Volk. Jaargang 2

[p. 86]

Beeldende kunst
Remi Lens: Een brief naar aanleiding van een tentoonstelling van Braque

Vriend,

Ik heb vandaag het werk van Georges Braque gezien in het Paleis voor Schoone Kunsten te Brussel. Georges Braque is de bekende kubist die met Picasso e.a. even voor den oorlog het expressionistisch avontuur heeft ingezet; het is de eerste tentoonstelling in België van zijn gezamenlijk werk. Het kubisme is voorbij, maar Braque is er nog - Hij ‘is er nog’. Hoe is hij er nog? ‘Er zijn’ kan een kunstwerk op twee manieren: als leven-verwekkende kunst of als een historisch dokument. Ik heb een foto van Braque gezien: hij draagt een schippersklak, en een eindje cigaret, een zelfgerolde cigaret, steekt onder zijn beenderigen neus. Zijn vader was gevelschilder en hij is het ook. De Troyer is dat pas later geworden. Dat gevelschilderen is Braque bijgebleven. Hij was een van dezen die destijd de muzea wilde platbranden en hij heeft het inderdaad gedaan door zijn werk. Hij heeft radikaal gebroken met alle verleden. Heel de Westersche schilderkunst was immers in een slop geraakt; dekadent van de eene eeuw tot in de andere, ging ze vanuit de Renaissance langs het impressionisme om, totaal naar den grond. Men heeft met wanhopigen moed allerlei pogingen aan 't werk gesteld om uit den put te geraken; Smits is er nooit uit geraakt, hoezeer hij ook zijn best gedaan heeft. Daar zijn nu die ‘revolutionnaire snotneuzen’; wat hebben ze het niet te verduren gehad vanwege de pompiers, de kruideniers en de marchands de Grec! Want ze waagden het, den heelen rommel op te ruimen om terug te herbeginnen te schilderen op een simpelen zwarten grond. Braque echter heeft bovendien de algemeenerkende schilderswetten weer aan den tand gevoeld; hij heeft het discrediet gepleit over het verleden; hij heeft bestatigd dat de litteraire inhoud van de schilderkunst, de oorzaak was van haar dekadentie, evenals het valsche intellectualisme, zoodat hij opnieuw begon te ‘schilderen’, zondermeer, zoomaar schilderen, zonder eigenlijk onderwerp. Geen Moederschap meer, geen religieuse dingen meer, geen genrewerk, geen honden noch katten meer, geen boeren en geen engelen, niets

[p. 87]

meer. Hij schilderde niets meer dan onbepaalde vormen, vormen die hij in 't eerste nog ontleende aan een guitaar, aan een palet, aan een appel of een peer, maar later aan geen voorwerpen, aan niets meer dan misschien aan de meetkunde en aan de kleur qua talis. Ik ben, na hem bezocht te hebben, naar 't modern muzeum gegaan, het afgestookte, het verguisde; het was een verschrikkelijke namiddag, zoo een met triestigen mistregen in November; ik heb er veel dingen zien van hun ‘cimaise’ tuimelen; alleen een klein aantal schilders hebben het uitgehouden onder de facade-kletserij van Braque. Zoo bleek Evenepoel nog de kranigste; ‘de Zatlap’ van Laermans, ‘De Vader van den veroordeelde’ van Smits, een enkele Ensor. Permeke was verzakt, en de rest, - de rest zal men wel eens afhaken om plaats te krijgen voor wat anders. Men noemt dat ‘een arrangement van den konservator’. Braque noemt dat: ‘een muzeum afstoken’. Nu zeg ik niet dat Braque in hun plaats komt, och neen, maar hij heeft toch luid en fel aangeklaagd, en het nageslacht zal daar profijt uit halen. Nu is het de zaak, deze krullen, deze kleurvlekken en vlakvulsels te vervangen door figuren, en dadelijk is het schilderwerk terug op adem gekomen. Intusschen is er geen enkel schilder van beteekenis, geen architekt, geen glazenier of tapijtwever, geen kramieker noch dekorateur die aan het kubisme is ontkomen. Zoo gezien is het werk van Braque beslist een historisch dokument, en hijzelf een leven-wekkend schilder die mij uren van zuiver schildersgenot bezorgd heeft. Laat die esthetiek eng zijn en beknot, ze is zuiver, daar ze in haar kleinheid hooger staat dan de oppervlakkige, geblazeerde en wijdomvattende kunst van gister.

