Volk. Jaargang 4

[p. 181]

Dirk Vansina: Dietsche Poëzie

P. VAN RENSSEN: VERSTOLEN SCHOONHEID. Kampen, J.H. Kok. 123 blz., fl. 1,40; geb. fl. 1,95

De hernieuwingsijver van ‘De Nieuwe Gids’ heeft klaarblijkelijk gevoerd tot een ergerlijke miskenning van heel wat dichters der 17de en 18de eeuw, zoodat zij maar zeer slordig met de verworvenheden van het verleden zijn omgegaan. Zoo geraakten een heel stel dichters in vergetelheid, die wij weliswaar niet op dezelfde manier genieten zullen als hun tijdgenooten het deden, maar in wier vaak omvangrijke oeuvre een verfijnd literair inzicht men zeldzame schatten weet op te delven. Haast al deze waardevolle gedichten behooren tot de godsdienstige poëzie, ontstonden aan een gevoels- en gedachtenwereld die aan de nieuwe heidenen der 19de eeuw totaal vreemd was. De religieuze heropleving der laatste jaren maakte nu echter menig criticus gevoelig voor een schoonheid, die enkel kan nagenoten worden, door wie zelf niet van dieper zieleleven verstoken bleef. Na al wat door hen herontdekt werd vraagt men zich af of de geschiedenis der letterkunde niet heel opnieuw dient herschreven te worden. Naast Hadewych, Vondel, Gezelle, de drie groote dichterfiguren van onzen stam, gaat onze belangstelling nu in de eerste plaats uit naar vroeger minder bekende figuren als De Swaen, Stalpaert, Camphuyzen, Revius en die schitterende reeks dichters der Contrareformatie die door Van Duinkerken in eere werden hersteld. Uit de nalatenschap van een jong overleden protestantsch dichter, P. Van Renssen, krijgen wij nu een verzameling teksten, van aanteekeningen voorzien, die bijna alle zoogoed als onbekend bleven, en tot het beste behooren waarop de lyriek uit vroegere eeuwen bogen kan. Het is dan ook even onmisbaar als het boek van van Duinkerken die zich in zijn standaardwerk enkel met de katholieke dichters bezig hield, terwijl Van Renssen in hoofdzaak met protestantsche religieuze dichters komt aandragen.

Is Luyken nog eenigszins bekend, zoo is van Lodenstein voor de meesten van ons een totaal onbekende. Hij is nochtans de schrijver van dit wondere vers: ‘Op de aankomst van mijn vader en zuster’ dat Van Renssen zeer terecht als een van de meest mysterieuze gedichten onzer literatuur mocht bestempelen en waarvan hij getuigen kon dat dit het gehalte van die zeldzame gedichten heeft, van welke een dichter er geen twee in zijn leven schrijft. Het kan niet beter omschreven worden dan het door den commentator werd gedaan in volgende zinsnede: ‘Dit gedicht is een betooverend en geheimvol mystisch en poetisch bloeisel, en zijn onstoffelijke geur is de verwachting van het ruischen eener zachte stilte, waarin God voorbij gaat.’ Hierna volgt de tekst:

Mijn vader, hadt gij voor u (w) andre kindren
Te laten, en met één tot één te gaan?
Ik bid u, laat u wind noch weer verhindren,
Maar denkt: de(n) hemel blaast u herwaarts aan.

Wij zullen wel met u ons zuchten sturen
Na(a)r boven. Vreest niet, 't weer is in Gods hand.

[p. 182]

 

En wil Hij 't zoo, 't is weinig te bezuren

 

Een bui voor die in Christi liefde brandt.

 

 

 

De winden die de(n) avondkou verwekken

 

Vreest slechts, en daarom, maak uw reis wat vroeg,

 

En of het paard onwillig was te trekken,

 

Zijt gij niet bezorgd: mijn herte trekt genoeg.

