Volk. Jaargang 2

[p. 89]

K. Vertommen: Dietse dichtkunst

Paul Vermeer: ‘Nachtklanken’ - ‘Alra’, Antwerpen, 1936. 18 Fr. Ludo van de Wijngaert: ‘De purperen Vloek’, Boom, 1936. Herman Van Snick: ‘Aanhef’, ‘Varior’, S.-Amandsberg, 1936. 12 Fr. Blanka Gyselen: ‘Door roode Vuur’ - ‘Steenlandt’, Kortrijk, 1936. Maurits Bilcke: ‘Verzen’, Hoogstraten, 1936.

‘Kunst is passie’ heeft L. Van Deyssel eens ergens gezegd, en het blijkt nog altijd meer en meer hoe gevaarlijk dit woord in zijn onjuiste absoluutheid nawerkt, in zover zelfs dat sommigen gaan menen dat passie dus ook kunst is. Dat lag voor de hand. Nadat de psychologische problemen, liefst met een pathologisch vernisje, zo diep mogelijk, zo individueel mogelijk, werden aangeboord en als ‘het leven’ werden aan den man gebracht; nadat het expressionisme in een al te hevige belijdenislyriek een schreeuw der ziel als kunst ging beschouwen, mocht men er zich aan verwachten dat gelijk welke gerythmeerde passie-belijdenis zich als schoonheid zou aanmelden.

Het bundeltje ‘Nachtklanken’ van Paul Vermeer is een poging om poëtische bloemen te kweken op een mesthoop; alkooflucht, nachtklanken, nachtleven, nachtvlinders... en het eindigt met een ‘idealistisch verlangen’ naar ‘waar zon en lucht is, waar geen bron van tucht is’... Er is geen enkele reden om aan de rechtzinnigheid van den dichter te twijfelen, gelijk er geen enkele reden was om die dingen in druk te geven; er is geen rauwheid die de poëzie verjaagt. Of is het moraliserend bedoeld, als de dronken iloot te Sparta? Men weet trouwens niet wat in dit bundeltje de overhand heeft: óf de walg voor het vieze wat behandeld wordt óf de aantrekkingskracht die van dat zinnelijke uitgaat. In elk geval is voor een moraliserend embleem de conclusie te zwak, en voor een kunstwerk de vorm te onbehouwen.

Ludo van de Wijngaert stalt zijn wonden uit met een ziekelijk behagen dat aan het ongelooflijke grenst. De overspannen toon, aan puberteitsverzen gewoonlijk eigen, is hier soms in nog heviger hoogspanning aanwezig, omdat hij systematisch werd omhooggedreven; het geheel is daarbij gekruid met de zwartste Weltschmerz en de meest ‘kranige’ godslasteringen.

't Wellustig lied heb ik mijn jeugdig hart gewijd
en zing met droef genot de pracht der zachte zonde

[p. 90]

 

die in mijn leven sloeg veel dolken-diepe wonden,

 

waarvoor ik hoop'loos om genezing heb geschreid.

Alles schijnt er op berekend om belangstelling en een bewonderend medelijden op te wekken. De initiale fout wordt aan een verleider toegeschreven, dan volgt heel de gamma der gevoelens van wanhoop, vertwijfeling, vervloeking, berouw en drang naar beter; zo noemt hij zichzelf:

...een blinde paria,

die meer dan al de zienden zoekt wat Godsgena.

En toch is dit een in-droevig en tragisch geval; ook hier is geen enkele reden aanwezig om aan de oprechtheid van den dichter te twijfelen, alleen ligt alles begraven onder een hypersentimenteel rommelzo van ‘maanschijnzilver geboord met goud’, ‘sterrenstralen’, ‘parelmoer’, ‘ijle nachtgloor’, ‘droom-hallucinatie’ enz., met daarbij gedistilleerde regels als: ‘toover-wulpschen wellust en dwaalzinnigheid’, ‘twijfelwrange leed-tweeslachtigheid’ en honderden dingen van die aard.

Poëzie zal wel kristallisatie van het leven zijn, maar dat gebeurt niet midden in het strijdgewoel. En dan die doem die op velen weegt om niets meer te kunnen aanvoelen wat buiten hun eigen ik ligt!

Van Herman Van Snick verscheen als derde schrift in de derde reeks der ‘Cahiers van de Waterkluis’ een bundel: ‘Aanhef’. Na de twee vorige bundels is dit haast een opluchting. Hier krijgen we veel teer gedroom en tussendoor een fijn miniatuurtje of een poëtische scherf die glinstert in het troosteloze zand. Ook hier is er een teveel aan woorden en een tekort aan gekristalliseerde schoonheid, doch niet terwille van het strijdgewoel maar veeleer een gemis aan stuwkracht die den dichter tot spreken moet dwingen. Of liever, neen, het is misschien nog een worstelen met de vorm, want er is reeds hier en daar een sterke vizie, en er is het gedicht:

Steenlossers.

