Volk. Jaargang 4

[p. 59]

Tooneel
Al. de Maeyer: Zomerseizoen - Openluchttoneel in Vlaanderen - Beschouwingen postfactum

Over al de naslepen van de beruchte toneelmalaise heen, mag het wel als een merkwaardig feit aangetekend hoe, in alle landen, het openluchttoneel, in al zijn verscheidene vormen een uitzonderlijke ontwikkeling tegemoet gaat.

Natuurlijk bedoelen we hiermee niet het loutere verschuiven van een voorstelling uit een benepen ruimte naar een luchtigere binnenplaats of een opene weide. Dat heeft van openlucht alleen de wijde hemelkoepel en het grote risico, in ons doordrenkte climaat, naar gelegenheid te worden uitgeregend. Niet dat we de betekenis van dergelijk ondernemen zouden miskennen. Integendeel waarderen we ten zeerste het volkse feestelijk karakter dat daardoor, o.m. op het platte land en voor volkse hoogdagen kan worden bereikt en waardoor de groep Staf Bruggen zo verdienstelijk werk verricht. Vooral die groep draagt een sprankel van eenzelfde groot volks gevoelen langs velden en wegen. Het is als een geestelijke fakkelloop naar het uiteindelijke droomhuis toe: Vlaanderen. We wensen niet beter dan dat Staf Bruggen dan ook steeds de kans moge kennen de hand op een zeer geschikt stuk te mogen leggen.

Met openluchttoneel bedoelen we echter iets meer. Het stuk vergroeid met de omgeving of daaraan ontsprongen. Het stuk geworteld in het volksgebeuren. Het gelegenheidsspel, het feestspel, het heimatspel. Het volksgebeuren zelf, tot spel geworden; Das Spiel einer Nation, zoals de Duitsers het betitelen. Of het dan ontleend is aan de schatten van het verleden, of opgebouwd op de droom van het heden, dat heeft minder belang maar dat het één zij met de keien waarop het danst en beweegt; één met de gevels waartegen het zingt en op dreunt; één met de lucht waarin het davert; één met het volk waarvoor en waaronder het speelt, zodat de gemeenschap zelf de draagster wordt van het spelgebeuren, als van een deel van haar eigen Schicksal, haar eigen lotsbestemming.

In die lijn beweegt de ontwikkeling van het openluchtspel op een opvallende wijze. Duitsland ging voor met zijn honderden inrichtingen en zijn miljoenen bezoekers. Frankrijk volgde met Parijs, Chartres, Reims, Oran. Italië neemt dit jaar een sprint op het woord van de duce; bouwt vijf en dertig openluchttonelen; geeft twee honderd zes en zeventig vertoningen van honderd en twaalf verschillende stukken en lokt naar de kunstvoorstellingen tot de gemene man toe door het uitzonderlijk laag stellen van de toegangsprijzen.

Ook Vlaanderen deed, dit jaar, een krachtinspanning, na de talrijke en verdienstelijke pogingen die het reeds vroeger kende. Het beantwoordt bovendien aan de klop van de tijd en oriënteert zijn streven in het teken van het völkische, het spel van eigen cultuur, van eigen gemeenschap, van eigen lotsverbondenheid.

Te Gent zetten de gezellen van 's Gravensteen er alles op om een festival met de

[p. 60]

