Volk. Jaargang 1

[p. 252]

Drs. Karel Vertommen: Dietsche dichtkunst

Rob. Franquinet: Van Gulden Vlinders. 1936. Maastricht, Publiciteitsbureau ‘Veldeke’; 16 fr.
Gerard Wijdeveld: Het Voorschot. 1935. Bilthoven, De Gemeenschap; ing. gld. 1.50; geb. gld. 1.90.
Firmin van Hecke: Gedichten. 3e vermeerderde uitgave. Antwerpen, De Sikkel, 1936; 50 fr.

Rob. Franquinet is een jonge, dwaze kerel. Dat is een vaststelling welke noch lof noch blaam impliceert. Hij is er de man naar om aan 't eind van een tweede gedichtenbundel te verklaren dat hij ‘het pennelikkerig kritiekschap niet meer zal lastig vallen en met ernstige ogen gaan zitten Hollandse thee drinken’, wat hem niet belet het volgend jaar een bundel kwatrijnen te publiceren en nog een viertal werken aan te kondigen.

Wat deze dichter wel het meest schijnt te verfoeien is dikdoenerij. Liever zal hij, met bei zijn handen in zijn broekzakken geploft, aan een straathoek ongemanierd staan fluiten dan maar een schijn van verdenking te wettigen dat hij tot een theegezelschap zou kunnen behoren.

Die geesteshouding heeft haar belang voor wie deze al te fel met zelf-bespotting gekruide poëzie wil benaderen. De dichter aarzelt niet een kwatrijn met de brutaalste romantisch-ironische zet af te sluiten om toch maar niet de schijn te wekken als zou hij zijn gevoelens te zwaar opnemen. Zo b.v.

De bladeren wuiven in de morgen
door de(n) regenval als een zegening.
In ons hart groeien weer nieuwe zorgen...
als uit de bolhoed van een stedeling.

Maar er is méér in deze kwatrijnen, zoals er meer was in de vroegere gedichten van Franquinet. Daar klopt een hart in dat verwant is met het hart van Hamlet, een hart dat dwaas gaat bonzen om niet in snikken uit te barsten, om niet het ondraaglijke geheim uit te schreeuwen.

Van dwaasheid wilde ik gaan zingen;
Het leven is niet wrang en zuur!

roept de dichter zichzelf toe, om zich verder te laten ontvallen:

Er schreit in ons zoveel en lang
dat door de uren brandt,

[p. 253]

en verder nog:

Straks groeien weer de uren wilder
zing maar, zing maar, zing je dood!
Dan wordt je glimlach nog veel milder.
Ik lak je lijkkist geraniumrood.

Zeg niet: dat raakt kant noch wal! - Het is gewoonweg narrentaal, maar... ‘there is some method in his madness’!

Deze kwatrijnen zijn meer dan een belofte. Daar ligt iets paradijselijks over de wereld in deze verzen, maar paradijselijk na de erfzonde. Deze schilder-dichter staat zeer zinnelijk fijngevoelig tegenover de dingen.

Zoveel te spijtiger zijn sommige werkelijk onbenullige kwatrijnen en de al te veelvuldige taal en stijlfouten. Gemis aan zelfkritiek? Neen, louter onbesuisdheid van een jonge, dwaze kerel. Hij kent zijn onevenwichtigheid en haalt de schouders op:

Verzen maak ik zoals ik cigaretten rol.
Ik ben de ernst te snel vergeten...

Maar we zouden een hele reeks kwatrijnen kunnen citeren die tussen de coplas van Weremeus Buning geen mal figuur zouden slaan, integendeel.

* * *

Van een gans andere structuur is de poëzie van Gerard Wijdeveld. Reeds in de in 1930 verschenen bundel ‘Het Vaderland’ (grotendeels opnieuw opgenomen in ‘Het Voorschot’) had deze dichter zijn eigen accent gevonden, in zijn later werk is hij alleen toonvaster geworden en innerlijk dieper bewogen.

Van al de jongeren die zich op de geestelijke nalatenschap van Gerard Bruning beriepen is Wijdeveld wellicht het meest getrouw gebleven aan de oorspronkelijke poëtische impulsen der Katholieke jongeren. In de meeste gevallen ligt bij hem het religieuze motief aan de grondslag van het gedicht, maar het rumoerige dynamisme van de eerste ‘Roeping’- en ‘Gemeenschap’-jaren, de gespletenheid en de schreeuw naar God zijn bij hem verstild tot contemplatie.

Is het daarom dat zijn gedichten ons aan Justus de Harduyn doen denken, en elders weer aan sommige lyrische brokken bij Vondel? Zo b.v. de kloeke Ode aan Sinte Lydwina, waarin het heet:

...Lof verder om dat laatste schaatsenrijden,
over kanaal en slooten zwevend in een zwieren,
maar lof - beschroomd van medelijden - lof toch bovenal
omdat God u, de blozende van kinderlijk verblijden,

[p. 254]

 

dit met een snellen, fellen val

 

ontstal.

