Volk. Jaargang 1

[p. 239]

Pol Heyns: Bezinning
Fragment uit de roman ‘Ons dorp floreert’

En in diezelfde Pinksterdagen, op een avond die renzig geurde naar het eerste natte hooi, geviel het dat de nieuwe onderpastoor, de derde, de harde zwijgzaamheid van mijnheer Van De Wijer probeerde te verbreken met een gesprek dat hij inzette als volgt:

- Pastoor-man, ik geloof dat het zal gaan regenen. Mijn eksteroogen steken.

Het gezicht van Mijnheer Van De Wijer verroerde evenwel geen vin. Hij keek niet eens op van het boek dat hij aan't lezen was.

Daarom ging de onderpastoor aarzelend door:

- Coralie zegt het ook al. En als die het zegt zal het wel waar zijn, is 't niet pastoor?

Smalend bezag de pastoor toen zijn verlegen vicarius. Kwaad sloeg hij zijn boek toe, stond op, en korzelig als een hommel, snauwde hij:

- Zeg aan Coralie dat ze een ouwe kast is.

Daarmee was de pastoor de kamer uit en den hof in.

De onderpastoor bleef bedremmeld zitten.

- Wat krijgt die zoo ineens, peinsde hij. Nee, dat had hij van mijnheer Van De Wijer nooit of nooit verwacht dat die om zulke prutsedingen zoo driftig zou opgestoven zijn, Maar alla, wat kunt ge daarvan zeggen: was de pastoor niet een oud man, versleten tot op de ziel, en, althans naar het zeggen van Coralie, sedert het vertrek van mijnheer Lejeune, den vorigen onderpastoor, zeer wisselvallig van humeur? De meid beweerde dat de pastoor den laatsten tijd zelfs tegenover den baron allesbehave vriendelijk geworden was. Hij wou heelemaal niet meer naar het kasteel en wanneer de burgemeester op de pastorij kwam ontving hij hem nog slechts in het spreekkamertje, zonder wijn en zonder cigaren.

Dat is natuurlijk zijn zaak en de onderpastoor heeft daar geenszins zijn neus tusschen te steken. Maar hij mag in elk geval toch vragen van zijn baas dat deze hem bejegenen zou met vriendelijkheid en in een geest van collegialiteit. Zoolang de pastoor zich tegen dezen eisch van de eenvoudige wellevendheid bezondigt zal de onderpastoor met hem nooit kunnen samenwerken zooals dat door de groeiende nooden van de parochie toch wordt gevraagd.

[p. 240]

- Een eigenzinnig man, zegt de jonge priester vertwijfeld. Een eigenzinnig man!

Och wat? Waarom zou de pastoor zich over zulk een oordeel verontrusten? Hij is in zijn hof gegaan, stampend als een kwaad peerd en voortgejaagd door een opgezweeptheid waarvan hij zelf de oorzaak niet doorpeilen kan.

Het is duister in den hof. Het is echter ook duister in den pastoor zijn oude ziel. De donkerte van den tuin is thans voor mijnheer Van De Wijer als het water voor den visch: ze kalmeert hem.

Pastoor Van De Wijer zit voor zijn trossel bieënkorven op de natte tuinbank die vergrijsd lijkt. Hij kan door het loof van den overluifelenden wilg ternauwernood de sterren van den hemel zien.

Hij stopt zijn zware Jacobspijp met fijngesneden toebak. En rookt. Duizenden sterren in de lucht, honderden sterren in de matte spiegeling van zijn vijver, één sterreke van vuur in zijn kalme avondpijp.

De klok op den toren klept elf uur. Bong... bong... bong...

Jezus, wat doorrilt den pastoor daar almeteens een huiver van verteederde aandoening.

Zijn klokken luiden het late uur: onze pastoor Van De Wijer is een oud mensch.

