Volk. Jaargang 3

[p. 169]

Beeldende kunst
Jozef Muls: Vlaamsche houtsnijkunst in de tropen

Notities bij het werk van Victor Delhez, bij zijn tentoonstelling te Antwerpen.

Victor Delhez, de Antwerpsche xylograaf, heeft sedert jaren zijn vaderstad verlaten om zich in de verst-afgelegen eenzaamheid van Bolivia terug te trekken.

Hij doet ons onwillekeurig denken aan het avontuur van Gauguin die, moe van de verwording onzer westersche cultuur, zijn heil zocht in het primitieve leven op Tahiti in den Stillen Oceaan.

Sedert 1936 heeft hij, door zijn vrienden, het kontakt met zijn vaderland weergevonden en, jaar op jaar, zendt hij ons wat in de Boliviaansche eenzaamheid tot blijvend werk is gerijpt.

In 1936 was het de eerste verwondering-barende kennismaking, na jarenlange afwezigheid. In de Lente van 1937 had hij zijn overweldigend sukses in het Paleis voor Schoone Kunsten te Brussel en thans wordt ons, nog eens in de Zaal Akos, een gansch nieuwe verzameling getoond die op schitterende wijze van zijn onversagenden arbeid getuigt. Intusschen waren nog afzonderlijke drukken van hem te zien geweest op tentoonstellingen, in de museums van den Haag, Rotterdam en Amsterdam en op de laatste Wereldtentoonstelling te Parijs.

Buitengewoon vruchtbaar en verscheiden mag deze kunstenaar genoemd worden, en wanneer men daarbij bedenkt hoe geen enkel van zijn houtsneden eenigszins oppervlakkig aandoet, maar integendeel hoe zij allen zwaar zijn van gedachten-inhoud, dan krijgt men den hoogsten dunk van het geestelijk bewustzijn, waaruit een zoo omvangrijk werk geboren werd.

Wie de map houtsneden, die van hem in 1925 door Buschmann werd uitgegeven, en de vele vroeger nog verschenen losse platen wil vergelijken met wat in de jaren van afzondering werd voortgebracht, zal tot de overtuiging komen dat het onrustige werk van den zoeker uit een tijd die voor alles ‘modern’ wilde zijn, thans heeft plaats gemaakt voor den bezonnen, evenwichtigen, klassieken arbeid, waarvan deze tentoonstelling getuigt.

De eenzaamheid heeft Victor Delhez in den vollen zin van het woord

[p. 170]

gerijpt. Uit de wanorde en de ontreddering der na-oorlogsche scholen met hare vergissingen en excessen heeft hij, met groote beslistheid, de orde recht laten wedervaren en buiten elken rechtstreekschen invloed gaat hij, onbewust wellicht, in de zelfde richting die door de besten in Europa ook thans wordt gevolgd.

Wij zijn teruggekomen van het impressionisme en het neo-impressionisme, die vooroorlogsche strekkingen met hare louter-technische bekommernissen en de aldoor meer vooropgezette waardeloosheid van den inhoud, van het onderwerp. Wij beoordeelen een schilderij niet meer zoo uitsluitend naar de manier waarop een appel onder de welgeplaatste kleurstreken tot zijn plastische vormvastheid wordt gebracht. Wij zijn weêr gaan verlangen naar gevoelens en gedachten die in beeldvorm worden omgezet. Maar wij geraken ook stilaan genezen van de deformatie-koorts waarin de naoorlogsche angsten en onzekerheden ons deden leven. Wij gelooven weêr in een vormschoonheid die met gevoelswaarheid, met innerlijken hartstocht samen treft. Wij gelooven weêr in een kunstenaarschap dat met hoogere menschelijkheid vereenigd is. Het wil mij voorkomen dat Victor Delhez aan deze nieuwe strekking beantwoordt. Hij heeft de technische vaardigheid niet verwaarloosd, maar ze weer in dienst gesteld van idées, van een levensinzicht, die hij wenscht zoo expressief-mogelijk in beelden en vormen mede te deelen. In de kentering die hij doormaakte, ontweek hij het academische gevaar, omdat hij de orde betracht heeft langs den moeizamen en eenig-vruchtbaren weg van het rustelooze pogen en den aldoor zich vervolmakenden technischen arbeid.

Het is wel opvallend hoe deze kunstenaar in de eenzaamheid, waar hij zich terug trok, nog eens, op geestelijke wijze, het donkere avontuur heeft willen doormaken van Baudelaire, die, met zijn morbiede zinnelijkheid en zijn hunkeren naar God, wel het meest-tragische voorbeeld was der gespletenheid van den laat-negentiend' eeuwschen mensch. Doch na deze herinneringen aan eene oververfijnde stadscultuur verschijnen de eeuwige beelden van den Bijbel in hunne aangrijpende schoonheid en worden de motieven gezocht in het Boliviaansche landschap en onder de menschen die er wonen.

Victor Delhez doet soms denken aan de enorme fantastisch romantische vindingrijkheid van Gustave Doré, maar zijn compositie is strenger en hij verloochent nooit het wezen van de houtsnede, zelfs in de verst-gedreven uitingen van zijn technische virtuositeit.

