Volk. Jaargang 3

[p. 209]

Pierre Van Valkenhoff: Een Nederlandse wereldgeschiedenis

De Pelgrimstocht der Menschheid. Geïllustreerde Wereldgeschiedenis van de oudste Tijden tot op Heden, onder Redactie van Dr. J.W. Berkelbach van der Sprenkel en met medewerking van Dr. J.S. Bartstra, Dr. C.D.J. Brandt, Prof. Dr. D. Cohen, Prof. Dr. F.L. Ganshof, Dr. H.A. Enno van Gelder, Prof. Dr. P. Geyl en Dr. K. Sprey. Illustraties verzorgd door Mej. M.E. Kluit en Drs. H. van der Bijll. Uitgeversmaatschappij W. de Haan N.V. - Utrecht, (z.j., 800 pagina's, 10 kleurplaten, 300 zwarte illustraties, gebonden fl. 4.95). Voor Vlaanderen: Antwerpen, N.V. Standaard-Boekhandel, geb. 80.- fr.

Tot nog toe ontbrak het Nederland aan een in eigen taal geschreven, goede, modem samenvattende wereldgeschiedenis in één deel, en de bekende uitgeversfirma W. de Haan N.V. te Utrecht - die op het gebied der standaardwerken een reputatie bezit - zag daarin een aanleiding in haar fonds een zodanig boek te doen verschijnen, dat onder redactie van Dr. J.W. Berkelbach van der Sprenkel met medewerking van de beste historici in Nederland en Vlaanderen, een voorname uitgave werd, die inderdaad een buitengewoon goedkoop en schitterend standaardwerk genoemd kon worden. Is het begrijpelijk dat de uitgeversmaatschappij daarvoor op veler belangstelling kon rekenen, een studie van het werk zal menigeen doen zien dat het hier gebodene van grote betekenis is en dat het geheel een in alle opzichten niet te verwaarlozen bijdrage vormt. Het is een algemeen aanvaardbare stelling dat wie het heden begrijpen wil het verleden kennen moet, en ziedaar waartoe men hier in beknopte vorm volop gelegenheid gegeven wordt. Deze geïllustreerde wereldgeschiedenis van de oudste tijden tot op heden die het helle historische gebeuren terecht onder het aspect van een pelgrimstocht ziet. biedt van een en ander een interessant, overzichtelijk en boeiend en soms verrassend beeld. Zij schetst de gang der beschaving vanaf de eerste bloesem tot de huidige vrucht en doet dit in een te prijzen objectiviteit en een te loven verdeling en schikking. Omringd door een goede staf medewerkers trok de redacteur in onderling overleg heldere lijnen, zodat het boek ook voor den niet deskundige een lees- en leerboek van grote waarde werd. Dat het geheel daarbij van interessante illustratie voorzien is, komt het gebodene nog ten goede, zodat men voor het hele werk slechts een conclusie trekken kan, n.l. deze, dat het verdient door vele belangstellenden ter hand te worden genomen. Zo kan men inderdaad De Pelgrimstocht der Menschheid met vreugde begroeten, immers niet geheel ideaal benadert toch ook dit werk het bereikbare en munt het door veelzijdigheid uit. Door onderlinge collaboratie kwam een geheel tot stand dat de bewondering van meerderen zal afdwingen. De namen der auteurs staan er daarbij borg voor dat elk onderdeel met zorg behandeld is, al werd niet overal de goede toon getroffen en al werd evenmin op alle plaatsen de zelfde methode toegepast. Evenwel niettegenstaande al deze - voor een deel onvermijdelijke - minder goede hoedanigheden vormt het toch een leiddraad die de geïnteresseerde niet verwaarlozen mag. Vandaar dan ook dat wij het boek in veler belangstelling aanbevelen.

[p. 210]

