Volk. Jaargang 3

[p. 120]

H. De Vries: Brieven uit Noordnederland

Nationalisme in Noordnederland 1937: eindpunt of keerpunt?

In het Mei-nummer van den eersten jaargang van dit maandschrift heeft Victor Leemans ernstig gewezen op de ‘verpolitiseering van het leven’, zooals deze zich tegenwoordig in West-Europa voordoet, en omschreef het in den grond als volgt: ‘Aan het politieke, of nationaal of economisch geïnspireerd, aan de vorming van een politieke “macht” worden denken en handelen onderworpen.’ (blz. 207) De politiek slorpt alle aspiraties, die in een bepaalden tijd onder het volk leven, op, en laat ze weder los, wanneer de tijden vragen om andere levensinhouden. De politiek eischt, dat haar wetten op alle andere cultuurgebieden zullen gelden; de beginselen, die zij voor het staatsleven opstelt, zullen algemeen-geldig zijn, of zij zullen niet zijn, want in het laatste geval zullen zij worden vervangen.

Er zijn in Noordnederland weinig aspiraties, die zoo zeer onder de dictatuur van het politicisme hebben geleden, als de nationale gedachte. Feitelijk heeft er sedert de eerste jaren van de nationale wedergeboorte van 1813 nimmer meer een consequent nationalisme geleefd, laat staan den boventoon gevoerd. Een man als Gijsbert Karel van Hogendorp, die niets anders wilde dan de ‘herleving van de luisterrijke dagen van het oude vaderland’, had in onze burgelijke maatschappij niet den geringsten kans. Zelfs een man als Groen van Prinsterer, voor wien de nationale idee rijpte in den vorm van een organische Christelijke leer, heeft nooit opgekund tegen den liberaal-orthodoxen Thorbecke; eerst een Abraham Kuyper, die uit Groen's beginselen een Calvinistische politieke dogmatiek schiep, kreeg de gelegenheid in het openbare politieke leven mede te doen. Ook de tegenwoordige Eerste Minister van Hare Majesteit in het type van een doctrinair politicus, voor wien (den oud-kapitien van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, die zijn sporen in de pacificatie van Atjeh heeft verdiend) de nationale gedachte geen principieel, doch slechts onder andere dogma's begraven waarde heeft.

Typeerend voor het verschijnsel, dat het nationalisme in Noordnederland is ten prooi gevallen aan de politieke conflicten en compromissen, is een ontleding van het wezen der beide machtigste organisaties, die ieder op hare wijze alles, wat er aan nationale bezieling in ons leefde, opzogen en transformeerden in politieke machtsconcentraties. Ik bedoel de Nederlandsche Vereeniging voor Eenheid door Democratie (E.D.D.) en de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (N.S.B.).

In de eerste helft van het jaar 1937 stonden deze beide organisaties scherp tegenover elkaar in verband met de Tweede-Kamer-verkiezingen, die op den 26sten Mei van dat jaar werden gehouden. Beiden schreven de nationale eenheid in hun vaandel, maar beiden stonden in twee gesloten fronten tegenover elkander, waar het de vraag gold, wat men onder deze nationale eenheid verstond en hoe men haar dacht te verwezenlijken.

E.D.D. was een gewone vereeniging, waarvan ieder lid kon worden, ten zij men lid was van de Communistische Partij Nederland of van de N.S.B. en aanverwante organisaties. De plaatselijke besturen werden gevormd door vertegenwoordigers uit de groote en kleine democratische partijen. De R.K. clericale partij, de (gereformeerde) anti-

[p. 121]

revolutionnaire revolutionnaire partij en de (hervormde) christelijk-historische partij, maar ook de liberalen en de vrij zinnig-democraten, tot de sociaal-democraten toe, maakten deel uit van E.D.D. De vereeniging kwam uit met boekjes in rood-wit-blauwe kleuren, en greep in den verkiezingsstrijd in met de propaganda van een woord van Prins Willem van Oranje: ‘Zonder vrijheid heeft dit land geen toekomst’, daarbij uiteraard het begrip ‘vrijheid’ een geheel anderen gevoelsinhoud gevende dan door den Prins bedoeld was. Algemeen werd de tachtigjarige oorlog in plaats van als een nationale bevrijdingsoorlog als een worsteling om een parlementair-democratisch regeeringsstelsel voorgesteld, met de bedoeling te suggereeren, dat de huidige staatsinrichting een ideale vorm was voor den vrijheidszin van den Nederlander. Kortom: het nationalisme werd in doctrinair-democratische banen geleid; indirect versterkte het de heerschende partijen, en de dreigende ineenstorting van het parlementarisme werd volledig afgewend.

