Volk. Jaargang 1

[p. 172]

Ernest van der Hallen: Katholiek Vlaanderen? - Goede week-gedachten van een leek

We zijn er in dit land aan gewend de twee begrippen ‘Vlaamsch’ en ‘katholiek’ zoo nauw met elkaar te verbinden, dat men stilaan gaan denken is dat het eene het andere dekt of ten minste dat het tweede het niet te scheiden exponent is van het eerste. Een in den grond liberale staatsstruktuur, een landspolitiek gebaseerd op een rationalistische levensbeschouwing, de ontstellende numerieke groei van het marxisme, het zich dag aan dag verder afkeeren van het katholieke denkleven en de katholieke levenshouding bij een massa die zich reeds vroeger aan de Kerk ontgroeien voelde, vermogen blijkbaar niet de illuzie van een ‘katholiek Vlaanderen’ te verstoren. Men heeft bovendien immers gezorgd voor een georganiseerd en massaal tegenwicht aan deze ideologische en feitelijke massa-afval; al wat hier door goedbedoelende menschen gesticht wordt, van af en een patroonaatverbond tot de Landsbond die de touwtjes in handen houdt van het stuur der rechtsche kamergroep in Vlaanderen, dient zich nog steeds aan als ‘katholiek Vlaamsch’. Er is bovendien de organisatie der Katholieke actie die met haar standen- en standennuances-indeeling en haar druk vlaggen en stoetenvertoon geroepen is om veel zorgen en narigheid te helpen vergeten.

Narigheid. Over de drukte van betoogingen en kongressen en het ingewikkeld spel van parochiale kringen en besturen, over Filmliga's en Offensieven heen, groeit de zekerheid: WIJ ZIJN IN WEZEN GEEN KATHOLIEK VOLK MEER. In de uitingen van het openbaar leven, in de organisatie van het kultuurkompleks, in de vormen van het politiek leven reveleert zich vanwege ‘de leiders’ van dit historisch-katholieke land een indifferentisme en een nonchalantie die we den laatsten tijd als een soort systematisch compromis hebben leeren onderscheiden, om het in het licht der laatste politieke schandalen niet anders te noemen. Het bestuur onzer groote steden is reeds in handen van vrijdenkers; al de belangrijke ministeries en vertrouwensorganismen die het stuur van het geestesleven houden, - denk maar even aan de vrijdenkende ministers van onderwijs die elkaar opvolgen in gemoedelijke verstandhouding met de staatskatholieke partij; aan de leiding van ons roemrijk Radio-Instituut - zijn eveneens in handen van niet katholieken. Kan men

[p. 173]

spreken van een katholieke kultuur in Vlaanderen? Waar is de katholieke literatuur van dit volk? Hebben katholieken de leiding van de letteren in Vlaanderen in handen zooals zij het thans in Nederland doen? Waar blijft b.v. onze katholieke tijdsroman? Is in den grond onze literatuur im Ganzen niet de uiting van een liberale, rationalistische levensbeschouwing? In hoever de private en publieke levenshouding van het doorsneeindividu in Vlaanderen verder nog het begrip katholiek dekt, kan ieder veilig voor zichzelf uitmaken.

Geografisch is dit land sedert eeuwen de meest vooruitgeschoven post van het ‘katholieke Zuiden’; het stootblok tegen het protestantisme dat ons van drie zijden bedreigde. Men vertrouwde op de katholieke traditie die sedert tien eeuwen ons leven gevoed heeft, en waarvan men geloofde dat ze zich definitief vastgeankerd had in ons bloed. We beschouwden onszelf als katholieken uit temperament en uit een soort atavisme. We hadden immers weerstaan aan de groote schokken welke aan een volk, dat zich neergezet had op het kruispunt van drie, vier groote beschavingen, niet konden gespaard blijven. Zelfs in de grootste tragiek die een volk kan ondergaan, had ons katholicisme zich gehandhaafd, toen in den tijd der Spaansche overheersching Vlaanderen vocht om zijn geloof en zijn zelfstandigheid, tégen het volk dat tevens beslag legde op zijn vrijheid onder voorwendsel zijn katholiek geloof te verdedigen, Toen het Belgisch episcopaat na 1830 ongeveer hetzelfde experiment wilde doorzetten met den dwang eener Fransch-georiënteerde kultuur en opvoeding bij wijze van serum tegen nordische Calvinistische invloeden, bleken we al minder opgewassen tegen het tragisch dualisme, ons wezen als volk te verdedigen tegen wie zich als zedenmeester over de gaafheid van ons geloof aanstelden. Men heeft dit een zegen genoemd voor onze weerbaarheid; inderdaad heeft het ons gered voor de veilige zelfgenoegzaamheid en het quietisme waaraan bijvoorbeeld Noordnederland dreigde ten onder te gaan.

