Volk. Jaargang 4

[p. 152]

Ferdinand Vercnocke: Volksche Letteren (Slot)

Rodenbach sterft in 1880 - het tijdstip waarop in het Noorden eindelijk het ‘nieuw geluid’ werd vernomen. Doch leerde het niet vrijwel het tegendeel van wat Vlaanderen had gezegd? Hier een luid ontwakend gemeenschapsgevoel, dáár het meest persoonlijke individualisme. Hier levensfelle heldhaftigheid, dáár levensvreemde woordverfijning. Hoe werd bij deze twee Dietsche volksdeelen het verschil zoo groot? Moeten wij niet wijzen, onder andere oorzaken, naar het volksleven zelf, naar den geheimzinnigen bodem waaruit alles groeit? In het Zuiden: ontwakend volksbewustzijn, dat, strijdend voor zijn bestaan, in zijn aandrift de wezenlijke waarden belééft, en een orde schept die de eenheid van het leven zelf is; in het Noorden een zelf-voldane staat waar niet langer de harteklop van een strevend volk wordt gehoord, waar de kunstenaars, bij alle begaafdheid, ontwortelden zijn, hongerend naar leven, gemeenschap en grootheid, doch in de benauwende muren van hun ‘ik’ gevangen blijven...

Voor volk en kunst is het geen geluk wanneer de gezonde maatgang van het nationaal leven te loor gaat want dan gaat ook volheid en gloed verloren.

Dit wordt duidelijk wanneer men Hegenscheidt's ‘Starkadd’, naast Rodenbach's ‘Gudrun’ legt de zelfontleding van den individualist doet bloedarm aan naast het groote gemeenschappelijke rhythme van den volkschen strijder, dat van overmoedig en uitbundig leven trilt. Hebben de negentigers tegenover de Vaderlanderij der pot en pint rijmelaars de verfijnde schoonheidsvereering der tachtigers gesteld, zij hebben, hoezeer een man als Vermeylen ernaar trachtte, de groote volksche volheid niet bereikt. Zij konden Gezelle verheerlijken de grenzen van hun individualisme te doorbreken vermochten zij niet. Al bleek hun geluid bloedwarmer en meer volksverbonden dan in het Noorden. Dat kan Langendonck getuigen en zelfs Van de Woestijne die o.a. epische tafereelen van de zee uitbeeldde die niemand zal overtreffen: en in het woord van Streuvels klinkt de stem van de levende aarde, de adem der groote volksche epiek.

De ontwikkeling naar de volheid van het dichterschap moest zich voltrekken in een gestalte, die zijn volksverbondenheid wezenlijk en tot het uiterste beleed: René Declercq. Eerst zwerft hij door het veld en zingt: ieder ervaring is een vervoering, hij leeft in de opgetogenheid der zinnen. En hij ontdekt het landsche leven op de dorpplaats, de

[p. 153]

kermisjool, den hamerenden smid, den boerenknecht, plassend in modder en regen, en - met een donkere opwelling van opstandigheid - den zwoegenden dorscher. Donkerder wordt dit gevoel in de grauwe stegen en achterbuurten van Gent, waar zijn beroep hem thans brengt. Declercq wordt socialist. Doch de groote oorlog openbaart, in zijn persoonlijke tragiek, de tragiek van het geknechte Vlaanderen, en nu ontmoeten zich in hem kamper en zanger, en de nationale dichter wordt geboren. In het louterend vuur van den volksstrijd verschijnt de wezenlijke orde der waarden: de liefde tot het volksdeel: de klasse, verlegt haar grenzen naar het geheel: alle klassen, het volk als dusdanig - en socialisme volledigt zich tot nationalisme.

Dat intusschen dienende kunst onder den vorm van klassepoëzie tot hooge kunst kan uitgroeien, staaft de bezwerende lyriek van Henriette Roland Holst - en het is wel typisch voor het Noorden dat het individualisme der Tachtigers hier in de valsche gemeenschapsgedachte van het marxisme een oplossing vond. Er is een Roeland noodig, en storm, om het volk, volk te doen zijn.

