Volk. Jaargang 3

[p. 173]

Film
Jeanne De Bruyn: De kansen van de Vlaamsche film

- Toen ik MOANA van Flaherty had gezien, dacht ik bij mezelf: Ik wil ook filmen.

Dat vertelde Storck me. Zóó ontdekt een filmer zijn roeping.

Het kan natuurlijk ook andersom gaan. Na het zien van een heele reeks knoeifilms, kan de jonge man, verliefd op zuivere filmschoonheid, plotseling het besef hebben: Dat kan ik beter.

Hij verzaakt dan aan een burgerlijk-veilige toekomst of aan de jacht op een winstgevend baantje. Hij doet zijn ouders en zijn duurbare familie een tijdlang den duivel aan door rond te zwerven als slechtbetaald film-journalist of armoe te lijden als assistent van den tweeden regisseur in een buitenlandschen filmstudio. Misschien besteedt hij heel zijn bezit en dat van zijn kameraden aan een proeffilmpje, waarvan de kenners met voorzichtige waardeering spreken, maar dat door de zaaleigenaars als een doodzonde tegen de heilige Financie wordt beschouwd.

Dat kan hem niet ontmoedigen. Hij schrijft scenarii, en stuurt die naar den vooruitstrevendsten avant-garde-man in de Hollandsche, Duitsche, Engelsche of Fransche studio's, alnaar zijn talenkennis. Waarschijnlijk krijgt hij nooit een antwoord. Toch is het niet onmogelijk, dat een verwante ziel hem, in een aanval van pessimisme, het leed van den miskenden voortrekker toevertrouwt. Verkeert de verwante ziel in een periode van gistende plannen en beloften, dan wordt hem wellicht een spoedige verwezenlijking van zijn droom voorgespiegeld. Natuurlijk komt er nooit iets van terecht.

Hij dingt mee naar een scenario-prijs. Zijn ontwerp wordt in het bloemrijk verslag ‘zeer interessant’ genoemd, maar degenen, die het beter kunnen zeggen, gaan toch voor. Hij kan het namelijk niet zoo heel goed zeggen. Hij ziet het, hij zou het allemaal kunnen oproepen in beelden. Ondertusschen helpt hij mee aan de montage van een derderangsfilm, en wordt duchtig afgesnauwd, wanneer hij een suggestie voor betere montage waagt.

Maar zekeren dag is er iemand, die talent kan ruiken. Hij vindt de ideeën van dien jongen, al komen ze slechts snippergewijze te voorschijn tijdens het werk, nog lang zoo kwaad niet. Hij vertrouwt hem een zelf-

[p. 174]

standig karweitje toe. De jongen trekt zich uit den slag. Hij denkt, dat hij er al is. O neen, hij kan nog tien keer worden neergeduwd van dat eerste trapje, en al zijn zelfvertrouwen, zijn wilskracht, zijn talent, zijn durf zullen noodig zijn om hem te brengen daar waar hij zijn wil: aan de leiding, op een plaats, waar hij de film naar zijn opvatting fatsoeneeren kan.

Hij moet dan kunnen koopman spelen, of iemand naast zich hebben (maar zoo dicht, dat al hun belangen samenloopen), om voor den zakelijken kant, voor de onontbeerlijke reclame, zorg te dragen.

Hij moet met menschen kunnen omgaan. Ze beheerschen als een dictator, of ze tot medewerking aansporen als een oudere broer.

Hij mag niet in een hoekje zitten schreien, en nog minder op een forum gaan staan vloeken, als hij miskend wordt, als de politiek hem parten speelt, als de zakenbrouwers hem in 't hoekje duwen, als één mislukte poging degenen, die nooit iets hebben voortgebracht, achter hem aanstuurt als jachthonden achter een gekwetst stuk edelwild.

Hij moet zijn tijd door en door begrijpen, de groeikansen kunnen berekenen, zijn geest moet vooruitstrevend zijn, maar een utopist mag hij niet wezen.

Hij moet 'n man zijn in den vollen zin van 't woord, en toch de ontvankelijkheid van 'n kind bezitten, en de vrouwelijke gave van sympathie. Hij moet ook trouw kunnen blijven. Want wat hebben we anders in Vlaanderen aan een meesterkineast?

Hierboven heb ik den lijdensweg van den beginnenden filmer nogal zwart uitgeschilderd. Het is best mogelijk, dat hij genoeg fortuin bezit om zelf een bescheiden productie op touw te zetten, nadat hij zich enkele jaren in 't buitenland heeft bekwaamd. Dan zal het er op aan komen dat geld niet te verspelen, wat na twee mislukte films wel een voldongen feit zou zijn.

Er is zelfs een kans, dat de een of andere Mecaenas, nadat onze held bescheiden proeven heeft geleverd, hem kapitaal voor een groote film toevertrouwt. Verliest hij dat, dan is hij alleen voor eeuwig en drie dagen zijn crediet kwijt.

Nog andere wegen blijven open: twee bekwame kineasten zijn thans bij ons aan 't werk, en een producent van goeden wil. Hij kan bij hen een baantje zoeken, nadat hij eerst op eigen houtje een flinke bekwaamheid als cameraman of amateurfilmer of geluidstechnieker heeft verworven. Nu doet zich echter een zeer eigenaardig verschijnsel voor: tusschen al de aankomende krachten bij Storck en bij Dekeukeleire treffen we geen enkelen Vlaming aan. John Fernhout is als volslagen camera-

[p. 175]

man uit Holland gekomen, nadat hij een flink stuk van de wereld had gezien. Ferand Piette is leider van een Franschtalige Brusselsche tooneelgroep, Deroisy en Deflandre, die bij Dekeukeleire werken, zijn volbloed Walen, Koupy is een vreemdeling.

