Volk. Jaargang 2

[p. 319]

Ernest van der Hallen: Het geslacht Daelgrimby (fragment)

Nu moet ge goed luisteren: ge hebt misschien mijn vader gekend, dien fikschen, statigen ouden heer waarvan iedereen die hem zag seffens dacht: die is zeker niet van hier. Neen hij was niet van hier, om den donder niet! Mijn vader kwam uit geen kleine stad, al heeft hij er ook een goed stuk van zijn leven doorgebracht. Hij kwam van de kanten van de Maas, uit een klein verloren dorp waarvan ge waarschijnlijk voor den eersten keer den naam zoudt hooren, moest ik hem noemen. Waarom en hoe hij hier beland is, gaat ge seffens vernemen, maar eerst moet ik u nog vertellen dat zijn geslacht eigenlijk van zeer ouden brabantschen adel was, die door de fransche revolutie zijn titel verloor, iets wat mijn vader zijn leven lang dwars gezeten heeft. Zijn eigen vader was een boer die tegelijk in paarden handelde. Hij bezat velden en zijn beemden, moerassen met waterwild en kreupelbosschen. Hij had zijn knechten en zijn werkvolk; hij had zijn vrouw die hij als eiken rechtgeaarden boer licht tyranniseerde, en twee kinderen; hij had vooral zijn stallen met paarden die hij kweekte, en kocht en verkocht. Hij haalde in zijn goede dagen het koppel zwaarste paarden uit de wei en ploegde zelf de zware vettige grond der maasvallei in rechte, scherpe voren; hij had een zware donkere hengst die hij alleen baas kon en optuigen mocht; daarmee reed hij elken nanoen langs zijn velden om te kijken naar de knechts en de houthakkers, naar de maaiers in de beemden en de koewachters. Alles goed, maar mijn waarde grootvader die eigenlijk, zooals dat in dien tijd meer voorkwam, een zeer gestudeerde boer was, en vlot de latijnsche dichters las, - in mijn kollejaren gebruikte ik de oude, versleten en dufriekende kompleete uitgaven van Virgilius en van Ovidius, die toen driekwart eeuws oud waren en hem toebehoord hadden, - mijn grootvader was de jongste van zes zonen, een beetje dichter en romanticus, die het eentonige, bekrompen en harde leven in het kleine Maasdorp met de hulp van drank en een paar vrienden dragelijk wist te maken met zijn vlotte, zwierige levenskunst die voor velen een steen van aanstoot was in het landschap tusschen Maaseik en Maastricht. Het zal een kostelijke geschiedenis geweest zijn, met dezen uit den band-springende jonge man die mijn grootvader in die jaren was, vooral toen hij zijn werkvolk begon te betrekken in zijn luidruchtig en royaal vertier, en menigmaal midden in den dag zijn mannen van den arbeid op het veld en in de stallen haalde om met hem zijn zwierige drinkpartijen uit te vieren in de paar kroegen van het dorp. Maar ook

[p. 320]

deze geschiedenis kreeg het einde dat zij in alle stichtelijke boeken vindt: het eene paard na het andere werd van de hand gedaan, de eene wei na de andere, het eene bosch na het andere werd verkocht, tot het grootste schandaal gebeurde dat in die jaren de streek overhoop gezet heeft: zijn vrouw vroeg de echtscheiding aan om haar eigen bezit te redden, en na de uitspraak begon mijn grootvader als een vagebond zonder huis, zonder bezit en zonder familie door het land te zwerven, tot hij zekeren dag door de rijkswacht opgepikt en als daklooze in een tehuis voor landloopers ondergebracht werd, waar hij waarschijnlijk ook gestorven is. Het valt niet gemakkelijk, die dingen precies te achterhalen; de weinigen in de familie die daar iets van afweten, zwijgen erover: het is niet plezierig een zwart schaap in de familie te hebben, en de zeldzame keeren dat ik langs de kanten van de Maas kom, merk ik telkens dat er een vreemd geheim is rond de herinnering aan mijn grootouders, waarover men met zorg vermijdt te praten. Eerlijk gezegd heb ik in dien verren grootvader met zijn seigneurialen zwier, zijn verkwistingsmanie en zijn vagebonderijen eigenlijk nooit een aanleiding gevonden om mij te schamen; ik zou zelfs kunnen zeggen dat ik een beetje trotsch op hem ben, al heb ik hem nooit in mijn leven gezien; ik geloof dat ik aan hem te danken heb dat ik met allerlei geheime vezels verbonden ben aan den grond en het boerenbedrijf, en mij eigenlijk heel mijn leven gevoeld heb als een ontwortelde boer.