De N.S.B. was daarnaast een hechtere organisatie, opgericht eind 1931, die in 1933 een geweldigen groei had beleefd en in 1935 bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten niet minder dan 8% van het totaal aantal stemmen wist te behalen, waarbij in sommige (en wel Oostelijke) provinciën een cijfer van meer dan 10% werd bereikt. De N.S.B. leefde dan ook in het begin van het vorig jaar in ‘zege-zekerheid’; in de eerste plaats was haar inwendige organisatie onvergelijkelijk superieur aan die van welke andere politieke groepeering ook, gepaard aan een inderdaad fabelachtige offervaardigheid; in de tweede plaats was de historische ontwikkeling aan haar zijde en dies zou het nationaal-socialisme ‘er komen’, zoo zeker als het in Duitschland, Italië en Portugal was gekomen, en zoo zeker als het overal zou komen; en in de derde plaats waren de andere partijen zoo goed als ontbonden: het vuur van het enthousiasme werkte er niet meer, zoo suggereerde althans de propaganda. - In tegenstelling tot E.D.D. voerde zij de oranje-blanje-bleu-vlag. Zij streed ‘vóór het volk, tegen de politieke partijen’ en wilde een organischen Dietschen volksstaat. Wat dat moest worden, wist echter niemand. Voorts streed zij voor een imperiale defensie, d.w.z. versterking van de vloot en herziening van de Oostaziatische defensie-politiek van Batavia, voorts versterking van het staand leger in Nederland en verlenging van den diensttijd. De voorstellen van de N.S.B. waren in militair opzicht inderdaad zeer concreet, en zij schijnt daaraan tijdelijk een grooten aanhang onder de reserve-officieren gehad te hebben.

In haar ideologie vocht de N.S.B. tegen de politieke verdeeldheid en vóór de nationale eenheid, welke tot uitdrukking moest komen in het leidersbeginsel. Mussert als Minister-President is het ideaal, dat in deze dagen de N.S.B. voor oogen zweeft. Haar zwaarste geschut evenwel was de ‘volksche’ ideologie. Bloed en bodem, ras en Germaansche afkomst, broederschap met de andere Germaansche volkeren, vormden daarin den (wel wat verwarden) hoofdschotel, die echter een onvergeeflijke tactische fout was. Hoewel in de Oostelijke provinciën wel sympathie voor het Duitsche nationaal-socialisme bestond, werd dit in het Zuiden en Westen heftig verworpen. Daarbij begreep de N.S.B. niet, dat het Duitsche nationaal-socialisme niet zoozeer werd verworpen omdat het nationaal-socialistisch was, als wel, omdat het Duitsch was. Terwijl men vooral in Holland den ‘Mof’ nooit goed heeft kunnen zetten (anti-continentalisme), spreidde de N.S.B. een philo-germanisme ten toon, dat in sommige uitlatingen tot pan-germanisme uitdijde, en haar tegenstanders de gelegenheid gaf haar in de oogen van het volk antipathiek te maken. Voeg dit bij een in wezen rancuneuze propaganda van haar zijde tegen de Regeering, en het fiasco van 26 Mei, waarbij zij niet meer dan 4% van het stemmentotaal behaalde, is volkomen verklaarbaar. Het nationalisme was in pan-germanistische banen geleid, en feitelijk in dienst gesteld van Hitler's politiek.