Ik heb aan Dekeukeleire gevraagd:

- Hoe komt dat?

Ik wist het, maar ik wou een bevestiging hebben.

- Geen belangstelling van Vlaamsche zijde, luidde het antwoord. Die jongens hebben eerst een zekere bekwaamheid verworven, en dan hebben ze mij opgezocht, mij hun diensten aangeboden. Ik kon ze best gebruiken. Wij zijn het over hoofdzaken eens, en we werken prettig samen.

Voilà. Die kansen hebben de jonge Vlamingen, welke onze filmkunst moeten opbouwen, weer eens laten ontglippen.

- Ja, maar we waren niet te Brussel. Wij kenden de filmers niet. En hoe hadden wij ons moeten bekwamen?

Antwoord: Gij hadt evengoed te Brussel kunnen zijn. Gij hadt die filmers kunnen kennen. En hoe ge die bekwaamheid opdoet, dat moet ge zelf weten.

Indien ik weinig vertrouwen heb in den snellen opbloei van een Vlaamsche filmkunst, dan is het om drie redenen, die ik u vrijmoedig - misschien al te vrijmoedig - uiteen zal zetten.

1.	Het Vlaamsche volk heeft niet veel fantazie. Als we de beste romans van onze schrijvers even ontleden, dan zullen we daar bergen levenswijsheid, stroomen levensliefde in ontdekken en een sterken drang om te vormen en te verwen. Maar een molshoopje vinding en een armzalig streepje avontuur... Conscience had verbeelding. Smid Verhees had verbeelding. Ze zijn dood. Timmermans heeft wel verbeelding, maar die is zoo anti-filmisch als ze maar kan zijn.
2.	De Vlaamsche jongeren hebben weinig artistieken ondernemingsgeest. Natuurlijk stichten ze tijdschriften, maar dat hebben hun voorgangers al honderd jaar gedaan. Ze richten tooneelfeesten in, zooals dat steeds gebeurd is. Ze schrijven boeken en geven verzen uit, natuurlijk! Ze bewandelen nog andere paden van traditioneele kunst. Maar reken eens op uw vingeren na hoeveel jonge Vlamingen reeds iets van beteekenis voor de radio hebben gedaan. Gebruik slechts uw eene hand. Ge zult met uw vingeren nog geen blijf weten. En voor de film? Twee half-verfranschte Vlamingen zijn aan 't werk getogen; een niet al te Vlaamsche Vlaming heeft zich bij hen gevoegd als componist.
	Een paar meisjes en jongens hebben hun kans geprobeerd als acteurs

[p. 176]

	bij Vanderheyden. En daar het niet aanstonds lukte, hebben ze elders een veilig onderkomen gezocht.
	Er zijn wel een paar smalfilmers op eigen krachten aan 't werk, zeer bescheiden, al te bescheiden. Van dien kant komt misschien nog wat goeds. Alleen mochten we wenschen, dat de organisatie van de smalfilmers krachtig werd aangepakt, en dat ze af en toe eens voor het publiek kwamen met hun producten.
	Ik ken voor 't oogenblik geen enkelen jongen Vlaming, die zich voor 't maken van groote films klaarmaakt, daar waar zulks gebeuren moet: in het filmatelier zelf.
	Ik heb iets opgevangen over het stichten van een filmtechnische school in Vlaanderen. Mooi en goed. De inheemsche film heeft behoefte aan flinke techniekers, vooral geluidstechniekers. Daarmee zouden we al langs éen kant geholpen zijn. Als de leerlingen tenminste afkomen. En als de bekwame (buitenlandsche!) leeraars worden gevonden.
3.	De filmers, die we reeds bezitten, hebben groote kwaliteiten. Maar Vanderheyden zal wel nooit boven een zeker peil van gezonde volkskunst uitgeraken. Dekeukeleire en Storck hebben nog niet bewezen, dat ze verder kunnen dan de - voortreffelijke! - cultuurfilm. En voor een samenwerking met Nederland schijnt de weg nog lang niet geëffend. Ook komen uit dien hoek weinig beloften van eigen speelfilms. DOOD WATER was zoo'n belofte, RUBBER was geen vervulling. MERIJNTJE GIJZEN en PYGMALION waren het werk van buitenlanders, waarvan de eene bij de eerste gelegenheid weer naar het buitenland is vertrokken. Strooband draait daar nu een katholieke speelfilm, VORMEN, die iets volkomen nieuws moet brengen. Van Hin geen bericht. Joris Ivens is internationalist van 't zuiverste water geworden. Koelinga, Tussenbroek, Laan, de Haas, Theunis en nog een paar andere avant-gardisten hebben over 't algemeen de verwachtingen teleurgesteld. De koloniale filmerij van Mannus Franken is ook al op niets uitgeloopen. J.C. Mol liefhebbert droogjes voort. Johan de Meester weet niet goed waar naartoe.
	Dat kan allemaal het gevolg van de beperkte markt zijn. Misschien waren die aankomende talenten in een groot land wel tot meesters van de speelfilm geworden, met behoud van hun kunstidealen. Maar vermits we er nu eenmaal zoo schraaltjes voorstaan, moet er uit den nood een deugd worden gemaakt en de middelen moeten uit den grond gestampt. Kan het? Ja, het kan! Als er een uitzonderlijk-begaafd iemand komt en als die de gewenschte hulp vindt.
	Maar, evenals zuster Anna, zie ik nog niets komen...