Maar ook de geestelijke reserves eener katholieke traditie zijn vatbaar voor uitputting. Er zijn weinig symptomen waarin men zich zoo sterk kan vergissen als deze van een traditioneel en georganiseerd geloofsleven. In den zomer trekken de Sacramentprocessies elken zondag langs de wegen onzer dorpen en steden; de bedevaarten naar de tallooze mirakelbeelden kruisen elkaar van Paschen tot Allerheiligen; Kristus Koning-feesten en toewijdingen van onze dorpen aan het Heilig Hart zijn niet van de lucht, en wie als toerist bij dergelijke gelegenheid zoo 'n dorp bezoekt en huis voor huis de opschriften leest die zoowel boven de

[p. 174]

ingangsdeur der kroegen prijken als aan den gevel van het gemeentehuis ‘Hier heerscht Kristus als Koning’ of ‘Dit huis wijdt zich voor altijd aan Jezus' Heilig Hart’ zal zich waarschijnlijk zeer vreemdsoortige illuzies vormen omtrent deze haast middeleeuwsche en kinderlijke uitingen van een ongecompliceerd geloof. Illuzies die zich in geenen deele onderscheiden van deze die de naïeve zielen ondergaan welke met welgevallen de statistieken nalezen over het ledental en de kommunies der kajottersbonden, boeren-, middenstands-, burgers- en werkgevers-jeugd, om te zwijgen van de tamgelegde studenten en de E.K.-bonden.

Ik schreef het woord ‘illuzie’; maar in den grond is er zelfs voor illuzies nog weinig aanleiding en gelegenheid. We beleven thans de tijden waarop een eeuw onrecht van den staat tegenover een volk hierin gesteund door de vertegenwoordigers der Kerk die toch in feite een levend verzet tegen elk onrecht bedoelde te zijn, zich ten slotte wreekt; de steun in het onrecht en de oogendienarij tegenover een gevestigden machts-staat; het vleien van een op liberalisme en denationalisatie gegrondvest staatsbestel; het verketteren van op preekstoel en de gewetensdwang van uit vastenbrief en in biechtvertrouwelijkheid welke dit volk de tragische vergissing opdrongen van het dualisme tusschen het universeel katholiek geloof en het nationale; het compromis tusschen het eeuwig-militante en in wezen vooruitstrevende katholicisme met de bestendigere van het onrecht en de divites terrae, gesymboliseerd in de klassieke bourgogne-vriendschap tusschen pastoor en liberale kasteelbaron; het plaatselijk post-scriptum aan het credo dat de staatskatholieke partij identiek maakte met de katholieke Kerk; de fraaie woorden van gebaarde en gedoctoreerde politiekers die hebzucht en verlangen naar aardsche eer en aardsch goed moesten dekken; het honderdmaal misbruikt vertrouwen van den eenvoudige voor wiens oogen men soetanen liet wapperen en goochelde met roomschklinkende namen van banken om financieele knoeierijen te verbergen; de berekeningen van katholieke politiekers die millioenen verdienden aan hun Vlaamsch idealisme en achteraf, toen de katholieke massa en bloc dreigde te deserteeren, de dreiging van een schoolstrijd in 't vooruitzicht stelde bij wijze van kiezing-formules, - nadat ze een half dozijn jaren tevoren geweigerd hadden een wetsontwerp van de nationalistische kamergroep tot gelijkstelling van het vrij met het officieel onderwijs te steunen; - alles wreekt zich thans; alles wreekt zich op een ontstellende manier, TEN KOSTE VAN HET GELOOF VAN DIT VOLK.

