Volk. Jaargang 1

[p. 83]

Dirk Vansina: Dietsche dichtkunst

Ferdinand Vercnocke: Koning Skjold. Kortrijk, Steenlandt, 1935,
Wies Moens: Golfslag. Antwerpen, De Sikkel.

Sedert het debuut van Wies Moens is geen dichter met een zoo beloftenrijk werk tot de letterkunde gekomen als Ferdinand Vercnocke met Koning Skjold. Dit boek is een openbaring, en veel van wat door schrijdvers met gevestigden naam in het verloopen jaar werd gepubliceerd, zal lang vergeten zijn als deze Koning Skjold nog jonge harten zal begeesteren. Met dit werk heeft Vercnocke aan het heldendicht weer burgerrecht geschonken, door het in een vorm te kneeden die voor moderne menschen genietbaar en aanvaardbaar is. Vercnocke heeft niet de gebreidelde drift van Rodenbach, is minder hartstochtelijk en gevoelt niet zoo scherp de tragische diepten van het leven. Maar éénzelfde frissche noordsche kracht spreekt uit zijn werk; éénzelfde mannelijke moed, éénzelfde vastberadenheid. Dit is de stem van het jonge kampvaardige Vlaanderen. Dit is de geest die Gudrun en Starkadd heeft ingegeven. Ik zal niet beweren dat Koning Skjold zonder meer op één lijn kan gesteld worden met deze levensfelle werken. Het gaat trouwens niet op, een heldendicht met een drama te vergelijken. Maar het is mijn overtuiging dat dit werk zich naast de voornoemde machtiger scheppingen, zij het op een bescheidener plaats, zal weten te handhaven. Het gedicht geeft de hoofdmomenten van een legendarisch leven. Het geeft groot-menschelijke motieven op sobere en krachtige wijze uitgebeeld. Het geeft de heldhaftige levenshouding van den Noordling. Het geeft echter weinig innerlijke en uiterlijke tragiek. Het is arm aan spanningen. Onder de strakke beheersching voelt men niet de overdadige scheppingskracht; onder de gedrongen vorm geen samengeperste weelderigheid. Nergens heeft het dit pregnant accent dat in de kernachtige verzen van Rodenbach natrilt. Maar dat in onze verkleinburgerlijkte letterkunde een jong dichter van heldhaftigheid droomen kan en, zooals Rodenbach het in zijn prologus tot Gudrun neerschreef: ‘...voedt in geest en hert een gansche wereld helden; met hun raad en daad en streven, herschept zich het verleden, voelt de tijden in zich leven en dicht’, en dit dichtwerk in eigen vorm zuiver en gaaf weet te verwezenlijken, zou ons een wonder lijken indien we niets afwisten van wat, buiten alle literatuur om, de Vlaamsche jeugd thans beroert.

Wat ons in Koning Skjold aantrekt en ons des te meer de matheid van het scheppend impuls doet betreuren is, naast het gevoel hetwelk dit

[p. 84]

werk heeft ingegeven, de sterk beheerschte vorm, eenvoudig, zonder tierlantijntjes, zonder pathos noch woordoverdaad, een vorm die aan dezen der oude volksdichten is verwant zonder er nochtans een pastiche van te zijn. Deze uiterst sobere vorm heeft zijn eigen schoonheid in zijn kort afgebeten kracht, in de verten van poëzie die hij onverwacht openbaart.

‘Ach! een blijde boot
die eenzaam ingaat tot de zee
is een roerende gebeurtenis;
kleiner en kleiner wordt het zeil
en grooter ons heimwee.
Oneindige verten
verzwelgen 't kleine vaartuig;
en zij die huiswaarts gaan
voelen hun ziel
als de zee zoo ledig.

Om te besluiten schrijven wij de eindstrofen uit den aanhef over, waarin een motief wordt behandeld dat wij ook in den bundel ‘Golfslag’ van Wies Moens aantreffen, namelijk dit van den te verwachten voorman, redder van zijn volk.

‘Niet voor hem heb ik gesproken,
den modderen mensch;
zijn ziel is een vunzige vlam.
Maar de dappere en de sterke
lacht niet om Skjold.
Hij hunkert, deze mensch,
naar de verre jeugd der wereld,
naar de goden en de helden.
Hij gaat langs het strand en roept
om Skjold, den zoon der zee.
Eens zal hij tot ons keeren
de Uitverkorene, de Sterke;
roepen zal hij tot onze jeugd,
en ons hart zal juichen
om zijn aangezicht.
Zijn woord is hard en goed
en waar;
zijn arm werpt over onze rijen
moed en kracht;
zijn oogen verteeren onze ziel!

