Volk. Jaargang 1

[p. 217]

Frans Mertens: Beeldende kunst

Bij de ‘Kunst van heden’-tentoonstelling te Antwerpen.

Kunst van heden: dat is de kunst waarop er velen zich beroepen om hun inzichten in zake kunst te verantwoorden. Ze is het resultaat der naoorlogsche kunstwijsgeerige strekkingen; ze is veel meer product der geconstrueerde theorie dan spontaan gegroeid. Het is de kunst die er op gericht is geen absolute waarden te verkondigen - kunst die zoo ruim en vrij opgevat is om redeloos of zielloos een bandelooze vlucht te nemen in de hoogten en laagten van 's menschen bestaan. Zooals het niet opgaat een redelooze massa ‘volk’ te noemen, is het evenmin redelijk de overvloedige productie der moderne uitwassen op kunstgebied met de kunst te vereenzelvigen. Deze moderne kunst is zoo broos en vergankelijk als de tijd waarin, en de strekking waaruit ze opgeroepen werd. Onder de benaming moderne kunst verstaan we die z.g. kunst die uit den tijd geboren, alle kontakt met de traditie heeft verbroken; wiens grootste opzet was 'n kind zonder moeder te zijn.

Die moderne kunst kunnen we best missen, zij die zelf geen beeld geeft van de schokkende wereldomwenteling, der omwerping aller waarden (al schijnt ze dat vormelijk wel) daar alle drama er in ontbreekt. Maar welkom is voor ons de moderne kunst die ons, in de voor ons begrijpbare taal van dezen tijd, de eeuwenoude waarden heropenbaart, die aan den uitkant van het leven verloren liggen, waarnaar de menschheid door alle eeuwen heen verzuchten zal omdat ze nood heeft aan schoonheid en goedheid en waarheid, nood die het ons weer mogelijk maakt in het leven te gelooven. Welkom is de Dietsche kunst die ons steunt, die ons voorafgaat, die ons verheft in den strijd om volkswaardigheid, om volksglorie! De moderne Dietsche kunst, die onwankelbaar gebouwd is op de ziel van den kunstenaar en op de ziel van zijn volk, waardoor hij rijkelijk werd bedeeld, - daar haken we naar!

De groote, waarachtige dragers der eeuwenoude menschelijke waarden hebben zich nooit bekommerd om van hun tijd te zijn; ze zijn steeds van alle tijden, ze zijn grooter dan de tijd, die onder hun voeten heenglijdt; van het verleden of van de toekomst, ze behooren tot een eeuwigen cirkelgang. Ze zijn de zieners van innerlijk Licht! - de nood van gansch de menschheid.

* * *

[p. 218]

Voor het kunstminnend gelegenheidspubliek, de schuimloopers, epigonen en academische betweters is deze tentoonstelling zeer welkom: ze biedt hen een welgekomen gelegenheid om te zwetsen en te zwammen; om den een of anderen kunstenaar aan te kleven en er zoo behendig mogelijk persoonlijk voordeel uit te halen.

De verscheidenheid - en de verwarring - der getoonde werken en de overzichtelijke kijk die men heeft op de werken van 3 omstreden figuren der hedendaagsche kunstproductie (Jespers, Permeke en beeldhouwer Wijnants) geven inspiratie genoeg om de kolommen ‘voor kunst en geestesleven’ der commercieele vulgarisatietijdschriften en dagbladen met plaatjes en wat letterzetsels aan te vullen. Al deze kwanseltijdschriften van schrijvende en catechiseerende kunstpromotors met garnalenverstand zullen de lezers al niet veel helpen om door de boomen heen het bosch te ontwaren.

We hebben slechts aandacht voor de Groote schakel der bindende kracht - het glorieus verleden. Het gaat er vooral om de blijvende waarden in de kunstwerken; om het volkseigen karakter te huldigen daar waar het zich opdringt als een onverwerpelijk bewijs van zijn volksverbondenheid, als een openbaring van het volkswezen!

Deze eigenschappen zijn het die we tevergeefs in de moderne kunst naspeuren; het specifiek karakter van haast alle hedendaagsche kunst is vooral te zoeken in haar onafhankelijkheid der traditie, in de verbastering van haar volkseigen karakter.

De stijl der moderne schilderkunst is niet langer meer de stijl van het volk of de stijl van zijn kultuur, die zoo volkomen het volk draagt, zooals de genieën in zich het heelal, de natuur en de menschen geconcentreerd dragen; zooals de genieën de wereldziel omvatten. De stijl der moderne schilderkunst is de stijl der ineenstortende Europeesche beschaving!

Wij houden het bij de stijl van het Volk, die het leven van het Volk uit in al zijn aspekten, maar voornamelijk het leven van zijn wil!

* * *

Brengen we deze beschouwingen in verband met de voornaamste exposanten van ‘Kunst van Heden’ dan komt er wel wat ten goede aan Permeke, en wat ten nadeele aan Jespers.

Bij Permeke ontwaren we wel plots den oerklank van den Vlaamschen volksaard, maar helaas in al zijn dierlijke stompzinnigheid - Qua schilder, zijn we het met velen eens dat in hem voornamelijk bij uitnemendheid de schildersgaven van ons ras zich ten sterkste manifesteeren! Niet enkel aan den knappen schilder in den mensch maar ook aan den geniaal bezielde hebben we nood!

