Volk. Jaargang 4

[p. 221]

Karel Vertommen: Dietse Dichtkunst

Jan Vercammen. - ‘Volubile’; De Sikkel, Antwerpen, 1939. 28 fr.
Arm. F. Cornelissens. - ‘Levensverlokkingen’; De Nederl. Boekh., Antwerpen; z.j. 18 fr.
Jos. Van Rooy - ‘Stemmen uit de stilte’; Lannoo, Tielt; z.j. 20 fr.
Franz Zonneberg. - ‘Bloed’; Varior, St. Amandsberg, 1939.
Berthe Verhoeyen. - ‘Open Hart’; Drukk. Espero, Berchem; z.j.

Enkele van de verzen die Jan Vercammen in de bundel ‘Volubile’ samenbracht, verschenen vorig jaar afzonderlijk onder de titel ‘De Rozen rijpen’. Wat we destijds daarover schreven blijft waar, behalve dat enkele slordigheden, waarop we toen wezen, in deze definitieve uitgave verbeterd werden.

Zijn ontmoetingen met de mensen, hier vooral met kinderen, transponeert Vercammen in een poëtische zegging die zeer hooggestemd is, we zouden haast spreken van de ‘hoogdravendheid’ waarop de Baroktijd zo verlekkerd was. Hem treft geenszins het verwijt dat zijn taal zou verproletariseerd zijn.

Maar een ander gevaar bedreigt deze dichter, een gevaar dat we zouden noemen: het schematiseren van de dichterlijke transpositie. Bij Vercammen is de aanleiding tot deze gedichten veelal een ontmoeting; welnu, de poëtische transpositie van die aanleiding gebeurt in sommige gevallen heel spontaan, in andere gevallen voelen we het schema, het recept. Hoe minder spontaan het gedicht ontstond, hoe bewuster de sonoriteit wordt nagestreefd; dan komen de woorden die we uit vroeger werk van de dichter voelen naklinken... ‘levant, equatoriaal, vesperaal, cantileen, de roep der dieren, de weerklank in uw bloed’... en het foutieve gebruik van het voorzetsel ‘aan’, dat we reeds vroeger aanstipten. Van dit alles echter geen spoor bij de echte Vercammen, wanneer zijn vers voldragen is, spontaan en àf. Dan steekt hij al de anderen van zijn generatie de loef af, dan is hij weer de dichter van ‘Het doode Kindje Eric’, dan krijgen we een stalen vers als:

Hij heeft zijn hart verdeeld tusschen de roode rozen,
die groeien aan den zuidkant van den gaard,
en de verwachting van den appelbloei, -den brozen,
wiens nedersneeuwen hij verrukt bestaart.

[p. 222]

 

Want als de winden naar het westen keeren

 

en dieper zinken naar de jonge middagzon,

 

waarlangs hartstochtelijk de zwaluws scheren,

 

dan zingt hij woordeloos: kom van den Libanon.

 

Hij voelt de voorkeur van de bedden in hun geuren

 

en zijn gebaren bij het zaaien zijn barmhartigheid.

 

Eén zenuw in zijn vingren, om zijn planten op te beuren,

 

bewaarde hij standvastig uit zijn kindertijd.

 

De zuivre zomerweelden wekken melodieën,

 

die niemand hoort dan hij, de hovenier.

 

Hij stemt de mandolienen van de bieën

 

op 't rijpen van de bloemen af, profetisch schier.

 

Hij steekt de vuren aan als wierookvaten,

 

wanneer hij de eerste bladeren gevallen vindt;

 

hij mengt de geuren magisch van de honigraten

 

en van chrysanten in den snellen najaarswind.

 

Hij plukt den laatsten appel en de laatste rozen

 

terwijl zijn handen trillen in de schuine zon;

 

hij heeft met zorg en kennis dezen dag gekozen:

 

hij weet, hoe zestigmaal de winter zoo begon.