Maar ik moest van mijn vader vertellen, mijn vader die in de jaren van de echtscheiding zijner ouders nog een kleine peuter was, waarvan de verschillende nonkels - die meestal pastoor geworden waren - om de beurt de opvoeding ter hand namen. Heel duidelijk is dat allemaal nooit geweest want hijzelf vertelde daar nooit wat over, maar het schijnt dat hun belangstelling voor mijn vader zeer snel en volledig ophield toen ze merkten dat hun illuzie om hem in een seminarie te laten opleiden voor de priesterwijding, een misrekening was. In plaats van naar het seminarie trok mijn vader naar de pupillenschool, haalde er zijn graden, verdiende er zijn zakgeld en later zijn traktement, en scheen voorbeschikt om de zeer gekrenkte familiereputatie te herstellen met een degen en een paar zwierige épauletten voor het oog der talrijke preutsche tantes en zeereerwaarde heeroom's. Maar nu moet ge hooren: mijn vader lag rond den tijd van zijn promotie tot luitenant, in garnizoen in een klein Brabantsch stadje. In die dagen was het haast ondenkbaar dat een officier zich als katholiek liet gelden; waarschijnlijk was mijn vader, die uit een familie stamde met oeroude, katholieke tradities gelijk dat in die streek pleegt te zijn, de eenige die bad aan de tafel in de mess waar de officieren

[p. 321]

hun middagmaal gebruikten. Er werd daar tusschen de tafelgenooten regelmatig en goedhartig mee gespot, maar een of anderen dag zal dat toch te ver gegaan zijn naar zijn zin; het draaide uit op scherpe woorden en een duël met den degen tusschen hem en een der jonge spotters. Allebei werden ze gekwetst, maar de andere was er zoo erg aan toe dat hij te bed moest blijven en eenige maanden later stierf. Mijn vader werd gedegradeerd tot onderofficier en verplaatst naar deze kleine stad waar hij naderhand trouwde, als een klein ambtenaar leefde en stierf, uiterlijk een gewoon kleinburgerlijk man, wat norsch en teruggetrokken, wat stug en ongenaakbaar, maar vol trotschen zin, hard en veeleischend tegenover zichzelf en tegenover zijn talrijke kinderen over dewelke hij met 'n soort dwingelandij heerschte. Hij behield 't gevoel dat hij de eenige groote, avontuurlijke en chevalereske geest was in dit kleine midden, en ik geloof dat hij daar gelijk aan had. Hij bleef in het diepste van zijn hart zijn leven lang een officier en een aristocraat, hield zich boven al wat klein en vulgair was, wat stug en gesloten, een man van gezag en orde die bij zijn talrijke kinderen een bijna militaire tucht handhaafde, geen kleinheid of toegevingen duldde en ons het leven waarachtig niet gemakkelijk maakte. Ik kon dikwijls jaloersch zijn op de kameraden in de school die vertrouwelijk omgingen met hun vader, alsof die simpel maar een oudere vriend of een kameraad was, maar ik zou voor niets ter wereld gewild hebben dat mijn eigen vader ook zoo was; mijn vader moést een aristokratische heer zijn, streng, gesloten en ongenaakbaar, naar wie ge moést opkijken, een man die boven gevoeligheden stond, een edelman die zijn leven lang een officier bleef, van binnen en van buiten. Ik zal er nog bijvoegen dat die stugge onbewogenheid meer een kwestie was van uiterlijke stijl dan bijvoorbeeld van temperament, want na zijn dood vonden we tusschen zijn papieren het manuskript van een aantal in 't Fransch geschreven gedichten, wonderbare getuigenissen van een zeer merkwaardig lyrisch temperament en haast vrouwelijk sentiment. De kleine stad heeft van mijn vader, den zoon van den intens levenden heereboer, een afstammeling van een oud geslacht van landjonkers, een stugge, teruggetrokken ambtenaar gemaakt van wie verwacht werd dat hij zijn officieele broodheeren zou dienen in ootmoed en voortdurenden dank. Het verheugt mij nog dat mijn vader tot het laatste toe, in de jaren toen hij lichamelijk ineen gestort was, een aristokratische heer gebleven is, die al de allures voerde van een hofmaarschalk; een voortdurende ergernis voor de kleine stad die hem immers den kost en het burgerschap gunde, maar niet gediend was door een vreemde die grooter was dan de aanvaardbare middelmaat.