[p. 122]

Ik heb deze uitweiding over de politieke gebeurtenissen van het vorig jaar in Rijks-Nederland alleen gemaakt om te doen uitkomen, hoe ook in het Noorden elk integraal nationalisme verstikt in het doctrinarisme van het politieke leven. Er is in werkelijkheid nationale bezieling genoeg in het volk (de propaganda van alle politieke partijen inclusief de communistische bewijst het), maar al het enthousiasme, dat er uit voorkomt, wordt gekanaliseerd in beginselen. Tot en met de groote verkiezingen van 1933 is het het volk altijd voorgehouden, dat het in de politiek ging om de beginselen. Nooit hebben de belangen van bepaalde groepen sterk op den voorgrond gestaan: de Nederlandsche politiek was een schermutseling in beginselen. Eerst in 1937 hebben de nationale aspiraties althans dèze erkenning gevonden in het politieke leven, dat zij werden gebruikt om de partijen te schragen niet meer als beginselvaste organisaties, maar als nationale formaties. ‘De partijen zijn de adeldom van ons volk’, verklaarde Z.E. Colijn eenmaal.

Er is in Rijks-Nederland nergens een gedachte te vinden, die het nationalisme als zelfstandige ideologie formuleert. Overal is de nationale gedachte accessoir; overal is zij een vrijblijvende sympathie, is zij patriottisme zonder principieele daadkracht. Want niet alleen E.D.D. en de N.S.B. zijn het geweest, die het nationalisme in dogmatische beddingen leidden, al waren zij de machtigsten. Daar waren en zijn nog de Hegeliaansche nationalisten, georganiseerd in de ‘Vereeniging tot studie van den Staat’; daar is nog ‘Zwart Front’, een kleine en fanatieke organisatie op fascistischen grondslag onder leiding van Amold Meijer, die ook begint met een uitgebreide, goed doordachte corporatieve leer, maar eerst op de derde plaats met een ‘nationaal ideaal’ te voorschijn komt. En er zijn nog meer van dergelijke beweginkjes.

Dit alles neemt niet weg, dat het integrale nationalisme, uitgaande van het essenteelnationale en van daar uit de politieke, economische en cultureele beginselen afleidend, in Noordnederland niet bestaat. Maar er is een verheugend verschijnsel, en dat is dit: dat 1937 in ieder geval het einde is van de periode, dat het nationalisme kon worden gekanaliseerd in politieke doctrines.

De N.S.B. zakte eenige maanden na de verkiezingen organisatorisch en ideologisch geheel ineen: haar kracht is traditie geworden. Zij zal van zich doen spreken, want zij Zeil voorloopig een macht blijven; maar de geestelijke verwarring, die al haar uitingen kenmerkt, wreekt zich door een volledig verlies aan werfkracht. Ten hoogste zal zij nog slachtoffers van de economische politiek tot zich kunnen trekken, maar tot een opslorping van nationalistische tendenties is zij niet langer in staat.

Nog onbeteekenender is E.D.D., dat sedert de verkiezingen niets meer van zich liet hooren. Zij heeft de partijen gered, en de oud-algemeen-voorzitter van den Vrijzinnig-Democratischen Bond, Prof Mr R. Kranenburg, kon met recht opmerken, dat het politieke leven in Nederland wordt herleid tot oude tegenstellingen. Maar daarbij komen alle waarachtig nationale aspriraties eindelijk vrij. Men heeft hen als een ‘crisis-verschijnsel’ opgevat en bestreden; nu de ‘crisis-verschijnselen’ zijn vernietigd, is mede de nationale idee terzijde gelegd. En daarin misrekenen de politici zich zonder eenigen twijfel. Het nationalisme is niet dood, al is het verraden!

Ik zie in de eerstvolgende jaren de mogelijkheid komen van een algeheele nationale regeneratie. 1937 is een keerpunt geweest in het Nederlandsch nationalisme, en geen eindpunt. Het heeft geleerd, dat het consequent en universeel moet zijn om de intriges tegen zijn kracht te kunnen afweren. Het heeft geleerd nimmer compromissen te mogen sluiten, omdat het zich daardoor weet gecompromitteerd. Het heeft geleerd in den grond radicaal

[p. 123]

te moeten zijn, ‘beginselvast’, wil het de sympathie van het Nederlandsche volk ontmoeten. Het heeft nog meer geleerd. In de leerjaren, die met 1937 geëindigd zijn, heeft het het karakter van het Nederlandsche volk volledig verstaan, en is het eindelijk in staat de nationale aspiraties te scheiden van andere.