 

 

 

Dus mijmer ik, en zie, daar komt hij rijden

 

Op zijn beloft' en op zijn liefde: Wacht

 

Wat mijmrend volk, gij zult u haast verblijden.

 

't Is avond, en uw heil komt vóór de nacht.

Van dezen zelfden dichter worden twee uitvaartliederen afgedrukt waarin het mystieke heimwee op zulke innige wijze tot uitdrukking komt als maar zelden in onze letteren gebeurde. Beluister de aanvangsstrophe van het tweede:

Is dan ons lot, nog onder 't pak te hijgen?
En mag Heleen van d'aardâ?? ten Hemel stijgen?
t' Is goed omdat het zoo de Goedheid lust.
Laat ons die wijze Wijsheid met haar loven
op éénen toon: wij hier en zij daarboven
In d'arbeid wij, zij in de zaalge rust.

Het merkwaardige bij van Lodenstein is, dat zijn vertrekpunt haast altijd een schijnbaar onbeduidend voorval is daar waar het gedicht niet effenaf een gelegenheidsvers is. Een typisch voorbeeld is het opgenomen gedicht ‘Op de mist tusschen Dordrecht en Rotterdam’.

Ook Willem Sluiter (1627-1673) heeft menig verrassend vers geschreven. De ‘Liefde van Christus’ kon, op enkele zinswendingen na, van Gezelle zijn. Van Jan Philips Schabaelje, wiens geboortejaar niet met juistheid bekend is en gesitueerd wordt tusschen 1590 en 1656, is volgenden verrukkelijken aanvangsregel:

Laat ruischen en laat weien den wind

Men weet niet of men ‘De vroolijke Reiziger’ aan Van Alphen, dan wel aan een tijdgenoot van de Kasteele toeschrijven moet. Het is door zijn kinderlijken eenvoud een uiterst bekoorlijk lied. Natuurlijk wordt door de reiziger de mensch op weg naar het hiernamaals bedoelt. Hier volgen de laatste strofen:

Hoe dichter ik nader
Aan 't Huis van mijn Vader,
Hoe sterker ik hijg
Naar d'eeuwige woning,
De feest van mijn kroning
En 't eind van den krijg.

En wat zou mij hindren?
'k Zie d'uurtjes reeds mindren,
Laat wereldsch gedruis
Mijn moed niet verslappen:
Nog weinige stappen.
En dan ben ik thuis.

[p. 183]

Er komen nog heel wat verzen in de verzameling van Van Renssen voor waarop ik de aandacht zou willen vestigen, zoo op het fragment van Van Vollenhoven, Vondel waardig, op den zwanenzang van Busschops, op het gedicht ‘Stervenszucht’ dat hij uit Bilderdijk heeft opgediept, en waarin de verlangende dichter zichzelf met een dorstig rund vergelijkt en deze grootsche verzen schrijft:

Runddier in het ploeggareel,
Schrei ik d'avondschemer tegen.

Runddier (neen!) dat niet meer ploegt,
Maar, op d'akker afgezwoegd,
Knikkend neerzeeg in de voren;
Brandend naar den drank versmacht
Die hem in de toekomst wacht,
En, wiens loeien Gij wilt hooren.

Niet enkel om wat hij heeft samengebracht, ook om de aanteekeningen verdient de verzamelaar allen lof. Hij weet het aangevoelde zeer helder te verwoorden en vermag evengoed de numineuze als de poetische waarden te onderscheiden. Zijn vertrouwdheid met de dichtkunst der zeventiende en achttiende eeuw laat hem ook toe verzen en auteurs op gepaste wijze te situeeren. Wij weten niet of Van Renssen zelf als dichter werk van blijvende waarde heeft nagelaten; wel weten wij dat, om de samenstelling van dezen bundel ‘Verstolen Schoonheid’, de naam van dezen jong-gestorven dichter met eerbied zal worden uitgesproken door wie kennis nam van zijn werk.