Waar is de tijd naartoe toen elke klokslag hem nog vragen kwam: Van De Wijer, wat hebt gij binst dit uur met uw tijd gedaan? Hebt gij hem goed besteed? Welke parochianen hebt gij bezocht, getroost, raad gegeven, gebiecht? En wat gaat ge nu met het volgende uur beginnen? Lang, heel lang voorbij was die tijd waarin onze pastoor Van De Wijer zoo duidelijk de taal zijner klokken verstond. Wat werd hij toch een dom, onmogelijk mensch!

En zijn biekes?

Ook zijn biekes begon de pastoor allengerhand te verwaarloozen, jaja, zelfs zijn biekes. Waar was ook die tijd naartoe waarin hij, als een verliefde zoo gelukzalig, de taal zijner biekes stond te beluisteren om ze in zich op te nemen als echte commandos van hunnentwege! Verzwonden was hij als een kostelijke zomer van zon en levens-hevigheid. Zoo volmaakt kon hij destijds lezen in hun gebrom: wanneer zij begonnen te zwermen, geplaagd waren van wesp, spin of hagedis, wanneer een ziekte hen had overvallen of er binnen de korven een hongersnood dreigde. Dadelijk had hij dan telkens zijn maatregelen genomen en had hij gehandeld. De resultaten bewezen hem dat hij nooit verkeerd handelde.

[p. 241]

Met zijn parochianen was dat evenwel, gezien al zijn wederwaardigheden van de laatste jaren, geenszins het geval geweest. Hij had gehandeld, jawel, zelfs vastberaden en met een opvallende doortastendheid, doch het wou hem lijken, nu dat hij in zijn levensavond al zijn daden overzien kon, dat hij zich daarvoor nooit te luisteren had gelegd aan het hart van zijn parochianen zelf. Hij had alleen maar gehandeld zooals hij dat geleerd had in oude pastorales, zooals het hem persoonlijk goed leek te zijn of zooals het geschieden moest volgens den wil van mijnheer de la Mirafama, de baron.

Had hij dusdoende wel goed gedaan? Was hij voor zijn parochie wel een pastoor geweest zooals zijn parochie er een vereischt had?

Onze pastoor zat zich dat allemaal met een beklemd hart af te vragen. Van een onbekende, dien hij met alle mogelijke moeite niet had kunnen thuiswijzen, had hij voor enkele dagen drie boeken toegestuurd gekregen over de nooden van dezen tijd samen met een fotografie van een Duitschen bisschop wiens leuze luidde: ‘Vox temporis, vox Dei’.

Dat had hem danig gepakt. Nu stelde hij zich de vraag of hij, als herder van zijn parochie, wel voldoende de stem van zijn tijd begrepen had om al de noodwendigheden van zijn parochianen naar de juiste maat te kunnen doorgronden?

Nee, dat had hij niet.

Na de lezing van die drie boeken zag hij dat wel in. Hoe jammer echter dat hij het weerom zoo laat had ingezien.

In den blooten nachthemel zitten Gods lieve sterren vastgeprikt als gulden kleinodiën. Het is een plezier om zien hoe zij weerspiegelen in het vijverwater.

De pastoor heeft zijn pijp neergelegd. Met een toegewrongen keel rookt men niet. Zijn hart tokkelt, zijn handen beven, in zijn verglaasde oogen zitten sterrekes te trillen. En daar rollen dikke, ronde tranen uit.

Het doet onzen pastoor Van De Wijer van harte deugd dat hij eens schreien kan.

Enkele dagen nadien schreef hij aan den eerwaarden heer Lejeune, de onderpastoor, dien hij zelf had laten verplaatsen, volgenden brief:

Eerwaarde Heer,

Zooals gij misschien reeds uit uw dagblad vernomen hebt, ben ik er eindelijk toe gekomen mijn ontslag aan te vragen om aldus de laatste jaren van mijn leven ganschelijk den Heere te kunnen wijden als voorbereiding tot een heiligen dood.