Het Nederlandsch nationalisme zal onder alle omstandigheden vóór Oranje zijn; en dat niet in den zin van een zoetsappige Oranje-liefde, maar als volledig besef, dat de nationale idee essentieel met het Huis van Oranje vervlochten is. Er kan geen volstrekt nationale geesteshouding in de Nederlanden bestaan, die niet wèèt, dat de politieke conceptie van het nationalisme historisch en principieel voortspruit uit het Huis van Oranje. Het Nederlandsch nationalisme zal dit zóó consequent moeten belijden, dat het gevaar zou kunnen loopen voor dynasticisme te worden gehouden, ware het niet, dat ieder Nederlander in zijn hart beseft, dat de traditie der Oranje's nooit ofte nimmer dynastiek egoïsme kan inhouden. Een nationalisme, dat zich niet wezenlijk op Oranje betrekt, moet noodzakelijk uitloopen op pan-germanistische tendenties, die er inderdaad maar al te vele zijn. Het ‘tertium datur’, dat in het ‘Belgische’ nationalisme gegeven is, moet in onzen tijd als een anachronisme terzijde worden gelegd.

Het Nederlandsch nationalisme zal dit zóó conseqeunt moeten belijden, dat het gevaar van het gansche Nederlandsche volk, inbegrepen de volksdeelen buiten de staatsgrenzen, als de eenig houdbare opvatting moeten belijden. De intensiveering van het nationale bewustzijn in de totaliteit van het volksbestaan, zoowel ten aanzien van de Dietsche gedachte als in de sociaal-economische verhoudingen, zal moeten en kunnen leiden tot een nationale eenheid naar binnen en naar buiten. De zelfstandigheid en de onafhankelijkheid der natie zijn door dit saamhoorigheidsgevoel geconditionneerd. In de komende jaren, waarin voor geheel West-Europa en voor iedere Westeuropeesche natie in het bijzonder de hoogst critieke vraag zal moeten worden beantwoord, of het Aziatische gevaar vernietigd zal kunnen worden of niet, is een volk, dat leeft op de basis van egoïsme, partijgeest en klassenstrijd, ten ondergang gedoemd. In verband met dezen komenden ‘Ausgleich mit Asien’ is daarom ook wezenlijk de stelling van het nationalisme in zake de Oostindische koloniën, die klaarblijkelijk op het brandpunt van het rassenconflict zullen liggen.

Het Nederlandsche nationalisme zal onder alle omstandigheden imperiaal moeten denken, d.w.z. dat het zal moeten beseffen, dat de Nederlandsche belangen in Zuid-Oost-Azië even Nederlandsch zijn als bv. de Vlaamsche kwestie. Het Nederlandsch Wereldrijk is de meest grootsche schepping van ons volk, waarin het op één lijn staat met het ‘British Empire’. Het magistraal bestuur van enkele honderdduizenden Nederlanders over ruim zestig millioen Inlanders, w.o. volkeren met een hooge beschaving, mag nooit de belangstelling van het gansche volk ontberen.

Maar de imperiale gedachte reikt nog verder.

Het Nederlandsch nationalisme zal de belangen van iederen Nederlander moeten leeren zien als nationale belangen, zoodat ieder, waar ook ter wereld, steeds het besef zal hebben, dat de sterke arm van H.M.'s Regeering achter hem gereed is, en de sympathie van het geheele volk hem steunt. Nooit meer mag één Nederlander het gevoel hebben, dat hij eenzaam staat op een voorpost en vergeten is door zijn land. Omgekeerd wordt daarmede tevens bereikt, dat ieder Nederlander zich buiten zijn vaderland steeds drager weet van het Nederlandsch Imperium.

Leiden, Januari 1938.