In een Voorwoord zet de redacteur zijn bedoelingen nader uiteen. Hij schetst zijn boek als een geschiedenis van de pelgrimstocht der gehele mensheid, maar gezien door Nederlanders. Verder wordt er de aandacht op gevestigd dat er geen vervormde geïdealiseerde wereldgeschiedenis gegeven is, maar wetenschappelijke geschiedschrijving, d.w.z. weergaven van het verleden die door ieder die dat wil kan worden gecontroleerd. Hierna opent het werk met boek I Egypte en Voor-Azië van de hand van Prof. Dr. D. Cohen waarin achtereenvolgens gehandeld wordt over: Egypte, Mesopotamië, Palestina, Phoenicië, Klein-Azië en aangrenzende Landen, Iran. Onder meer wordt hier de aandacht op gevestigd dat Voor-Azië groter invloed heeft gehad op de beschaving der mensheid dan Egypte. Bij Mesopotamië wordt gewezen op de grootse epische literatuur van dat volk. Vanzelfsprekend is het dat vele vraagstukken die zich bij een en ander voordoen onopgelost blijven. Het mooie tweede boek Hellas en Rome van Dr. K. Sprey is onderverdeeld in: Griekenland's jeugd, Griekenland's bloeitijd, het hellenisme, Rome, het principaat, het dominaat. Interessant mede om zijn vergelijkingen biedt het onder andere een boeiend stuk over Homerus, schetst het Alexander de Grote als een geest die alles beheerste behalve zichzelf en geeft het een boeiende uiteenzetting van de Stoa-leer. De auteur noemt Hannibal wellicht den grootsten veldheer der historie, terwijl hij het geheel besluit met een mooi stuk over Augustinus. Dan volgt boek III De Middeleeuwen door Prof. Dr. F.L. Ganshof. Dit gedeelte omvat: de volksverhuizingen, Byzantium en de islam, het Frankische rijk. Europa ten tijde van de strijd tussen keizer en paus, de strijd tegen de islam tot de eerste kruistocht, Westeuropa ten tijde van de Hohenstaufen, de tijd van Innocentius III en van de heilige Lodewijk, Europa in de veertiende eeuw, het einde der middeleeuwen. Over dit alles wordt uitvoerig gehandeld met dien verstande dat er - overigens een bijna overal geldende regel welke het hele boek ten goede komt - slechts in bijzonderheden getreden wordt wanneer ze niet zonder gevolgen zijn voor de gang van zaken in Europa. Dan beschouwt Dr. H.A. Enno van Gelder in het wellicht het best geslaagde vierde boek de Renaissance, Reformatie en Contrareformatie. Het biedt: de tijd van renaissance en humanisme, ontdekkingen en kerkhervorming, de strijd tussen winnend protestantisme en hersteld katholicisme, de ondergang der Habsburgse macht en de strijd in Engeland. Boeiend schetst de auteur ontstaan, verloop en gevolgen van een en ander; en zo valt de mooie tekening van Karel V op, terwijl daarnaast de schildering der kerkhervorming treft. Boek V De Bloeitijd van het Absolutisme van de hand van Prof. Dr. P. Geyl is weer geheel anders van toon. Het behandelt: Lodewijk XIV (1660-1715), godsdienst en cultuur, tussen de grote oorlogen (1714-1740), Oostenrijkse successieoorlog en zevenjarige oorlog (1740-1763). Vooral het tweede hoofdstuk over de godsdienst en de cultuur is voornaam, terwijl ook de slotbeschouwing goed te noemen is. Het zesde boek werd geschreven door Dr. J.S. Bartstra en heeft tot titel: Rede, Revolutie, Romantiek onderverdeeld in: de ‘verlichting’ en haar werken, de grote Franse omwenteling, Napoleon. Ook dit gedeelte is weer boeiend en geeft zo onder meer een prachtig beeld van Napoleon. Het daaropvolgende boek VII Restauratie, Liberalisme. Nationalisme is van de hand van den redacteur. Het is gesplitst in: de restauratie (1815-1832), vrijheid en eenheid (1832-1852), realisme en nationalisme (1852-1871), de wereld buiten Europa. Boek VIII biedt tenslotte De moderne Tijd door Dr. C.D.J. Brandt. Achtereenvolgens handelt het over: maatschappelijk en geestelijk leven, de wording der allanties, wat zal Engeland doen?, drievoudig verbond contra triple entente, de wereldoorlog, het jongste verleden. Het is interessant en geeft

[p. 211]

van de vlak achter ons liggende periode een samenvattende, vlot geschreven schets. Hierna volgt een Litteratuurlijst en tenslotte een Register.

Uit dit zeer beknopte en onvolledige overzicht moge blijken dat De Pelgrimstocht der Mensheid inderdaad een werk van buitengewone betekenis is, dat niettegenstaande zijn feilen ongetwijfeld zijn weg zal vinden. Het kan natuurlijk niet in onze bedoeling liggen in deze aankondiging op een en ander nader in te gaan, al zien wij ons wel verplicht eraan te herinneren dat ook elders erop gewezen worden moest, dat niet alles vanuit katholiek oogpunt even juist beschouwd werd (vgl. Boekenschouw XXXI (1937-1938) 286). Daarnaast sta men ons toe op te merken dat wij in de overigens goed verzorgde Litteratuurlijst ook graag te bekende boeken van het Phaidon-Verlag te Wenen genoemd hadden gezien, terwijl wij het zeer jammer vinden dat het de samenstellers van het register aan tijd en plaats ontbrak voor het opnemen van begrippen. Al met al is echter deze wereldgeschiedenis inderdaad een prachtig en aanbevelens waardig werk. Het geniete die belangstelling waarop het rekenen mag.