Volk. Jaargang 1

[p. 262]

Prisma

Katholicisme op z'n Spaansch. -

Men kan het een merkwaardig verschijnsel vinden dat in Vlaanderen de godsdienst nog zoo onvervalscht deel uitmaakt van het volksleven, en de geestelijke verbroedering der kerkgemeenschap bij ons zoo licht gevolgd wordt van de gezelliger verbroedering in het koffiehuis; dat kerk en kroeg zoo dicht naast elkaar staan en de folklore zooveel plezierige en levende elementen vindt in de wijze waarop godsdienst en volksleven in Vlaanderen in elkaar grijpen. Men kan het echter ook betreuren dat de paardemolens niet een paar meter verder af staan van den ingang der kerk bij kermis en bedevaartkapel, en het kerkpersoneel, van misdienaars tot zangers, niet beter vertrouwd zijn met de eenvoudigste vormen van reverentie waarmee men het heilige dient te benaderen. Er is voorloopig bij ons, voor niets minder gevaar te duchten, dan voor de beroemde en beruchte calvinistische invloeden, die in een tijdperk dat nog niet zoo heel ver achter ons ligt, als zwaarste argument gold tegen de voorzichtige ‘kultureel-grootnederlandsche tendenzen’, vanwege de opperste gezaghouders der Kerk in dit land. Ook aan de gemoedelijkheidsmanieën van kosters en pastoors moeten echter ergens grenzen liggen, vooral als deze niet gegroeid zijn uit het spontane devotieleven van het volk zelf. Een afschuw zijn bijvoorbeeld de Sacramentsprocessies met de schuchtere blozend-geschminkte dochterkens van burgemeester en notaris als lieve Vrouwke en Trezeke, waarvan de kleeding 's avonds tevoren besteld bij den costumier der nabije stad, de gansche processie doen ruiken naar naphtalinebollen en geuren-van-achter-de-coulissen. Op Sacramentsdag overkwam het me, getuige te zijn van een processie die in zijn kleurigen zwier van opgetuigde kinderen en zweetende fanfareblazers, de hoofdstraat van een Brabantsch dorp doortrok. Op het kruispunt van de provinciale baan en de gemeenteweg naar twee naburige dorpen, dat ongeveer het middenpunt van het dorp vormde, was naar aloude traditie het rustoutaar opgericht in witgeschilderd hout dat niet eens vermocht een schamele illuzie te wekken van versleten marmer. Alles mooi en goed en blijkbaar devotievol geschikt door vlijtige nonnekenshanden. Bewonder echter de bijdehandsche dienstwilligheid van den cafébaas uit het gezellige kroegje op den hoek van het gezegde kruispunt, vriend lezer: hij had goed gevonden dat het rustoutaar opgericht werd vlak voor zijn deur, die de hoek tot een diagonaal herleidde, naar Brabantschen hoek-bouwtrant, zoodat de toegang tot zijn café verwezenlijkt werd door een geopend venster, van waaruit de vaandeldragers, mitsgaders de fanfarebroeders binst het Tantum ergo op kristelijke wijze gelaafd werden met menige pint schuimende faro. Links en rechts van het altaar prijkte, bij wijze van kleurig ornament, een enorme reklaamplaat van een ondernemend brouwer, zwart-rood-en-goud onder glas: ‘Artois-bieren’ en ‘Stella-blond’. Tusschen deze beide glanzende attributen van de voornaamste Vlaamsche industrie, waarmee de brouwers van Vlaanderen het kultureele peil van het volk verhoogen, en waaruit ze de middelen putten om de landelijke velokoersen mildelijk te steunen, reeds binst de zegening met de driemaal Heilige God...

Godsdienstige lyriek in de Kerk. -

Er was een tijd dat de volkszang in de kerk zich beperkte tot de liturgische teksten welke, in zoover ze niet ontleend waren aan den bijbel, aan de kerkleeraars en het romeinsch brevier, in elk geval berekend waren op een strengen, logischen gang van ideeën, waarin aan het persoonlijk gevoel een minimum van ruimte en kans overgelaten was. Het zal misschien een eeuwig geheim blijven welke motieven de devotie-liederdichters geïnspireerd hebben tot de zoeterige sentimenteele refreinen die in onze volksche bundels, welke het repertorium bezorgen aan de hoogzalen van Vlaanderen, de verrukkelijke strofen van Bertken van Utrecht en Stalpaert van der Wielen vervangen hebben. Het is met die siroopliederen ongeveer als met de grafschriften op onze kerkhoven, die de tranerige leugens aan het adres der overledenen leveren in elk gewenscht materiaal en aan elken prijs, en de krans- en samengestrengelde harten of handen-schenkers dingen doen zeggen welke ze nooit met den mond zouden durven uitspreken en waartegen hun eerlijkheid en nuchter fatsoen zich verzetten dat ze met dit soort gevoelens zouden te koop en te kijk loopen. Ik werd, om terug te keeren tot hoogergezegde kerkliederen, als jongste onderpastoor