‘abele spelen’ in het leven te roepen. Hoe bekoorlijk de ontvangstzaal van het Gravenkasteel moge zijn, toch zullen de inrichters moeten zorgen niet vast te roesten in eenvormigheid. Ze moesten maar meer bedacht zijn de rijke mogelijkheden die het gebouw, ook naar buiten biedt, met gullere greep te benuttigen, zodat ze meteen, naar de realiteit, ook in de rangen van het openluchtspel kunnen plaats nemen. Overigens stellen zij een prachtig voorbeeld dat o.m. door Antwerpen (voor Ogier?) en door Brussel, voor eigen-stadse kluchten, kon worden gevolgd. Het repertorium is daarmee lang niet uitgeput. Kon Brussel niet net zo goed de ‘Bliscappen’ geven als Parijs het met de ‘Passion’ doet of Chartres met de ‘Jeu d'Adam’? En wat een terrein van coordinatie! Het eeuwfeest van Conscience's ‘Leeuw van Vlaanderen’ was voor Antwerpen een grage gelegenheid tot een volks spel. De idee kunnen we alleen toejuichen, te meer dat de traditionnele stoet op een vernieuwing wachtte die we nog dit seizoen te Mechelen zouden begroeten. Het bekroonde stuk, dat dan ook is opgevoerd, kan ons maar ten dele bevredigen. Er is alleen climax van I naar II toe. Dat laatste deel bereikt zelfs een zeer verdienstelijke gebaldheid. Maar van III af zakt het om, als spel, totaal onder te gaan in vier. Daarbij komt dat, naar ons bescheiden mening, de hoek van de Antwerpse Grote markt, niet het geschikte milieu is voor een ‘Leeuw’-spel, waarbij de atmosfeer toch heel wat bonkeriger is dan de uitgesneden stijlfiguren van de gildehuisgevels. De scenebouw vonden we iets te vlak, ondanks de goedgeslaagde (maar wat benepen) brugverbinding. Het spel en de vertoning was zeer ongelijk. Naast mooie uitbeeldingen als die van de Leeuw, van Valois en zelfs van de Coninck - als hij niet te praatziek was - kon de poesjesfiguur van Breydel ons min bekoren. (De gevechtsscene met Leroux was uitstekend) terwijl Navarra beneden alles was. Gelukkig was ze schitterend overschaduwd door de Marigny. De volksscenes die in het spel voorkwamen, dragen geen sterk karakter. Buiten een paar woelige momenten gaven ze ons geen indruk. Dat er bereden soldatenvolk in voorkwam was een niets zeggend toeval. De algemeene indruk was zeer gemengd. Naast treffende ogenblikken overwoog al te zeer - kon het ook anders bij dergelijk ondernemen - het eer minderwaardige dilettantisme. Niettemin ging het er vrijwel in op.

Maar dat was dan toch meer het geval bij de vertoning die ik bijwonde van ‘Dampierre’ door de groep Staf Bruggen. Laat dat stuk dan ook een meer-ideeën drama zijn. In zijn geheel verkies ik het boven de Antwerpse Leeuw. Het is geslotener en als zoodanig steviger. Het dringt zich meer op al blijft de kern moeilijker toegankelijk voor de gewone man. Het laait wel niet zo hoog op als de beste momenten te Antwerpen, maar in zijn egaalheid geeft het doorlopend meer spel. Ik vind het alleen jammer dat de auteur de Robert de Fries niet heeft uitgewerkt tot een symbolische figuur die het hele spel zou doorkruist hebben. Daardoor had hij zich meer op het driedimensionale plan kunnen bewegen, waar hij in ‘Klokke Roeland’ zo een geslaagde proeve van gaf. Die figuur had een deel van de redeneringen kunnen overnemen en ze allicht doelmatiger tot het begrip van de toehoorders gebracht.

Een droom van openluchtvoorstelling was de ‘Beatrijs’ van H. Van Overbeke in het kloosterpand te Knokke. Daar is een artistieke keurigheid bereikt die niet licht zal overtroffen worden. Het spel smolt weg in de omgeving, in de wijding van muren en lucht in de omstraling van de bestendige aanwezigheid van kerk en kloostergang. Allerminst tendenzwerk en toch zuiver godsdienstige atmosfeer en frele artisticiteit. Schoonheid, gewoonweg!

De Beatrijs, de lieve Vrouw, de abt, de jongeling, de duvel: alles zovele triomphen,

[p. 61]

met een harmonie van tinten en kleuren die haar echo vond in de zang en de taal. Het met zijn milieu vergroeide spel: een schoone eenheid van zijn en leven.

Op een ander plan bewoog zich het stoet-spel van de Hanswijk-feesten te Mechelen. Er mag wel op gewezen op het unieke feit - sedert eeuwen? - dat de stoet hier het werk was van een enkel artist Luc van Hoeck. (waarom moest het comité ook de idee krijgen om enkele malle - door vergelijking - herinneringen aan het verleden achteraan te willen meesleuren?) Van Hoeck ontwierp de stoet in zijn levende samenstelling, maar ook in zijn grondplan. Men moest die stoet van boven af kunnen opnemen om de rhythmiek van tracé en opstellen te kunnen beseffen. Van Hoeck zorgde voor de uitwerking in snit en kleur. Zo is het geworden tot een feërieke éénheid die we in lang niet te bewonderen kregen. Vooral het eerste - bijbelse - gedeelte was onovertroffen. Maar dat was nog niet al. Dr. J. Vandevelde heeft, zeer in het bizonder dat eerste deel, tot een heus spel omgewerkt met spreekkoor, zang en dans, waarbij de bellende engelen en de Dijle-figuur gewoon verrukkelijk waren. Daarmee kregen we een gemoderniseerde proeve van processie-spel, midden in het woelige leven van een feestende stad, die schitterend mag heten.

