Volk. Jaargang 2

[p. 269]

Prof. J. Modest Lauwerijs: Totius (ps. van Dr. J.D. du Toit.)

Voor zoover mij bekend heeft geen onzer vlaamsche tijdschriften, noch onzer vele Geschiedenissen der Letterkunde voldoende aandacht geschonken aan de rijke, zeer hoogstaande literatuur uit Zuid-Afrika. Deze jonge loot aan den Nederlandschen stam behoort nochtans evengoed aan de Ned. letterkunde als de Zweedsche aan de Noren en de Noordsche aan die van Denemarken. In Zuid-Afrika is de liefde voor de Nederlandsche letterkunde oprecht, zij kennen niet het ‘edelmoedig begrijpen’.

‘De Nederlandsche taal’ zegt Prof. Dr. J. Smith ‘is gemeenskappelik goed en sal dit altijd blij, solang die twee taalvorme onderling verstaanbaar is. Die ‘Vos Reynaerde, van Maerlant, van Ruusbroeck is ewegoed cultuur eiedom van Suid-Afrika als Caedmon, Chaucer of Shakenspeare voor de Engelschen. Het intellectueel Vlaanderen is de officieele literatuurgeschiedenis lang vooruit en weet dat Zuid-Afrika op een reeks dichters en prozaschrijvers mag wijzen, waarop allen die tot de Ned. taalgemeenschap behooren, terecht trots mogen zijn.

Het is dan ook verheugend dat een tijdschrift als ‘Volk’ de aandacht wil vestigen op Totius, een der beste vertegenwoordigers van de tweede Afrikaansche taalbeweging, ter gelegenheid van zijn zestigsten verjaardag. Heel Zuid-Afrika maakt zich klaar zijn dichter te vieren, en Vlaanderen sluit zich daarbij van harte aan.

Totius (ps. van Dr. J.D. du Toit) werd in 1877 in het prachtig dorpje Paarl (K.P.) geboren. Als zoon van een der grootste bezielers der Eerste Afrikaansche taalbeweging maakte Totius van jongs af kennis met de nooden en de achteruitstelling van zijn landgenooten. In zijn huis werden de geheime vergaderingen gehouden, saam met Prof. Dr Hoogenhont en Prof. Pannevis.

Zijn vader Dr. S.J. du Toit stichtte de bekende ‘Genootskap van opregte Afrikaners’ en bij middel van het tijdschrift ‘Ons Kleintjie’ en ‘Die Patriot’ werd de strijd aangebonden tegen de verdrukkers der landstaal. Dit alles gebeurde in het huis van dichter Totius.

Geen wonder dat Totius een diepe vereering voor zijn vader had en evenals van Deyssel wijdde Totius ontroerende bladzijden aan zijn vader, in zijn boek ‘Dr. S.J. du Toit in weg en werk’.

Totius ontving zijn eerste onderricht van zijn vader zelf. Daarna gaat hij naar de ‘Duitsche Zendingschool’ in Rustenburg.

[p. 270]

Na een tweejarig verblijf aldaar bezoekt hij de ‘Gendenkschool der Hugenoten’ in zijn geboortedorp Paarl.

Buitengewoon begaafd zien wij hem later ingeschreven als student aan de Theologische school van de Gereformeerde kerk te Burgersdorp. In 1899 behaalde Totius zijn kandidaatstitel en werd dadelijk als proponent in Transvaal benoemd.

Nauwelijks daar gevestigd brak de oorlog uit en Totius meldt zich aan als vrijwilliger. Acht maanden lang bleef hij veldprediker, toen verkreeg Totius de toelating zijn studies te gaan voortzetten aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1903 tot doctor wordt uitgeroepen, na zijn proefschrift te hebben verdedigd dat handelde over ‘Het Methodisme’. Kort daarop wordt Totius als Predikant beroepen op Potchefstroom (Tvl.).

Door zijne buitengewone schranderheid en scherpzinnigheid trok hij algauw de aandacht van den Senaat der Theologische faculteit en in 1911 werd Totius tot hoogleeraar benoemd in het heerlijke Potchefstroom, Totius was nauwelijks 34 jaar. Intusschen had de dichter Totius in alle bescheidenheid zich aangemeld. Zijn eerste pogen dagteekent reeds uit den ‘Patriot’ tijd en wel in den vorm van vertalingen in het Afrikaansch uit het Duitsch en Engelsen.