[p. 85]

Bij Moens klinkt het in een rijker taal:

Wij weten niet waar zijn wieg zal staan.
Maar ik zie voor mij, hoe hij komt gegaan,
een avond als het werk ligt stil,
naar een open plein, naar een groene hil.
Hij brengt de handen aan den mond
en ‘Volk’! dreunt driemaal in het rond.
‘Volk’! en de deuren der stad vliegen los.
‘Volk’! en de paden in veld en bosch
vult het donker beweeg van landlijke scharen.
‘Volk’! en de drommen, zij woelen als baren
dooreen aan den voet
van den Roeper, die dezen menschenvloed
richt naar zijn wil op een kort bevel.
De nacht staat strak als een trommelvel,
voor den roffel gereed van den tred der kolonnen
Een volk marcheert. Eén man schrijdt ter spits.
Hij zwenkt niet om, hij neemt geen draai.
Voor hem het doel en vast daarheen
den blik gekeerd, dien de duisternis
verwarren noch belemm'ren kan.

Bij beide dichters dit schrijnend uitzien van de jeugd van dezen tijd naar een Leider die haar zal aanvoeren en een taak aanwijzen die haar het leven waardevol maakt.

De bundel die Wies Moens ons, na jaren stilzwijgen schenkt, is een overgangswerk en brengt ons als dusdanig de verblijdende verzekering dat de nieuwe Moens, wiens stem een anderen klank heeft verkregen dan dezen van den dichter der Boodschap, wel bekwaam blijkt de hooge verwachtingen te vervullen die wij op hem hebben gesteld. De bekoorlijke frisscheid bleef behouden, de overdadige beeldenstortvloed werd ingedijkt, een mannelijke toon, die onverwacht aan Rodenbach herinnert, breekt door:

Onschuldig kijkt het wicht de wereld aan.
Een zoet geheim bloeit in den knaap zijn bloed.
De jongling droomt, en maakt veel zot vertier.
Een kamper is de man, hij valt en richt zich op.
Beschadigd schrijdt de mensch naar 't einde toe.
Zijn winst is wijsheid, diep in 't donker hart.

Een der gaafste verwezenlijkingen uit dezen bundel is: Stroom

[p. 86]

 

Staalblauw de stroom aan mijn rechter hand,

 

aan mijn linker de bruine aard,

 

onder licht bewogen hemel.

 

Driftig het water, geurig de grond

 

en de lucht vol drijvende wolken.

 

Zomer is oud geworden,

 

Herfst is nabij.

 

Het hart houdt vast nog de vlammen

 

van davrende zon boven korenpracht;

 

het hart komt niet tot bedaren.

 

Wil met de schepen heen naar de zee,

 

wil met de wolken in 't onbekende,

 

weet met zijn brandend heimwee geen raad!

 

Zacht is de bruine schoot van de aard,

 

maar het water, het water

 

roept en zingt:

 

Hart, kom mee, hart, kom mee!

 

Laat aan de dooden hun zaligen vree,

 

gij moet vechten en tarten

 

branding en storm,

 

moet uw koninkrijk nog veroveren!

 

O hunkerlust, o jachtend bloed.

 

Wildverre kust die ik juichend groet -

 

Het hart moet vàren!

De vroegere Moens die we uit de voorgaande bundels kenden, vinden wij hier op zijn best terug in: ‘Morgenlied’; ‘Met wondere dingen’; ‘Lied van den Geest’; ‘Brabantsche Lente’ dat jammer genoeg door een regel ontsierd wordt die een afgesleten gemeenplaats is: ‘de molen, de duldzame, bidt en wacht’.

Ik zou de waarheid te kort doen moest ik niet aanstippen dat in ‘Golfslag’ enkele gedichten werden opgenomen die weliswaar in het kloeke Nederlandsch van Moens zijn gesteld, maar daar de inspiratie klaarblijkelijk is te kort geschoten, van declamatie en pathos niet vrij te pleiten zijn. Enkele andere vormen eerder het embryo van een te schrijven gedicht dan dat zij tot voldragen poëzie geworden zijn. Wordt ‘Golfslag’ hierdoor een bundel met hoogten en laagten, zoo legt hij toch getuigenis af van de vitaliteit van een kunstenaar die meer dan ooit geroepen lijkt om de nationale dichter van ons strijdend volk te worden.