Het is niet noodig gebleken een kataloog te koopen om de onderschriften te lezen; er is geen litteraire opgaaf meer. Kunt ge u inbeelden hoe de burgers geërgerd zijn, nu ze zelfs niet meer zien kunnen ‘wat’ een doek voorstelt. Het stelt niets voor, mijnheer, evenmin als Bach iets voorstelt. Misschien hingen er sommige werken wel onderste boven; het doet er niets toe, evenmin als het iets doet aan een breuk dat ze op haar kop staat. Zoo is de schilderkunst weer in de handen van de schilders, en kunt ge het ten slotte kwalijk nemen dat men van iemand die zijn beroep maakt van de schilderkunst, eischt dat hij de wetten kent van die schilderkunst en haar eigen taal verstaat? Nu bedoel ik niet door schilders enkel zij die schilderen. Waar het hem juist zit, kan ik u niet verklaren, dat kan niemand. Maar ik kan er niets anders van zeggen dan dat het voor een gevoelig oog een zaligheid is, de kleuren-gamma's van Braque te zien en de harmonie te ondergaan die er bij hem bestaat tusschen kleur en vorm en omgekeerd. Er is nog meer. De Troyer heeft

[p. 88]

eens gezegd dat men een goed schilderij kan kennen aan haar aangepaste lijst. Hier is het uit met goud en plaasteren loofwerk, uit met zilver-antiek en andere pompeuze inkleeding die de vervalsching verhoogen komt. ‘Zie de antieken, - aldus de Troyer -; ze kunnen het nog altijd best stellen met een zwarte plank met een enkele moulure en desnoods een biesje in goud’. Dat is inderdaad juist gezien. Zoo is het mij gebleken dat al het goede, oude werk hetwelk aan den Braqueniaansche brand is ontsnapt, duidelijk de Braqueniaansche kwaliteiten vertoont, en zelfs nog iets meer. Zoodat Georges Braque eigenlijk nog zoo 'n kwajongen niet is, geen Vander Lubbe of geen kultuur-bolsjewist, maar dat zijn werk ons dichter brengt bij het beste. Zoodat de Breughels en de Memlinc's voor hem een kaarsje mogen branden, en de meest verketterde ‘modernisten’ de eenigen zijn die een ware hulde gebracht hebben aan de ouden. Dat staat schijnbaar allemaal op z'n kop, maar Chesterton heeft ons geleerd dat in onze wereld, waar alles op zijn kop staat, men alles op zijn kop moet gaan bekijken om de dingen te zien in hun normale positie. Het is niet prettig, beste, de dingen die men aanbeden heeft te verbranden; we hebben echter geleerd dat het wel niet plezierig is bij zichzelf een fout te ontdekken, maar dat zooiets toch een overwinning beteekent en een vooruitgang. Zoodat er op dien verschrikkelijken namiddag heel wat mist is opgeklaard waardoor mijn uitzicht verzuiverd werd. Zooiets is wel een reisje naar Brussel waard. Ten laatste moet ik hier nog aan toevoegen dat in de verdere ontwikkeling van dezen schilder, het natuurbeeld opnieuw naar voor dreigt te komen, o.a. het naaktfiguur. Men zegt dan: ‘Ziet ge wel! kon hij het niet volhouden met zijn stugge vormeloosheid’? Zijn abstracte vormen, door het maar steeds fijner en edeler opdrijven van het on-anekdotische, wekten als vanzelf de suggestie van natuurbeelding, zoodat de witte krul vanzelf tot een aarden pijp gegroeid is, de sfeer tot een appel, het ovaal tot een guitaar en zooveel andere ‘banale’ dingen, die, via de eigen ontdekte vormenwetten, tot een geheel groeiden. Zoodat hij ten slotte opnieuw bij de natuur terecht kwam, bij dezelfde natuur waarvan de ouderen vertrokken waren. Maar dan op zulke subtiele aristokratisch-geestelijke wijze, dat we terug belanden bij de poëzie en wel bij de poëzie van specifiek-Fransch allooi. In de poëzie nu bestaan er geen ‘banale’ gegevens, evenmin als ‘poëtische’, zoo leerde het destijds onze professor. In denzelfden geest evolueerden de primitieven eveneens van de Oostersche dekoratie-motieven tot hun uiterst verfijnde gothische kunst.

Grüszgott, mijn vriend!

Hoogstraten, 25 November '36