Zoo zagen wij dat er reeds een vertaling van Lenora (Bürger) in 't Afrikaansch verscheen vóór er een Nederlandsche beschikbaar was.

Onder zijn belangrijkste werken op gebied der dichtkunst vermelden Bij die Monument (1908) - Verse van Potgieters trek (1909) - Wilgenboom bogies (1912) - Rachel (1913) - Trekkerswee (1915) (Hertzogprijs) - Kinderversies (1918) - Uit Donker Afrika (1936). Verder werkte hij van 1916 tot 1933 mede aan de Afrikaansche Bijbelvertaling en arbeidt sedert jaren in opdracht van de Gereformeerde kerk aan de Psalmberijming. Van zijn hand verschenen reeds ‘36 psalmen in Afrikaans’

Totius is niet alleen lid van de ‘Suid-Afrkaanse Akademie, maar ook van de Kon. Vl. Academie.

Totius was altijd een warme vriend der Vlamingen en een bijna onbegrensde bewondering had hij voor de Vlaamsche schilderkunst, bewondering die ook uitging naar letterkunde en ik herinner mij nog met vreugde hoe hij mij in Potchefstroom verwelkomde in een schitterende rede, waarin zijne liefde en bewondering uitstraalde voor het Land en Volk van Guido Gezelle. Dat een dichter als Guido Gezelle zegenrijk op de Zuid-Afrikaansche letterkunde heeft gewerkt en ook op Totius invloed heeft gehad, is zeer wel te begrijpen. De stille vrome in den

[p. 271]

lande. Zijn hartstocht en liefde voor land, taal, Volk en het diep Godsdienstig gelooven, moest wel voor Totius en voor Jan Celliers en C.M. van den Heever een diepe bekoring hebben. Reeds in het Potchefstroomsche studentenblad ‘Fac en Spera’ vinden wij in 1905 een gedicht, waarin hij zijne vereering voor Guido Gezelle uitspreekt.

Ziehier hoe het begint:

Mystiek is die verse van Guido Gezelle,
En wazig en lieflik en wonderbaar skoon;
Maar nooit sal sijn digsoort nie luide vertelle
Wat swijgend en diep in mijn binnenste woon!

Die Vlaming sijn hemel het newels en wolke,
Die Vlaming sijn velde het weiland en bloem;
Dog verse wat innig sijn lewe vertolke,
Hoe sal ik die ooit dan mij eige kan noem?

Dit was een antwoord dat er tusschen vorm en inhoud nog afstanden bestaan. Wanneer men ‘Die Os’ van Totius en ‘Die Ossewa’ van Celliers nevens ‘Twee Horsen’ van Gezelle legt dan zal men opmerken dat allebei onder invloed staan. De eerste, door innigheid van gevoel, de tweede is door de schoonheid van taal getroffen geweest. Plastisch is Totius, zijn rithme is rustiger, en toch wordt de rustelooze gang prachtig weergegeven.

Totius is vooral stemmingsdichter.

Tot het beste wat de Zuid-Afrikaansche letterkunde voortbracht zijn de gedichten ‘Die Os’, ‘Vegkop’, Moselikatse e.a. Zij behooren zeker tot de meest lyrische uitingen van den dichter.

Als slot dient nog vermeld dat de jonge letterkundige Prof. dr. C.M. van den Heever zijn dokterstitel behaalde met een proefschrift ‘Totius en zijn werk’.

Wie de dichter wil leeren kennen, vindt in dit boek een welkome gelegenheid.

Voor ons is de dichter Totius bij zijn zestigsten jaardag een graag aangegrepen kans om in hem zijn volk te huldigen. Onze stamverwanten wonende op een gebied grooter dan West Europa!

Het Afrikaansch-Nederlandsch heeft de tropische gloed der Afrikaansche zon doorstaan. Men ruikt er de geur in der wildernis en vlakten, van strijd om behoud van eigen taal en cultuur, die ook de onze is. Totius van op de voorposten biedt Jong-Vlaanderen U zijn zeer hartelijke heilwenschen.

Ad multos Annos!