Het Lieve Vrouwespel dat in het kader van dezelfde feestelijkheden ging, was min geslaagd. Het steeg niet boven het vlak-banale van middelmatig dilettantisme uit. Het stuk zelf verdient beter, al zou het moeten besnoeid worden en, o.m. gespeend van de overtollige would-be lyriek. Bij betere verzorging zou zelfs het symbolische voorspel tot een zeer dragelijk mimodrama kunnen uitgebouwd.

In de lijn van het Mechelse stoetspel, maar nog meer innig volksverbonden, op de grens van het ‘Spiel einer Nation’ moet hier de IJzerbedevaart worden gememoreerd. De tekst deed wel een beetje uitgesponnen aan. Het spontane enhousiasme bij de replieken vermoeide voelbaar. Waar van voorafgaande drilling in dergelijk geval, moeilijk spraak kan zijn, moet de knoop anders worden los gemaakt. Ondervinding leert. De bekroning van het IJzermonument was daarentegen van een indrukwekkende grootsheid. Wat jammer dat ze de rhythmiek van het woord toen niet dezelfde stijging kon weergeven als het rijzen van kronen en kransen! Wat jammer dat de honderden bloemen aandragende meisjes hun tuilen niet wierpen als een zegen van rozen waaruit de toren dan triomphantelijk ware opgerezen. Zoals het nu was had de veelvuldigheid alleen voor gevolg remmend te werken op het algemene rhythme.

De grote gebeurtenis was voor Brugge voorbehouden. Een reuzenreclame - soms wel al té Barnum-achtig - had de vertoningen voorbereid. Hier zou een stad spelen met al haar inwoners. De technische problemen die gesteld waren en een oplossing kregen zouden een apart en vakkundig onderzoek wettigen zo voor belichting, voor sonorisatie en dgl. Wat het stuk zelf betreft: Tot onze spijt moeten we bekennen dat de tekst van P. Boon niet voldeed. De opvatting zelf was naar onze meening verkeerd, in zover een feestelijk stadsspel, een volksverbonden spel was bedoeld.

Brugge en zijn H. Bloedrelikwie moest uitgangspunt en centrale kern zijn. Dat is het niet geworden. Het eerste deel - de Kruisepisode - was niets dan een voorspel, maar dan al te overwegend tegenover de rest. De inhoud ervan - als men ons maar niet van ontwijding gaat beschuldigen - bleef incidenteel, ten overstaan van de verdere inhoud. Te meer incidenteel dat de theologische ideeënkern niet kloek genoeg was uitgebouwd, allicht omdat de theologische inhoud in het verder verloop geen belang krijgt. Het derde deel ging ten onder aan rammelende en ongare symboliek die ten slotte in twee brokken uiteenviel. De verwoording zelf was bovendien ontoereikend.

De muziek, hoe mooi ook op zichzelf, miste de meest elementaire kwaliteiten van

[p. 62]

tooneelmuziek: te dienen. Ze was overwegend en remmend al kon ze als concertnummer een triomf worden. Meester Meulemans heeft een schitterende partituur geschreven, maar naast de opgave en ten koste ervan.

Geen wonder dat Van de Velde ondanks onmenschelijke inspanning niet heeft kunnen bereiken, wat we met recht mochten verwachten. Een stralende architectuur, een tover van licht, een festijn van sonorisatie, een harmonie van kleur... Maar van het spel, omdat het niet kon, niet bestond. De feërie kan hebben bekoord. Als volksspel, spel van een stad was het een ontgoocheling.

Daarnaast zou nog een hele boel te vermelden zijn. Het Sint Berchmansspel te Diest; het werkersfeest te Gent; de onderscheidene Bisschopshulden, enz. Te veel schier voor de weinige ter zake bevoegde regisseurs die Vlaanderen bezit, waarbij dan nog moet onderlijnd dat het Noorden herhaaldelijk onze krachten komt ontlenen.

Het is een reuze inspanning geweest hier te lande en misschien ligt hier wel een taak weg voor de Vlaamse Toeristenbond om de berichtgeving over al die drukte te centraliseren en bij het begin van het seizoen in een keurige, liefst geïllustreerde brochure aan de goe-gemeente bekend te maken, zodat de eenvoudige fietser, de trekker, de wandelaar zijn dagboekje navenant kunne opmaken en gebeurlijk wijzigen. Want niet alleen de grote events hebben belang; ook de meest bescheiden pogingen in een of andere verloren hoek hebben vaak een eigen charme.