Ze komen, men pakt ze, en voort...
De lossers, ze spreken geen woord.
Een keten van vijf,
de zwaai van hun lijf.
Zoo vormen ze één:
de lossers
de steen.

[p. 91]

 

Hun oogen, dik-rood door het stof,

 

verstaren gelaten en dof.

 

En tóch spreekt in ieders gemoed

 

een zangstem, van innigen bloed,

 

gedachten door niemand gehoord.

 

 

 

En iederen keer,

 

hetzelfde weer:

 

ze komen, men pakt ze, en zoort.

Daarbij komt dan nog dat H. Van Snick, zoals reeds uit bovenstaand gedicht blijkt, een meer sociale kijk op de dingen heeft en buiten de tovering van de zelfbeschouwing geraakt:

Ik ben niet een die zingt van ingebeelde zonden.
Ik ben niet een die toont zijn troosteloze wonden.
'k Verscheurde ieder vers geboren uit mijn leed.
Wie luistert naar een anders laffen wanhoopskreet?

Hoe houterig en gewrongen het vers ook soms uitvalt, kunnen we hier alle hoop toch niet verloren geven, dit bundeltje levert echter nog geen stellig bewijs van dichterschap.

‘Door roode Vuur’ van Blanka Gyselen brengt ons weer tot het erotische, met dit verschil dat in de twee eerste gevallen de zonde het Leitmotiv der erotiek was en dat hier een niet banale maar zeer ontwikkelde zinnelijke fijngevoeligheid, lijk die alleen bij een vrouw mogelijk is, aan de basis van deze gedichten ligt.

Waar het soms al te onstuimige in deze bundel een beetje luwt ontstaan gedichten als dit:

Geliefde, zullen poovre woorden pogen
het rijk verhaal te zijn van dit beminnen?
Hoe vind ik zooveel zuiver-zachte zinnen
die vuur én vreugde waardig dragen mogen?...

Verklaart men diep geheim van moederoogen:
die kennen reeds het kind, terwijl het binnen
in haar nog wachtend is. En in 't gewinnen
van lillend leven uit haar kracht gezogen

zijn d'eerste blikken, door haar pijn gebroken
dezelfde die - volgroeid maar schooner immer
het kind ontvangen zal door al zijn levensdagen.

[p. 92]

 

Geliefde, zoo uw beeld, in mij ontloken:

 

in vreugd gevormd, in pijn gerijpt, en nimmer

 

ontgroeit het mij doorheen mijn dagen-dragen...

Het opvallend gebruik van zware klanken en lange zinnen maken het vers dikwijls wat zwaar op de hand, wat opzettelijk. De inspiratie vindt haar oorsprong zelden buiten of boven het zinnelijke erotische, maar, waar dit wél gebeurt, schrijft Blanka Gyselen haar mooiste gedichten. Niet ‘Door roode Vuur’ is het beste deel van deze bundel, maar de ‘Opdrachten’, daar verdwijnt het opgewondene, het koortsige, en klinkt een bezonken toon die best overeenstemt met de tonaliteit van haar zwaardere versvorm.

Wellicht slaat deze dichteres later wel eens andere snaren aan, dan zullen de motieven, die nu als hoofdtoon opklinken, misschien als begeleiding dienen... en mogelijk zal het geheel harmonischer klinken.

En tenslotte is daar nog het zeer onevenwichtige bundeltje ‘Verzen’ van Maurits Bilcke. Aan de lektuur van Van Ostayen dankt deze dichter enkele hoogst-onbenullige verzen en dan plots komt M. Bilcke weer zelf te voorschijn met een simpel gedichtje of een gebedje of een Kempisch natuurzichtje, scherp als een lino. Er zitten hem in de techniek nog vele dingen dwars en dichten is hem voorlopig nog niet even gemakkelijk als ademhalen, hij denkt er nog aan hoe hij het moet doen. Soms echter geraakt hij bijna los:

Winter.

Hoort hoe de wind de ramen rammelt
ziet hoe de regen de ruiten kuist
novemberavond en rand der duistere sparrebossen
de stormloop van de nijdige karossen
uit het harde noorden uit het natte westen
het worstelen van den winter over onze verdonkerde gewesten.

In de meeste gevallen herleidt zich de moeilijkheid tot een kwestie van techniek, maar niet zelden hindert die dan ook geweldig.

‘Het latere Lied’ en ‘Ons Werk’ met nog een paar andere gedichten zijn reeds beter. Mogelijk vindt M. Bilcke zijn eigen vorm en zal hij zijn motieven, die over 't algemeen de moeite waard zijn, kunnen laten dóórklinken.