Aan deze technische vaardigheid heeft hij de hoogste eischen gesteld, zóó dat er alles kan worden meê uitgedrukt: de ruimte van aarde en

[p. 171]

hemel, de uitzichten der natuur, de gestalten van plant en dier en mensch en hunne verbondenheid in de atmosfeer en het licht. Het kunnen moet, naar zijn beste inzicht, volledig gelijk zijn aan het willen, zóó dat niet alleen de uiterlijke verschijning wordt wedergegeven, maar eene boven de verschijning uitrijzende werkelijkheid gestalte krijgt in de schepping van den kunstenaar, en 'n nieuwe geestelijke inhoud aan de natuurgetrouwheid en het leven wordt gegeven.

Het hoogste stadium der technische volmaaktheid in elken kunstarbeid is daarenboven van zoo een aard dat de arbeid niet zeer zichtbaar is, niet meer na te speuren valt, als het ware wegzinkt en verdwijnt achter het beoogde resultaat, het kunstwerk zelf, dat ons dan voorkomt als een soort natuurverschijnsel, een onverklaarbaar wonder dat ons inneemt, waar wij van genieten, zonder ons nog af te vragen hoe het tot stand kwam, met welke moeite of krachtsinspanning het werd gemaakt. Die technische volmaaktheid schijnt mij het deel te zijn van den begenadigden kunstenaar die Victor Delhez is. Wanneer men bedenkt hoe moeilijk de vakkenis der houtsnede is, hoe de voor te stellen gedachte volledig tot klaarheid moet gekomen zijn, hoe zij in hare geringste bijzonderheden moet zijn vastgesteld, hoe ieder kerfje in het blok, bij de verwezenlijking beslisend wordt, hoe elke retouche nagenoeg uitgesloten blijft, dan gaat men van zelf bewondering gevoelen voor die gave afdrukken waar, met het wit van een blad papier en het zwart van den inkt, ons de meest fantastische verbeeldingen voor oogen worden getooverd met vlakten, bosschen, bergketens en zeeën, met fabelachtige ruimten van tempels en paleizen, waar indrukwekkende gestalten leven en bewegen.

De xylographie van Victor Delhez is nochtans een gelukkige combinatie van houtsnede met houtgravure. Door het toonburijn vermag hij de fijnste lijntjes zoo dicht bij elkaar te plaatsen dat halftinten worden verkregen. Niet alleen zwart en wit worden aldus tegen elkaar afgewogen, maar grijze tinten ontstaan waarmede eindelooze ruimten worden geschapen die, als in ‘De Ster der Wijzen’, vervuld zijn van een zilverachtig licht vol mysterie en poëzie.

Deze houtsneden zijn teekeningen met een soort van schilderkunst vermengd. Hunne uitdrukkingsmacht ligt hoofdzakelijk in de lijn die zwart op wit het papier doet leven. Zonder kleur wordt ons de eindelooze verscheidenheid van gestalten en landschappen voor oogen getooverd. De houtsnijder werd een schilder die, met de middelen en het gebaar van de teekening, de verbondenheid der dingen onder elkaar in de ruimte wedergeeft. Wat door zuivere teekening zoó niet kan worden bereikt, -

[p. 172]

de droom, het gevoel, het mysterie - wordt door de gravure en haar schilderkunstig bestanddeel verwezenlijkt.

Hoe de techniek bij Victor Delhez vergeestelijkt is, kan best worden nagegaan in zijn behandeling van het licht, het waarachtig gebied van de houtsnede. De welgewogen tegenstelling van wit en zwart, het zoeken naar contrasten, al de voorschriften van de leerschool, zijn hier opgevoerd in hooger sfeer: de behandeling van het licht als een heilige aanwezigheid, de vertolking zelf van het mysterie en den droom, de uitdrukking, in sereniteit, van de hoogst gespannen gedachten. Ik vernoem hier een enkel voorbeeld: de eerste plaat uit de reeks illustraties van ‘A Dreamer's Tales’ door Lord Dunsany. De stammen van de pijnboomen op het voorplan, met hunne donkere ruige schors, staan in een licht dat uit den hemel op aarde valt en de diepe vallei met de slapende stad, de spiegelende rivier en de verre beboschte bergen in een betoovering dompelt die zoo vol is van geheimzinnigheid, dat de onwaarschijnlijkste sprookjes er waarachtig gebeuren.

Van het cosmisch vizioen der wereld kan de derde plaat uit dezelfde reeks getuigen. De rotskam van een bergketen is er gezien als de ruggegraat der aarde met neerdalende vlakten links en rechts, waar steden liggen verspreid en de zeekust met hare kaaimuren en havenpieren over kilometers en kilometers zich uitstrekt.

Het werk van Victor Delhez verschijnt ons als de trotsche uiting van een intens geestelijk leven. Het wasemt rust uit van contemplatieve diepten. De jeugdige overmoed van vroeger werd ernst en rijke soberheid. Wij staan voor een mensch die in zich zelf zocht, niet met zelfgenoegzaamheid, maar om boven zich zelf uit te rijzen. Zijn innerlijke onrust heeft hem, langs wegen van onthechting, geleid in de richting van het monumentale en het schoone.

Penteekening Remi Lens.