[p. 263]

op een groote buitenparochie, aangeduid om bij den aanvang der maand Mei, gedurende een paar avonden in de week een herhaling te houden van de liederen welke hier gewoonlijk na het Mei-lof gezongen worden, en kwam aldus in de gelegenheid, de hooge lyrische vlucht te waardeeren van de teksten waarmee men het volk van dit land zijn devotie voor onze lieve Vrouw leert uiten. Het weze mij toegestaan hier een paar van deze liederen te citeeren:

O Maria, die daar staat | Gij zijt goed
en ik ben kwaad. | O Maria, die mij ziet |
Gij hebt alles en ik niet. | O Maria, in Uw
schoot | Ligt mijn hert, van deugden
bloot. | O Maria, overluid | Spreke ik
mijn beloften uit.

En het refrein van dit fraais luidt:

Wilt gij mijn arme ziel gedenken | 'k zal
U een ave Maria schenken.

Bedenk even hoe de eenvoudige boerenknapen van mijn dorp de ouderwetsche bombast van dit eerste-vrijdag lied moeten ondergaan op de wijze van ‘O God, de zee’:

Een strijd voorwaar dat is het christenleven
| Een strijd waar elk, die dorst naar
zegepraal, | Met stalen hand en onvermoeibare
streven | Te slagen heeft den
vijand duizendmaal.

Wilt ge nog een paar teksten van Marialiederen?

Och, moest ik mijn kleed bezien' | 'k voel
de schaamte, heet en koud, | tranen enkel
ik verdien | Of Ge u wel erbarmen woudt.

En luister thans nog, beminde kristenen, naar deze paar Mei-liedjes, waarvan ik vermoed dat ze hun oorsprong danken aan de zusters van een of andere nonnekensschool; althans is het op de meisjesbanken dat deze liederen met de meeste overtuiging uitgekeeld worden:

Op België rust uw moederlijken zegen,
Zijn telgen strijden dapper aan uw hand,
en trekken kloek des vijands leger tegen
getrouw aan God, aan kerk en Belgiëland...
Wij willen voor 't geloof niet enkel sterven
Maar 't ook nog wijd verspreiden tot Gods
eer;
Geen Belg wil ooit die schoone vreugde
derven,
Het dale mild in aller harte neer.

En op de wijze van ‘O Maagd van Lourdes’:

De wereld weet hoe in den loop der eeuwen
| Voor 't waar geloof den Belg zijn
bloed vergoot. | Nog strijden wij als ongetemde
leeuwen, | Voor dat geloof ja
strijden tot den dood!

Deze holle patronaatslyriek is volkomen in overeenstemming met den geest die, een halve eeuw terug, onze kerken voorzag van marmeren altaren in geschilderd hout, zilveren kandelaars in blik, zijden gordijnen in blinkend katoen en plaasteren beelden en gewelven. Er was een tijd dat elk katholiek in dit land zich hierover zou geschaamd hebben, en zich afgevraagd: heeft dit volk met zijn dichters en kunstenaars niets beters te geven aan God?

Van een dichterlijk burgemeester. -

Een onzer landelijke gemeenten vierde laatst het eeuwfeest der zusterschool. Bij deze gelegenheid heeft de flinke burgervader (een      hoogeschoolgediplomeerde)     een speech afgestoken die wij in extenso in het plaatselijk blad kunnen nagenieten. Om te beginnen een latijnsch citaat. Zooiets imponeert en niemand denkt er nog aan te glimlachen als hij verder verneemt dat de zusterkens hun goddelijke zending ‘op een fijngekunstelde wijze hebben uitgevoerd’. Hoe kon het anders in een gemeente die ‘nog in het stadium harer wording de drang voelde naar hooger vlucht’. Er zijn wondergemeenten zooals er wonderkinderen zijn ‘die de bewondering van oningewijden afdwingen’ ge weet wel van die snuggere kerels die het snappen dat naad en snijlessen, huishoudkunde en kinderverzorging een wenk vormen voor verderen leeftijd.

Maar dit alles is maar een aanloop.

Er komt maar voor goed vlucht in als de lof wordt uitgesproken van een oud nonnetje ‘die nederige ieveraarster van 't onderwijs, die apostolin die gedurende een tijdsverloop van meer dan tien lusters de schatten van haar geest, de kunst van haar zin en de weelde van haar hart heeft uitgestort’. Het wordt verwonderlijk als de redenaar zich verstout een hoekje van 't gordijn op te heffen ‘waarachter hare deugden als schatten verborgen liggen’. ‘Daar’ getuigt hij ‘ontwaarde ik meer dan eens een schrijn waarin zacht, maar waakzaam oogknippend, sluimerde een juweeltje van parel-glimmende slimheid’. Het verbaast ons niet. Er moest toch een climax komen na ‘de helblinkende fakkel van het onderwijs’; na ‘de dauw van geestesleven door ontluikende bloemen opgeslorpt’. Wij bevinden ons immers in een gemeente die altijd ‘op de hoogte van den vooruitgang is gebleven waarin zij zich bevond’ en juichen met het bloemenheir uit de jubelcantate:

[p. 264]

‘Hier is een schoone plek op aard / meer dan wat vluchtge schoonheid waard’.

