Volk. Jaargang 1

[p. 180]

Dr. Frans Verachtert: Een vergeten dichter: Karel van den Oever

Het wordt in September a.s. tien jaar dat Karel van den Oever de groote reis aanstak. Van hem mag gezegd worden: uitteroogen, uitterharten, want buiten Marnix Gijsen en Wies Moens werd er sinds het heuglijke jaar 1926 aan hem in het openbaar letterkundig leven bijna niet meer gedacht. Zijn portret prijkt vereenzaamd in bloemlezingen en boekenlijsten van gemeentelijke bibliotheken, een hartstochtelijk Vlaming deklameert zijn ‘Brussel, dat is de laffe daad...’, ‘Dinska Bronska’ wordt bij gelegenheid in een avondlijk kringetje opnieuw roerend bevonden, ‘Paul’ is zoo goed als vergeten en zijn ander werk steekt in schaarsche boekerijen onder een laag stof die doet denken aan vervlogen middeleeuwsche tijden. Bij zijn afsterven is de stilte rond zijn naam gevallen als de effenheid van een ven in den avond na een dag van regenbuien en veel wind. Hij is als versmoord geworden door den tijd dien hij zoo geestdriftig had helpen aansteken en zoo hartstochtelijk had meegeleefd. Heel logisch, want toen hij zweeg kon men gerust over hem zwijgen, men werd door hem tenminste niet meer gepraamd, uitgedaagd of afgemaakt, en moest bijgevolg niet meer trachten hém af te maken. De vijanden kwamen figuurlijke kransen leggen in het herdenkingsnummer van ‘Vlaamsche Arbeid’, met tranen van innige bewogenheid zooals iemand gewoon is er te storten over het verscheiden van een rijken, maar lastigen erfoom. Jan Salie wreef zich genoeglijk over den buik toen hij van dien stekeligen gebuur verlost was. Nu zouden zijn zalige noenedutjes niet telkens meer gestoord worden door dien akeligen ‘Don Quichotte uit Vlaanderen’ zooals Verhoeven hem met medelijdende vergeving in den hoek zette.

Van den Oever was een dweper. Hij moest in alles tot het uiterste gaan, zijn natuur was zoo. Hij verwarde het begrip oprechtheid met schreeuwerigheid. Hij vond het ‘in medio virtus’ in zijn leven niet. Hij was geen ‘bourgeois’. Hij wilde het niet zijn.

Dit gemis aan mate werd zijn opvallend gebrek, dat hem spontaan vijanden bezorgde. Hij was eerlijk, maar té, want hij zei de waarheid te dikwijls, te pas en te onpas; hij was vroom, maar té, want men noemde hem een leek met een patersziel; hij was verliefd op de schoonheid, maar té, en daarom is zijn ‘Geuzenstad’ ongenietbaar; hij was tenslotte een katholiek en een Vlaming, té strijdlustig, té vast op zijn stuk, té stout,

[p. 181]

té... onhandelbaar. Maar hij wilde zoo zijn of, beter misschien: zijn koppige friesche aard en zijn spaansch temperament dwongen hem aldus te denken, te voelen, te schrijven, en te doen.

En zie, zulk karakter dat van geen compromissen wilde, tot welk een levenslange ‘klucht der vergissingen’ heeft het niet geleid! In zijn jeugd op het St Jan-Berchmanscollege te Antwerpen dweepte hij met de Tachtigers; hij dreef die voorliefde zoo sterk in zichzelf op, dat het uitwendig op een gedurig misverstaan tusschen hem en den leeraar uitliep. Deze laatste waardeerde hem niet. Waarom? De leerling was eigenzinnig met zijn theorieën en dreef ze door tot het uiterste. Er was daarin iets goeds en veel slechts. Hoe begrijpelijk is het niet dat leeraar en knaap elkander niet vonden juist omdat de jongere geen brug duldde. Hij is de verstootene, verdrukte, vervolgde, te-kort-gedane, en loopt uit de benauwende atmosfeer van het enggeestige college snakkend de vrijheid tegen, in de armen der mannen van ‘Alvoorder’.

