Volk. Jaargang 1

[p. 126]

Beeldende kunst
Dirk Vansina: Waar wil de moderne schilderkunst heen?

In een opstel in ‘Beaux Arts’ (van Parijs) ‘Mort d'Apollinaire’ merkt Pierre Courthion aan: ‘Que sont devenus les contemporains et les cubistes de Guillaume Apollinaire? De braves gens qui se disputent sur des dates. “Pardon moi je faisais cela déjà en 1913”.

... - Ces gens sont devenus de graves historiens pour lesquels les dates existent avant la peinture. J'ai fait cela avant Z ou X.

Que nous importe si Z a plus de valeur que X. Ces braves artistes... sont devenus les ‘archivistes paléographes’ de la peinture’.

Ook Focuillon, leeraar aan de Sorbonne, merkt ironisch op ‘que les artistes deviennent plus historiques que les historiens’.

Men begint er zich eindelijk rekenschap van te geven dat gansch den strijd rond opkomende kunstbewegingen na enkele jaren onbelangrijk wordt en dat een volgend geslacht geen oog heeft voor de historische beteekenis maar wel voor de zuivere kunstwaarde van een werk.

Avancé ou réactionnaire? Wij staan nog dicht genoeg bij het impressionisme om van den homerischen strijd uit dit tijdperk iets af te weten, maar hoe onverschillig staan we niet voor het meerendeel dezer werken waarom zoo gevochten werd, terwijl kunstenaars als Van Gogh en Gauguin die en marge stonden, als Carrière, Puvis, Moreau, die outlaws waren, onze belangstelling onverminderd blijven genieten. De ware scheppers voelen dit instinktief. Het komt er voor hen enkel op het meesterwerk aan dat ze in een begenadigd oogenblik hopen te verwezenlijken. Een vooruitstrevend beeldhouwer als Zadkine zal bezadigd schrijven dat de waarachtige kunstenaars ‘feront de la peinture, de la sculpture comme toujours, comme ils la pensent, comme ils la sentent, en profondeur. Leurs oeuvres ne seront ni avancées, ni réactionnaires, mais belles, personnelles, spécifiques, malgré leur léger parfum d'époque’. Servaes spreekt in denzelfden zin: ‘Les vrais peintres, vous les trouverez si j'ose dire, debout dans leur art’. (B. Arts 1933).

De laatste jaren zien wij meer en meer de scheiding zich voltrekken tusschen de werkelijke scheppers en deze kunstenaars zonder inhoud, voor wie kunst enkel spel was. Van deze laatsten mag Lamberto Vitali zeg-

[p. 127]

gen: ‘Aujourdhui, ce n'est pourtant pas au spectale d'une nouvelle génération qui préconise une révolution esthétique que l'on assiste, mais bien à celui d'anciens qui renient la leur’.

Enkele klaarziende kunstcritici hebben het probleem in zijn volle omvang aangevat en stippen aan dat in onze huidige in verval en ontbinding verkeerende maatschappij de kunstenaar fataal een eenzame individualist zijn moet.

Dans une civilisation comme la nôtre, l' art est l'expression de l' homme original et de sa tragédie, non pas de la société qui l' entoure; il naît en dépit du temps, malgré le temps. L'artiste ne peut être qu'un isolé, qu'un héros solitaire. (Vitali)

Indien het volk zich van de kunstenaar heeft afgewend is het wel omdat de kunst zich van de mensch heeft afgewend. ‘Si nous sommes tous d'accord’ schrijft Ozenfant, ‘gens de l'extrème droite ou de l'extrème gauche, pour vomir cette lamentable société actuelle, n'oublions pas que le présent existe, que si le regime est odieux, tout de même il y a une humanité sur la terre’. Er is toch steeds de eeuwige mensch. De kunstenaar die van mensch tot mensch spreekt moet ten allen tijde gehoor kunnen vinden. Een kunstwerk dat een groot menschelijk gevoel uitspreekt zal steeds genoten worden.

Maar de vereenzaamde kunstenaar zal er steeds onder lijden, niet door een gemeenschappelijke kultuur te worden gesteund. Communistische, evenals fascistische, evenals katholieke kunstenaars voelen heel duidelijk de noodzakelijkheid van een kultureele verbondenheid met hun medemenschen.