De vrijdenkers voelen zich reeds de baas in dit land, ondanks katholieke

[p. 175]

actie, kajotters en veeltallige stoeten. De vrijmetselaars kongresseeren in de hoofdstad van België en eischen tegen de Kerk in dit land dezelfde sancties als Mexico en Spanje. De dagbladen geven over dit kongres uitvoerige verslagen, maar de katholieke politiekers hebben op dit oogenblik de handen vol met het opstellen van de brochuren die hen moeten wit wasschen van de beschuldiging der knoeierijen en der schandalen die elken dag luider uitgesproken worden. En met hun kiesmeetingen. Ontuchtige filmen en pornographische schrifturen worden bij de wet hardhandig beschermd. Men bouwt nieuwe kerken, maar die kerken blijven leeg want op de uren van vespers en lof houden de ‘katholieke Vlaamsche voetbalclubs’ hun belangrijke esbattementen; de leden van den katholieken boerenbond worden tot vergaderingen opgeroepen; we zijn talrijke katholieke kranten rijk waarvan de grenzelooze onbeduidendheid alleen overtroffen wordt door hun aanmatiging. Overigens hebben ze het thans zeer druk met de verdediging van een of ander ‘katholiek’ politieker tegen een zijner collega's geloofsgenooten in een andere katholieke krant.

We zijn diep vernederd; als de wet van oorzaak en gevolg zich ook in dezen handhaaft, zullen we nog dieper vernederd worden. Men maakt zich in katholieke kringen bezorgd, minder nochtans om de toekomst van de Kerk en het geloof in dit land, dan om den uitslag der komende verkiezingen. De vertwijfeling moet wel groot zijn, vermits men zelfs de hand reikt naar de plots opnieuw als ‘katholiek’ erkende nationalisten. Er is een vaag bewustzijn dat de uitgestootenen uit de kerken, de verketterden en de van op den kansel gebanvloekten, thans spoedig als de redders zullen moeten opgeroepen worden. En dreigen donkere dagen over West-Europa. Frankrijk gebonden aan Rusland, Vlaanderen gebonden aan Frankrijk met den steun van Franciskaansche welsprekendheid en bisschoppelijken zegen. Jong katholiek Vlaanderen, nu wordt het ónze beurt. Misschien kunnen wij niet veel meer doen dan vechten en vechtend ten onder gaan. Het is een eeuwige wet dat de jeugd altijd boet voor de fouten der ouderen.

Rusland, Mexico, Spanje. Het woord kerkvervolging wordt na vijftien eeuwen weer actueel. Niemand kan zich nog veel illuzies maken omtrent de komende tijden; enkel ‘den Vader is het uur en den dag bekend’. Misschien zou een bloedige kerkvervolging een grooten zegen worden voor dit volk en voor de Kerk zelf. Zijn wij echter bereid de schemering die aantreedt over de aarde te ondergaan? Zijn wij ons-

[p. 176]

zelf nog genoeg om ons te kunnen handhaven in de verwarring der komende tijden? Men heeft ons ontworteld aan ons eigen wezen, ons onttrokken aan onze traditie en historische kultuur, de strijd voor ons wezen als volk gesteld als antithese aan ons katholicisme. Op welke gronden kan men een volk dat niet meer zichzelf is, en bij hetwelk men alle geestelijke energieën en zelfstandigheid een eeuw lang getracht heeft te dooden, oproepen tot den stijl voor een hoogere waarde dan het leven zelf? Het straat- en betoogingskatholicisme heeft nu wel spoedig uitgediend; zijn wij in Vlaanderen bereid om den komenden purperen Goeden Vrijdag als mannen te ondergaan?

VERSCHAEVIANISME: ‘STIL IS DE TROUW’. Teekening van Fr. v. Immerseel.