Meer bedoeld als volkse rijmpjes zijn de zesregelige versjes die Arm. F. Cornelissens samenbracht in zijn bundel ‘Levensverlokkingen’. Hij kiest zijn vertrekpunt vanuit een oude zegswijze:

Het leven is een straat
waarvan elk huis een kast is.
Men noemt dàt goed, - niet kwaad,
waarin men zelf te gast is.

en dan praat hij moraliserend over het leven, het werk, de kerk, de arbeid, het geld, de wellust, de dood en zoveel andere dingen, lijk dat in de vroegere emblemata gebruikelijk was. Voor-de-hand-liggende waarheden op brave toon... een moderne Poirters. Hier en daar een stroeve regel die het hardop lezen niet zal bevorderen. Bij elk vers staat een tekening van Jozef Cantré; dit plastisch gedeelte van het werk is veel minder in volkse trant gehouden maar staat esthetisch hoger dan de rijmpjes.

Als eerste proeve om het oude emblemata-genre te verjongen is dit boekje lofwaardig.

‘Stemmen uit de Stilte’ door Jos. Van Rooy getuigt op vele plaatsen van echte ontroering en dichterlijke doorleefdheid, maar de uitdrukking

[p. 223]

is vaak zeer stroef; de dichter schijnt er in een praeludium van bewust te zijn:

U niet misbruiken wil ik, schoon ik weet
Dat gij me wacht als ik u, woord, begeere
.......
Toch moest ik u gewinnen in het zweet,
Wilde ik uw weeke leden niet ontberen...

Schuldbewustzijn en godsverlangen vormen de ondertoon van de meeste dezer gedichten. Veel warmer en ook veel vlotter is zijn vers wanneer hij spreekt over moederschap en kind, alhoewel dan nog steeds het redenerend element overwegend is.

Hoor enerzijds deze aanhef:

Ik heb u tot een brandschip vastgemeerd
Ter reede van mijn liefde, en ontstoken
Is 't onder hoogen golfslag. Nu verteert
Het rood over mijn ziele, bloem-ontloken...

en daarnaast dit onmogelijk vers:

...Geen stem, geen zucht, geen kreet des noods!
Op vleermuisvlerken door de onzichtbre luchten
Drijft het onvatbaar spook, de engel des doods...

Het besluit is dat Jos. Van Rooy zijn, ontegensprekelijk doorleefde, inspiratie, nog te vaak met ondoorvoelde woorden uitdrukt, met woordenreeksen die kant en klaar onder de pen komen.

Franz Zonneberg blijkt, te oordelen naar zijn twede bundel, ‘Bloed’, een zeer sympathiek jongmens te zijn, met hoge idealen en veel enthousiasme. Maar de poëzie die hij hier bundelt is nog zeer jong. Men bewijst deze jonge dichter een slechte dienst met hem over het paard te tillen en hem als dé plaatselijke dichter voor te stellen in de dagbladpers. Er is een belofte in zijn werk, maar er is vooral een groot gemis aan zelfkritiek bij hem waar te nemen. Zijn vers is nog overladen met opgeplakte versierselen en overdadige samenstellingen; in een vers van een twintigtal regels ontmoeten wij woorden als: avenddonkeren, bloedvlekken, zonnewarmen, schitterflonkeren, schitterwemelen, lichtroeren, avendfluisteren enz....

De woorden verliezen allen zins- en gevoelsinhoud en worden hol in hoera-verzen als:

Ik deel den brand
vlammend over het land;
de droom die wast en rijst

[p. 224]

 

mondt in de zee, kabbelt aan den oever, het strand,

 

in onverdeeldbare liefde op de hoogten wijst

 

die Dietsland samenrijgen, het bloed en den band.

Wij willen graag geloven in het talent van deze dichter, maar niet naar aanleiding van deze bundel.

Ook Berthe Verhoeyen kan ons niet overtuigen van haar dichterschap met de verzen die zij bundelde in haar boekje ‘Open Hart’. Ik kan mij best zuke openhartige proeven voorstellen in een dagboek met een slot en een klein sleuteltje, daarin kan men zowel in dicht als in ondicht zijn persoonlijke gevoelens en aspiraties neerpennen... dat is dan een zeer onschuldig bedrijf. Maar om in het publiek te verschijnen zijn deze rijmende of blanke verzen te onbeholpen, waarlijk...