Zij hoeven niet van hun tijd te zijn - zij mogen reeds van den komenden tijd zijn - maar zij hebben een strijd te voeren tegen een tijd die de waarden niet meer aanvaardt waardoor de menschen kunnen mensch zijn. ‘La dureté de ce temps exige des oeuvres suffisamment fortes pour la combattre à armes égales’. (Ozenfant)

Het besluit van René Huyghe, conservator aan het Louvre-museum is ook het onze:

La sociðé actuelle se meurt de ne plus croire à rien avec générosité. L'artet la littêrature sont devenus des jeux de l' esprit et des sens. Il faudrait leur rendre le sens de l'âme et de la poésie des choses de l'âme, leur faire comprendre que le rôle des créations de l'esprit,

[p. 128]

ce n'est point de nous apporter un agrément pour nos loisirs, mais de redonner un centre de gravitation à notre vie profonde. La tâche est peut-être chimérique, mais soyons assurés qu'il n'est d'autre issue ni d'autre salut, dans le monde actuel où l'homme dérive faute d'avoir préservé le sens des grandes vocations intérieures.

Ook Severini zag dit in:

‘la question artistique devient de plus en plus une question morale, un problème éthique’.

- ‘L'art doit redevenir un langage humain’.

- ‘Le fond de l'oeuvre devra être dans l'inspiration et dans le contact avec la réalité spirituelle qui est cachée dans les choses’.

In een opstel verschenen in ‘L'amour de l'Art’ schreef hij volgende zin neer: ‘Il y a un équilibre à refaire entre l'éthique et l'art’.

Nu deze elementaire waarheden in leidende fransche kunsttijdschriften mogen verkondigd worden, zullen onze critici ‘à la page’, zij die hooghartig voor zich zelf het monopolium van het juiste inzicht blijven opeischen, een beetje omzichtiger moeten worden en hun ‘courbe rentrante’ voorbereiden.

Het wordt hoog tijd dat de kritiek in ons land, de literaire even goed als de kunstkritiek, hare standpunten eens grondig herzien zal. Wat zij vroeger om der waarheid wille niet heeft willen doen, zal zij nu spoedig moeten doorvoeren wil zij ‘up to date’ blijven, wat toch steeds haar bijzonderste bekommernis is geweest.

De meeningen van leidende figuren uit de fransche kunstwereld hebben des te meer belang, daar de internationale ‘école de Paris’ de moderne schilderkunst nog steeds beheerscht. Maar is de crisis die de schilderkunst doormaakt niet in de eerste plaats deze der Parijzer school? Wij betwijfelen het zeer of zij hare leidende positie zal blijven handhaven. Wij kijken met meer belangstelling uit naar andere streken, namelijk Mexico, Yougo Slavië, het nieuwe Italië waar verheugende voorteekenen niet ontbreken. In deze drie landen knoopt de kunst opnieuw aan met de nationale traditie en wordt dus op iets duurzamer dan op de hypersensitieve gevoeligheid van ontwortelden gevestigd.

En Vlaanderen?

Wie wijst er onze jongeren op de noodzakelijke verbondenheid met de kristelijke kultuur van hun volk, op de onveranderlijke wetten eener

[p. 129]

tijdlooze kunst, schuil gaande onder de meest diverse stijlvormen, op de onuitputbare thema's van de mensch en zijn leven?

De ongezonde, snobistische atmosfeer van Brussel blijft ons kunstleven vergiftigen. Slechts franschschrijvende renegaten hebben als kunstkritieker invloed en gezag. Ondertusschen werken onze groote expressionisten voort als te voren en streven in hun eigen lijn naar een klassieke volmaaktheid. Het surrealisme kwijnt weg; het neo humanisme vindt geen aanhang. De jongeren wenschen enkel goede schilders te zijn. En goede teekenaars. Waar het scheppend impuls haast geheel ontbreekt kan het psychologisch uitgediept portret een uitkomst bieden, zooals het dit reeds vroeger in onze gewesten, herhaaldelijk heeft gedaan. Men heeft er op gewezen dat het wandtapijt in het verleden dezelfde beteekenis voor ons land had als het fresco voor Italië. Men zoekt naar middelen om de kunstenaar in dienst der gemeenschap te stellen, eenerzijds langs de toegepaste kunsten om, anderzijds door hem de openbare gebouwen te laten decoreeren. Voorloopig heeft dit niet veel meer dan teleurstellingen gebracht door de miskenning, zoo vanwege de opdrachtgevers als vanwege de uitvoerders, van de hoofdvereischten der monumentale kunst. Een gezond inzicht op de nieuwe nooden is nog niet tot Vlaanderen doorgedrongen.

Kunst is het groote stimulans tot leven; hoe kan men ze als doelloos, als l'art pour l'art verstaan?
(Nietzsche)