En wanneer ons streven in het verleden naar aanknoopingspunten zoekt dan blijkt de naam van den dichter Declercq samen met de naam van den denker Verschaeve, de wegwijzer naar de volksche traditie - en dit in meerdere mate dan de ons nabije expressionisten. Dwingen deze ons niet tot de vaststelling dat hun z.g. gemeenschapskunst, op enkele bezadigde uitzonderingen na, voor een groot deel in hun bedoelingen lag, en minder in hun werk? Er is wellicht in de jaarboeken der Dietsche letteren geen “school’ die ooit in zoo'n volksvreemden, wijl hyperindividueelen, toon verviel. Hun gezochte beeldspraak; de uitspattingen van hun vemieuwingswoede; hun streven naar esoterische beleving en naar alomvattende menschelijkheid tevens, dat alles, hoe ‘dienend’ zij ook weze, is het tegendeel van groote volksche kunst. Hun vaag nationalisme heeft Moens alleen tot de daad beleden.

Wij zullen het niet loochenen: deze ‘storm’ heeft de luchten gezuiverd, hun zoeken heeft ons geleerd: wij, Dietsche jongeren, hebben den weg naar de wezenlijke gemeenschapskunst teruggevonden: langs den weg der levende gemeenschap zelf: het volk.

De gemeenschapsgedachte is gerijpt - en zij stelt den dichter ten slotte voor dezelfde verantwoordelijkheid als den gewonen volksgenoot: de blijvende verbondenheid met het volk van zijn oorsprong, verbondenheid die zich niet tot veilige lijdelijkheid beperkt. Hij zal het volk aan zijn lot niet overlaten om alleen voor eigen wel en wee oog en oor te

[p. 154]

hebben. Leven en streven, lijden en strijden der gemeenschap zal hij als een persoonlijke bekommemis aanvoelen; en den dichter, begenadigd kind des volks, worden nog strenger eischen gesteld. In alle organische verbondenheid ligt er orde en tucht, en wil de dichter zijn zending volwaardig vervullen, wil hij de volkomenheid van zijn kunnen bereiken, dan moet hij worden als een boom in de aarde. Hij zal zich voeden met zijn volk, zich louteren in zijn volk. Hij zal peilen in zijn geschiedenis, en droomen van zijn toekomst; hij, de hoeder van het nationaal bezit, die het volk, mocht het den weg naar zijn heil verliezen, naar zijn bestemming zal terugvoeren. Wij gelooven in de dienende zending van de dichtkunst, en de allergrootsten uit ons letterkundig verleden, Vondel vooran, spreken voor ons; deze overtuiging wortelt aldus in de overgeleverde opvatting van het dichterschap in de Lage Landen.

Nu hoeft men uit dezen gedachtengang niet al te leiden, dat wij den dichter er toe verplichten alleen gemeenschappelijke motieven te verwoorden, dat wij hem (lach niet lezer, het verwijt en veel onnoozeler beschuldigingen werden geuit!) dwingen alleen politieke programmapunten in versvorm uit te drukken. Wij willen niets wegsnijden, niets verminken - integendeel! Wij verwijden alleen de grenzen van het individueel beleven, zoodat ook gemeenschappelijke ontroeringen den dichter tot zingen zullen nopen. Dat juist is het voorbeeld der groote gestalten uit onze Dietsche dichtkunst: in hun woord trilt het gehééle leven na. Gezelle zingt zijn eenzaam mensch-zijn uit in ‘o 't Ruischen van het ranke riet’, en dicht als strijdend Vlaming zijn ‘Groeninge’ Vondel beweent zijn‘Dochterken’, en beschuldigt Oldenbameveldt's rechters in zijn ‘Geuzenvesper’. Dat voorbeeld is ons oorbeeld. Wij willen het dichterschap in zijn wezenheid, in zijn volheid hersteld zien: het dichterschap dat leiderschap beteekent. Wij zeggen het uit ganscher harte Shelley na: ‘Poets are the trumpets that sing to battle; poets are the unacknowledged legislators of the world’.

En deze tijd is de gunstige tijd.

Zelden gebeurt het dat alle krachten der gemeenschap aanzwellen tot één vloedgolf die in feestelijke branding openbreekt; doch wanneer het gebeurt dan is haar toekomst onbegrensd. Aan de vele wondere geluiden die wij allenthenen opvangen, worden wij gewaar dat een groote, scheppende volksstorm in aantocht is. Eerlang richt het volk zich op met het gebaar der grootheid. Mochten onze jongeren dan staan op hun plaats: daar waar het stormt.