[p. 242]

Nooit zou ik daaraan gedacht hebben, eerwaarde, ware het niet geweest dat er sinds den oorlog op mijne parochie zooveel was veranderd. Edoch allerhande tegenslagen hebben mij er op den duur toegebracht te begrijpen dat ik in al deze veranderde omstandigheden geen vast kompas meer bezat, dat ik mij tevergeefs afsloofde door den geest des tijds tegen te werken en dit eenvoudig omdat ik in dien geest niet langer het goede uit het kwade vermocht te onderscheiden. Ik weet dat vele collegas van mijnen ouderdom tegen dienzelfden draak te vechten liggen en dat zij in vele gevallen aldus dezelfde onrechtvaardigheden begaan tegenover hun onderpastoor en tegenover hun parochianen als uw berouwhebbende dienaar er destijds begaan heeft tegenover U en tegenover dien armen sukkelaar van een Just Theys. Ik hoop dat de jongen, evenals ik het hoop van U, mij alles stillekes vergeven heeft. Indien U mij zijn adres wilt overmaken stuur ik hem onmiddellijk een stelletje boeken kadeau, in de meening verkeerend dat hij daar nog altijd zeer van houdt. Ik heb hier onder andere het werk van een zekeren Emiel Fiedler, genaamd ‘De Meesters van morgen’ - het werd mij toegestuurd door ik weet niet wie - maar de boeken zijn van dien aard dat Just er heel zeker zal kunnen uit opmaken dat ik mijn ongelijk oprecht heb ingezien.

Ik sluit dan dit briefje met U nogmaals om verontschuldiging te vragen en met een tekst uit het Heilig Evangelie van dezen morgen, een tekst dien ik eigenlijk aan al mijn oud-collegas ter meditatie zou willen aanbevelen, Deze tekst luidt: ‘Da nobis de oleo vestro, gij jonge mannen, quia lampades nostrae extinguuntur’.

Schrijf mij nu een hartelijk woordje terug en gedenk mij bij gelegenheid ook in het Heilig Sacrificie.

Ganschelijk de uwe, in Jezus-Christus,

Johannes Van De Wijer, pastor emeritus.

In den vrede van den Zondagmorgen riekt het dorp naar kokende soep en pruttelend vleeschgebraad.

Voor den eersten keer heeft de nieuwe pastoor vandaag de hoogmis gedaan, een hoogmis met preek.

Hij staat nu in den hof voor de verlaten biekorven van zijn goeden voorganger Johannes Van De Wijer en hij denkt er over na hoe die oude man zich in Gods naam met zulke prullen toch heeft kunnen bezig houden.

Daar wordt aan de pastorij gebeld.

De pastoor spoedt zich naar de spreekkamer en vindt er den burgemeester op hem wachten.

[p. 243]

- Wat kan er van uw dienst zijn, mijnheer de baron, als ik het zoo vragen mag, zegt hij.

De baron bekijkt hem, antwoordt vlug:

- Een kleinigheid maar, pastoor.

- En die kleinigheid is, vraagt de pastoor benieuwd?

- Dat u vergeten hebt, ratelt de baron ineens door, bij het ‘Asperges me’ voor de Hoogmis, mij en mevrouw mijne gemalin den kwispel aan te bieden, vooraleer daarmee het volk te zegenen.

De pastoor bekijkt hem, verstaat niet goed wat de baron daarmee bedoelt, zegt tenslotte:

- Maar u weet toch, mijnheer de baron, dat zulks tegen den geest der liturgie is. Ik had u ook al willen vragen of mevrouw in het vervolg niet zou kunnen plaats nemen vooraan bij het volk in plaats van naast u in het koorgestoelte. De liturgie, ziet u...

Maar het baronneke kaatst hem zijn liturgie terug:

- De liturgie, de liturgie, schreeuwt hij. Het is hier altijd zoo geweest, pastoor, en ik wil dat het hier altijd blijven zal zooals het vanouds hier de gewoonte is geweest. Begrepen?

De pastoor die zijn eerste hervorming had willen doorvoeren, staat verbluft, lacht eens verlegen, zegt tenslotte:

- Allee dan maar.

Houtgravure
JOS HENDERICKX