch Paradijs (lag dit niet ergens in Vlaanderen?) telde tusschen zijn vele wonderen een beroemden boom, de ongeluks-appelaar. De oude schavuit van een slang verbleef er in; hij bracht zijn uren door met het aflikken van de vruchten der Wetenschap. Jammer genoeg weten we van dit verloren paradijs niet veel meer af dan dat het de allermooiste tuin was dien men zich kan indenken: boomen, planten,

[p. 226]

bloemen, dieren, velerlei zoete reuken en een verrukkelijk klimaat. Helaas, een beet der tanden van den eersten mensch vernietigde dit paradijselijk oord met één slag. Vele jaren zwierven Adam en Eva rond, tot ze eindelijk een onderkomen vonden in het retabel der gebroeders van Eyck, waar ze tot heden toe gebleven zijn. Om de zaken te zeggen zooals ze zijn: het was Eva die eigenlijk de schuld was van die ramp, en het is nog altijd een gevolg van haar gedrag dat man en vrouw nog zoo dikwijls ruzie maken in de slechte huishoudens - en onder ons gezegd, ook in de goede.

In dien tijd schilderde vader Breugel het Land van Overvloed tot troost van de mageren. De eeuwige zonneschijn geeft er het stevige vleesch de kleur van mat goud, en bruint het vet op kin en wangen. Op de huizen liggen geen hypotheken noch belastingen zooals overal elders, maar ze zijn er bedekt met vlaaien en omgeven met hooge suikerbrooden. Mede en goed bruin bier stroomt er in de rivieren; hoenders loopen er gebraden in hun saus en de gebakken visschen zwemmen om u heen. Aan alle einders gonst de plezierige muziek van trekorgels. Als het regent hoeft ge den mond maar open te houden en de pittige, zoete Schiedammer loopt er zoomaar binnen. De zaligt bewoners van dit land lezen geen kranten en zelfs de rechtvaardige uit den Bijbel wordt er jaloersch bij als hij hun vredigen slaap ziet. De dichter die dees land bezocht ontdekte er den pensenboom; hij plukte er een reesem beulingen van, die hij meebracht en die een verrukkelijken smaak hadden. Sedert ik er van geproefd heb komen de tranen in mijn oogen iederen keer als ik er aan denk.

Het gebeurt in Vlaanderen dat de boomen de prooi worden van den Booze, zooals dat ook soms aan menschen overkomt. De zaak is, dat in dit geval hun wortels dwars door het dak van de hel gegroeid zijn. En ge hoeft maar aandachtig toe te kijken om te zien dat deze boomen ook wezenlijk het uitzicht hebben van verdoemden: verwrongen stammen, en getoermenteerde takken, vol bulten en kankerende wonden. Een kind ziet wel dat ze van binnen vol rottigheid en bederf zitten. Als de maan schijnt in de bangelijke sabbathnachten, worden die boomen plots levend, en dan zijn ze in hun bezetenheid verschrikkelijk om aan te zien. Pas op dat ge er niet te dicht bij komt, als ge den Booze uit den weg wilt gaan. Hoewel hij, onder ons gezegd, overal te vree zen is en niet enkel daar waar ge zijn aanwezigheid merkt. Ik weet niet of ge al gehoord hebt dat hij bijvoorbeeld gaarne in heilige

[p. 227]

plaatsen rondwaart en soms zelfs aanwezig is bij de heilige Mis. Wist gij dat ge in een mystieke stad lijk Brugge, nog meer dan elders moet oppassen voor den engel der duisternis?

Men ziet in Vlaanderen ook processies van vergeestelijkte boomen, een kap van dichte bladeren over het hoofd, gebogen onder de beroering van den wind en onder den last van de wijdheid der lucht. Ze wandelen in lange rijen over het land, en als de eerste het hoofd buigt, volgen de anderen hem na in dit ceremonieus gebaar. Ze mompelen gebeden en schrijden naast de wegen, de wind in den rug, en als ze hun weg nemen langs een der vele stille kanalen die door het land snijden, scharen ze zich op twee rijen. Er komt een dag dat men deze zachte pelgrimeerende kanada's plat ter aarde uitgestrekt vindt liggen. De dood heeft dan gansch de rij ineens neergeveld, Dan zijn er vogelen die verdwalen en angstig heen en weer vliegen, omdat ze het landschap niet meer herkennen.

Jaren geleden - gij waart toen nog niet geboren - werd dikwijls recht gesproken onder de dorpslinde, de rechter in 't midden, de beschuldigden voor hem en het volk daarrond. Een deugdelijke manier om recht te doen, in het volle licht en voor ieders oogen en ooren, Dat was goed. Soms gebeurde het dat de rechter zelf een schavuit bleek te zijn; dan haalde het volk den boom omver, zaagde hem in planken en timmerde een schavot uit het hout, waarop de rechter zijn loopbaan eindigde. En ook dat was goed.

De boomen zijn boeken waarop geliefden hun onsterfelijke teekens neerschrijven. Kijk naar die cijfers, initialen en symbolen die ze in hun flanken gesneden hebben (want de mensch heeft zich altijd ingespannen om een spoor van zich na te laten op den wand van het rotshol of in de schors van den eik). De met allerlei teekens en geheimen getatoeëerde boomen zetten zich uit met de jaren, en de ingesneden harten groeien, naarmate dezelfde tijd het hart der gelieven doet ineenkrimpen en verschrompelen.

De boom heeft twee keeren in het jaar zijn blijde dagen. Einde December krijgt hij den vorm van een puntkegel en komt hij uit de donkere bosschen van de heide naar ons toe, tot in de kamers van elk huis waar kinderen zijn. Er gebeurt dan een mirakel met den boom: hij is besterd en glanst van de wapperende kaarslichten; zijn

[p. 228]

takken plooien onder het gewicht der kleurige schatten die men eraan ophing. En dan is er nog de Meimaand wanneer de boom uit het bosch bij het lustig gegons der trekorgels overgeplant wordt naar den viersprong der wegen, getooid met papieren rozen en kleurige linten. Daarrond dansen de dwazen uit het dorp die vol zijn van deugdelijk schuimend bier. De meiboom heeft namelijk ten allen tijde dorst gewekt.

De plant is vol liefdelijke attenties voor de oude, verkankerde, uitgesleten en treurende steenen muren onzer steden. De plant komt de delfstof ter hulp, en haar bladeren en ranken bedekken haar schamelheid, verbinden haar wonden, vermooien en versieren de oude muren. Brugge is als een roosvormig kerkraam, waar steenen en takken in elkaar gestrengeld zijn.

Goed, zachtmoedig hout, wat zullen we uit u maken? Een viool voor de teere zielen. Voor de hardvochtigen een paar krukken. Voor de jeugd een wandelstok. Voor dezen die heengaan een kist. Voor de handboogschutters een wip. Voor de politiekers een spreektribune. Voor den eenvoudige een speelding. Voor den staatswagen een vijfde wiel. Voor de hoovaardigen een valluik. Voor het licht een korenmaat. En voor alle menschen ter wereld een zwaar kruis om mee te slepen.

‘Boomen’
teekening van Fr. VAN IMMERSEEL