Mogen wij even glimlachen? -

In A.B.C. lezen wij in een, wat den gedachtengang betreft, uitstekend opstel van kuntschilder Victor Servranckx volgenden onthutsenden zin:

‘Maar wanneer de schilderswerkman na gedanen arbeid, op zekeren dag thuis komt, de obsessie blijft houden van een plastisch teeken, voor de ontkieming van hetwelk geen enkele muur haar maagdelijk vleesch aangeboden zal hebben...

- Ja wat staat er wel niet te gebeuren als de muren, uit maagdelijk vleesch niet willen beschilderd worden?

Dit brengt ons de uitlating van een pater-kunstkritikus in herinnering die in een vlaamsch dagblad vertelde van de merkwaardige dingen die hij op een tentoonstelling te zien kreeg: ‘de tors van een jonge vrouw, van een jongeling, van een kind, van een boerin ieder in eigen materiaal’.

En hij scheen dat erg merkwaardig te vinden! Wij ook.          L.C.

L'autel vivant. -

C'était au temps jadis où dans les catacombes / Noires, parmi les rocs rugueux, parmi les tombes, / descendaient lentement, le front haut, l'oeil en feu, / Les chrétiens, les héros, les chevaliers de Dieu.

Le monde alors roulait sur une pente atroce, / Dans la débauche et dans le sang, monde féroce, / Frappé par le destin et se sentant mourir / Qui songeait du passé pour braver l'avenir!

Et tandis que la fête au dehors, lumineuse, / Trainait partout ses cris et sa danse joyeuse, / Là bas, dans un cachot, sans entendre et sans voir / Les martyrs de demain étouffaient dans le noir.

Schrik niet, lezer, om de martelaren die in het donker niet zien konden, want uit de volgende strofen zal blijken dat het in hun gevang heelemaal niet donker was. Wat nu die fransche verzen in ‘Prisma’ komen doen? Niet omwille van hun stichtelijke inhoud worden zij geciteerd maar om de naam die er onder staat. Het is de naam van iemand die in zijn verdere loopbaan ten minste den ‘style pompier’ van zijn jeugd is trouw gebleven, en er in Vlaanderen beroemd om geworden is. Het episch gedicht ‘L'autel vivant’ is niet zooals ge meenen zoudt het werk van een geëxalteerd patronaatbaasje. Het handschrift, netjes gecalligrafieerd, is onder-teekend door hem die wij, om een beetje in stijl te blijven, zullen noemen het schoonste sieraad van de vrijzinnige liberale partij, onze nationale superheld: Albert Devèze.

Daar is in dit gedicht verder sprake van een:

‘humble prêtre que seul son caractère pare’ in tegenstelling met de paus ‘au front trois fois ceint de la triple tiare’; een anachronisme waarop de geestdriftige dichter niet is bedacht geweest.

Om nu de nieuwsgierige lezer omtrent het verder verloop van dit gedicht in te lichten: de gevangen christenen hebben het, spijts alles, noodig gesterkt te worden om het hooge voorbeeld van de apostel-martelaren te kunnen evenaren, want heel diepzinnig stipt de schrijver aan:

‘au fond du chrétien il restait toujours l'homme’.

Onverwacht nu komt iemand hen in den kerker vervoegen waarvan getuigd wordt dat:

‘ce n'était pas un ange et c'était moins qu'un prêtre’

wat een, zeer origineele definitie is om een seminarist van dien tijd aan te duiden want

‘c'était Festus le diacre’

‘et chaque âme sentit venir une âme soeur’.

Deze brengt brood en wijn pour la dernière agape en spreekt volgenderwijze den paus toe:

‘Pontife, ô mon Père, ô Martyr, ô mon Hôte, / qui courbé par les fers parais plus grand encor. / C'est toi l'autel vivant et le calice d'or. / Prêtre qui peut donner le Dieu qui nous console, / sur son sein déchiré prononce la Parole. enz.

Allen communiceeren en sterven den volgenden dag, standvastig, den heldendood. Hiermede is het verhaal ten einde, maar de standvastige Albert Devèze moet daarbij nog wat moraliseeren:

Le monde d'aujourd'hui marche aussi vers l'abime / Le pauvre est sans bonheur et son foyer sans feu; / Mais sur l'horizon noir monte un soleil sublime / et, comme au temps jadis, le Salut parait: Dieu!

Het is waarachtig te schoon om er nog veel commentaar aan toe te voegen.

L.C.