Dat zijn andere kleppers! Baekelmans, Eelen, Delen: vrijzinnige studenten van het vrije athenaeum. Hier zal hij zijn gangen eerst kunnen gaan! Met het gevolg... dat de schuchtere jongen met zijn brave opvoeding door de joviale anderen over het hoofd wordt gezien en niet, naar wensch, noch in dicht, noch in proza, noch in strijdvaardigheid op den voorgrond geraakt. Hij houdt ook angstvallig vast aan zijn geloof, nu hij bij andersdenkenden is!

En weer komt de ommekeer. Op zijn zes-en-twintig sticht hij met Muls Vlaamsche Arbeid waarin hij het motto doordrijft dat hij op zijn bundel Kritische Opstellen schrijft: catholique avant tout. En zoo gaat het voort, zijn leven door, hij ontdekt, wordt geestdriftig, aanbidt, bespeurt een schaduw, ontstelt, wordt woedend, verguist. Het is niet plezierig een dusdanig karaker te bezitten; voor zichzelf niet, voor de anderen evenmin. Hij heeft er de nadeelen van gevoeld, want binst zijn leven vond hij bitter weinig steun en waardeering, en veel bekamping. De anderen deden hem wat hij hen aandeed; het was niet meer dan rechtmatig.

Maar nu de keerzijde. Er moet toch iets goeds in hem gestoken hebben want hij telde vrienden en bewonderaars. De jongeren na den oorlog konden met hem goed over de baan, en jonge menschen zijn doorgaans geen toonbeelden van verdraagzaamheid. Dat wijst op iets, wellicht op het jong-zijn van Van den Oever zelf. Hij was zeker geen arrivist. Ongetrouwd, ruitenbrekerig, warmbloedig, liep hij, wellicht uit reaktie tegen zijn ouderdomsgenooten in de letterkunde, met de rumoer-makende bende mee en oogstte met hen verdienden en onverdienden bijval. Die jonge-

[p. 182]

ren vonden in hem iets wat de meeste menschen op jaren niet zoo sterk meer bezitten: geestdrift voor een ideaal.

Ja, dat had hij nog, die verstooteling, die verguisde, gekleineerde, misprezen en bekampte dichten. Hij was een zuiver en eerlijk man, een asceet, een schoonheidszoeker, een begeesterde voor alles wat hem geen stoffelijken rijkdom kon bezorgen. Daarom diende hij dien jongen menschen tot levend model van iemand die den moed heeft op mannenleeftijd met grondige verachting alle burgerlijke en traditioneele conventies de straat op te smijten; van iemand die geen diplomatentaal kan of wil spreken in geen omstandigheid of geval; van iemand tenslotte die rechtlijnig op een doel aanstapt, den kop hoog en 't vizier open, maar sterk door de gaafheid zijner beginselen en de eensluidendheid van woord en daad.

Karel van den Oever, waarlijk ge zijt een vat vol tegenstrijdigheden: U onvoorwaardelijk bewonderen gaat eerlijkheidshalve niet, want uw Ievensarbeid steekt vol spijtige en grappige vergissingen; U onmeedoogend negeeren is wraakroepend, want minde er iemand de kunst en de schoonheid, zoo waart gij het; streed er iemand voor recht en waarheid, nog eens: gij! Het beste zal misschien zijn dat we u vergeten; uw Inwendig Leven van Paul is wel een prachtig en zuiver boek, want gijzelf waart dat, Paul, maar ‘de tijd bleek er niet rijp voor’ zooals Pater Molenaar wel terecht gemeend heeft. En zal de tijd van nu het? Ge hebt wel heel roerende verzen geschreven in uw Heilige Berg, Open Luik en Paviljoen, maar we hebben zooveel te lezen en te genieten buiten u, up to date!

Hoor, in gemoede, wat ik denk. Wanneer de menschen niet meer zoo veeleischend zijn als toen of thans, Karel, en wanneer de letterkundigen nog eens eenvoudige wezens worden die op niet uitsluitend ‘verbluffende’ wijze schrijven; wanneer het onbevangen gemoed van dichter en schrijver weer hun muze wordt waar nu het oogenblikkelijk te-bekomen-effekt hen voor de toekomst vernietigt; en wanneer zij aldus, onder die voorwaarden, op elkander en de massa zullen hebben ingewerkt en de menschen gedeeltelijk daardoor weer normaal zullen geworden zijn en ‘zeer gewoon’ zooals uw Paul, dan Karel, is er, misschien nog, hoop voor u. Dan, misschien, kunt ge uit ‘het stof’ verrijzen.