[p. 219]

Laat ons even in 't voorbijgaan de aandacht er op vestigen dat Rembrandt, Breughel en andere middeleeuwsche Meesters buiten en boven hun onbetwistbare knappe schilderskwaliteiten ook geniale mannen waren van 'n zeer hooge beschaving! - We vergenoegen ons niet met het werk van geroutineerde schilders die ieder volgens hun eigene gedrevenheid, het sexueele of het godsdienstige van het menschelijk handelen en denken veruitwendigen of de loutere zinnelijke emoties van kleur en klank vertolken, neen, we verlangen zelfs meer dan geniale vertolking - we vragen geniale veruitwendiging van gesublimeerde indrukken en emoties van het menschelijk handelend voorbijgaan.

We groeten hier de Dietsche grootmeesters, wereldgenieën, zooals Jeroen Bosch, Breughel, Rembrandt,... schilders der binnenwereld, schilders der werkelijkheid, schilders van het drama van geest en stof, die hun Volk waardigheid hebben geschonken voor vele eeuwen, en tegelijk met dezen, roem ik de middeleeuwsche meesters die hun grootmenschelijke naieve ziel bloot leggen, die getuigen van hunnen geestelijken hunker, die naast hunne zonden ook hunne ongereptheid biechtten!

* * *

Floris Jespers is voor ons het sterkste bewijs dat spijts alle reinaardij, vakkundige onderlegdheid doorspekt met schildersknepen, er absoluut nog geen waarachtig beteekenisvolle hoogte te bereiken is als de maker zelve niet veel meer schijnt te zijn dan 'n internationaal commis-voya-geur- en kunstpolyglotte.

Buiten Permeke en Jespers biedt ‘Kunst van Heden’ 'n heele bent artisten uit wier werken 'n enorme verveling of malaise opdoemt - de vertwijfeling in de essentieele waarden van het leven -. De kultureele verbondenheid met hun volk is voor hun groene praat. Zij vormen de groep leveranciers van honderde vierkante meter landschap, stilleven, houterige en vleezige naakten, volgens de algemeen gewaardeerde en inslaande moderne tijdstroomstrekkingen.

(Over de moeraskevers en schilderkens met tendenzieuze pornografische inzichten spreken we niet). De zakelijkste onder hen brachten het tot portretteeren, ze zijn hier nochtans schaars vertegenwoordigd, ze vormen de bende zolenlikkers der volksbelagers, ze spuwen met minachting en wrok naar het oeuvre der volksopenbaarders, die ergens stil onafgebroken zwoegen aan het ‘Beeld van hun Volk’! - Het Beeld van zijn Wil, zooals dat door de eeuwen groeide en voor de eeuwen groeien moet gaaf en gezond! Onze tijd, hélaas, is zwanger van worgengelen en ploeteraars die te midden het Volk worden uitgespuwd voor onze voeten. Litteraire letterknechten die den adel van ons Volk bemorschen met den

[p. 220]

dras van hun verkankerd leven, die het volk niet anders weten te dienen dan door het op te leiden tot de zelfverpesting.

Afgezwijnde artisten die de schoonheid geprostitueerd hebben tot in het laatste hoekje van hun ziel, en verliederlijkte politiekers vormen de bezetene macht die de verheerlijking van ons Volk in den weg staan, die het heerlijke wilskrachtige beeld van het Volk tot 'n vormelooze willooze massa willen omvormen. De hoogere zin van het leven is hun vreemd geworden, de bijbelsche grootheid die achter het eenvoudigste gebeuren schuilt is hun aandacht niet eens waard. Het stokpaardje der theorie en der nuchtere zakelijkheid heeft zich tusschen den mensch en het leven geplaatst, zoo is het voor velen onmogelijk rechtstreeks aan de geheimenis van leven en dood, aan het ‘groote Leven’ te putten. De theorie is alles, ze loodst hen in den doolhof der betrekkelijkheid, maar o wee, ze geraken er niet doorheen; ondertusschen ontsnapt hen de zin van het leven, van hun eigen leven dat van hun volk en der geheele menschheid. Het leven gaat over hen heen...

* * *

Gij allen, in wie de Schoonheid als 'n heilig pand geborgen zit, die uit ingeboren pijn Schoonheid wilt doen ontbranden, zing, juich, joel over de heiligste orde van uw Volk! Breng ons schoonheid die als 'n profetische belijdenis boven de tijd uitstraalt, kunst die jubelt of schreit waarin vecht het kloppend hart van heel het Volk op de rhytmiek van zijn oeroud bestaan...

We lachen om hen die denken dat we daardoor romantiekers of lyriekers zijn, verdwaalde kindergeesten die zwerven langs het leven, zonder praktisch nut er uit te halen. We lachen om de kunstfilisters en kruimelaars, we hebben geen behoefte aan heel de bende goochelaars en kunstakrobaten!

We erkennen en huldigen alleen de kampers, mannen die niet verzoend geraken met den tijd, figuren die niet uit verveling, mercantilisme of loutere liefde voor de kunst met 'n hoofdletter, hun leven verslijten in mysterieuze flirtpartijen van isme tot isme.

Weg met de ziekelijke droomers, pezewevers, en Plantijn-museum-luizen! Dietschland heeft nood aan kunstenaren, geestelijken en leeken die met beide voeten op den grond in de volle werkelijkheid, in de ruwe brutale meedoogenlooze werkelijkheid van 't leven arbeiden, met woord en daad, alaam of penseel, met de ploeg of de pen, met de hand of met den geest maar allen met het hoofd bovenaardsch verheven in de oneindigheid van licht en lucht, van geloof en betrouwen in 't leven dat in zijn volheid van Mysterie de schoonste, diepste, grootste liefde doet ontbranden.