Kon Marsman in April 1930, na het verschijnen van ‘Het Vaderland’, met het mooie gedicht ‘De Veertig Martelaren’, nog schrijven: ‘...maar hij moet zijn rythme dóór laten klinken, hij moet het niet angstvallig inhouden’, in ‘Het Voorschot’ zijn de gedichten toonvast geworden en haarfijn afgestemd op het onderwerp en de gemoedsbewegingen.

De ‘Ode aan Sinte Lydwina’ en de ‘Ode aan den Engelbewaarder’ zijn zo klassiek-evenwichtig, zo gekuist en puur van zegging, zonder woordcultus, dat we ons verwonderd afvragen hoe zùlke gedichten in deze tijd kunnen ontstaan; en toch doen ze niet in het minst archaistisch aan.

In ‘Het laatste Gesprek’ is de toon episch:

...hij, Benedictus, die in Godes werk hun koor,
het lied van harten en van kelen wist te leiden,
zóó, dat zelfs in den samenzang bleef onderscheiden
de stemklank van den abt, die ging zijn zonen voor...

en ware het niet dat het gedicht hier en daar even te verstandelijk uitgevallen is om de sterke suggestie die van sommige strofen uitgaat op peil te houden, dan ware dit veruit zijn beste schepping geworden; nu verkies ik de hoger geciteerde oden.

Het geheel is gaaf werk. De uitgave is royaal.

* * *

Het belang van de heruitgave der gedichten van Firmin van Hecke is hoofdzakelijk van literair-historische aard; als eerste uitgave zouden deze ‘Gedichten’ een anachronisme zijn, maar als document van een voorbije levensvizie zijn ze zeer belangrijk, te meer daar de dichter in een slotpoeëm verbrandt wat hij aanbeden heeft.

Ik weet niet of er een praegnanter voorbeeld in onze letterkunde te vinden is van de vooroorlogse malaise-mentaliteit dan het eerste deel (1904-1912) in het oeuvre van deze Boomgaardenier. Elke bladzijde spreekt van twijfel, leed, wanhoop en... zelffoltering:

Wanneer de geest, van twijflen dronken,
Woest rond zichzelve krimpt van pijn,
En opstaan wil, zoodra gezonken,
Om voort zijn eigen beul te zijn...

...En ge u de lippen bijt ten bloede
Om 't geen ge u zelve tegensart...

[p. 255]

Het dogma van de allerindividueelste emotie verplichtte deze dichters de reeds overspannen snaren van de lyriek als tsiganen te bespelen, met portamento's die voor ons pijnlijk-verwrongen klinken. Het eenige kontakt van deze dichter met de gemeenschap is een weemoedig benijden van de ‘eenvoudigen’:

Uw dagen groeien voort, door zonneschijn en vlagen,
Gij kent hem niet, den angst, die buigt den twijfelaar;
Gij zult, door wel en wee, het hoofd omhooge dragen,
En stuipt u slechts als 't moet, lijk rijp een korenaar.

Terwille van datzelfde dogma waren de dichters op zichzelf toegespitst tot ze eraan ten onder gingen; tenzij ze zich met een ruk konden afwenden.

Rond 1918 heeft Firmin Van Hecke het even beproefd naar het sociale te zwenken omdat hij ‘verzaad van zelfbespiegeling’ was. In het gedicht ‘November’ vinden we iets van de sociale klank van H. Roland-Holst, even maar, want verder gaat hij zielig verzinken in een verlangen naar het niet (‘Lethe’)

Ook mijne boot zal eindgen op den stroom
Die noch begin noch einde heeft, en loom
Gestrand rusten tusschen het roerloos riet,
Voor eeuwig stil langs een verlaten zoom
Terwijl vergetelheid hen bleeken doom
Uitsluiert over mij vergaande in 't niet.

Hierop moest het individualisme uitlopen. Bij Firmin Van Hecke heeft het zijn normaal ontbindingsproces doorgemaakt; ook de anderen moeten dààr stranden, zijzelf of degenen die hun instrument overnemen.

Het volstond dan ook dat een echte liefde in het hart van deze dichter binnendrong om hem te doen inzien dat hij van dat hart een sombere kweekkast van gehypertrofiëerde gevoelszwammen had gemaakt.

...En rijst nog niet de hand, de thans geschuwde
die heel mijn jeugd aan doodsgedachten huwde?
Wat nood? De liefde meet men aan den dood.
Wat groot blijkt nevens dood is werklijk groot.
Neen, nog klinkt vol de harpslag van het leven,...

Heel dit dichterlijk oeuvre is een tragische les voor de mensen van deze tijd, hoe moeilijk het is uit het individualistisch labyrinth te komen en de weg naar de bevruchtende gemeenschap weer te vinden. Laten we in godsnaam geen stap wijken van de veroverde weg-naar-huis!