Volk. Jaargang 1

[p. 24]

Film
M.V.: Uilenspiegel is dood, maar Jan Vanderheyden leeft nog

De film die Jan Vanderheyden laatst maakte, is een voorbeeld van slordigheid, onbekwaamheid, slechten smaak en pretentie.

Over het scenario is elders genoeg geschreven.

Over de muziek kan ik niets zeggen, omdat ik op dit terrein niet bevoegd ben.

De film van Vanderheyden van uit kunststandpunt beoordeelen, is verkeerd; laten we ons beperken bij den stiel. Bij het minimum stielkennis dat moet geëischt worden van al wie aan een film werkt, zij die ook slechts een ‘confectiestuk’ zooals men er in elk studio om de 14 dagen een maakt.

Een eerste fout is, dat Vanderheyden producer en regisseur is terzelfdertijd. Hoe kan de regisseur zorgvuldig en gespannen werken, wanneer hij, als producer, gedurig moet onthouden dat een uur tijd 2000 fr. kost. Een productieleider is 's avonds doodop; een regisseur evenzeer. Hoe moet de man zijn die én productieleider én regisseur is?

Verder werd in deze film de grondvereischte van de film (kunst of niet) ontkend. Wat valsch is, wat niet waarschijnlijk is, en ons als waarachtig wordt voorgesteld, stoot tegen de borst. De goede lens, de film en het doek zijn onverbiddelijk voor de daad. Omdat we dit weten, verdragen we geen onechtheid. Ieder uitdrukkingsmiddel is gekenmerkt door zijn materiaal. Wat op het doek getoond wordt, moet waar en echt zijn. Waarheid die komt uit overtuiging en uit geloof, het weze klucht of drama.

Wij hebben in gansch deze film geen andere overtuiging, geen ander geloof gevonden, dan dit in eigen kluchtigheid en kennis.

Niemand heeft zijn rol begrepen of ingeleefd; elk draagt zijn rol als een slecht passend kleed. Allen spelen, spelen. En de regisseur zag niets.

De spelers, na twee films, hebben niets geleerd. Ze zijn nooit warm gedraaid. Tusschen elk beeld hooren we duidelijk ‘Opgepast, opname’! De spelers kennen hun les ‘gij moet dit doen en dat zeggen’ en als ze

[p. 25]

hooren dat de camera ronkt, doen ze dit en zeggen ze dat. En de bekwame regisseur en de cutter hebben dit verder heel goed gevonden.

Omdat het scenario wellicht plezant was, hebben de spelers gemeend dat ze kluchtig moesten zijn. Dit meent ook de liefhebberstooneelgroep van Veldegem. Met die kluchtige intentie hebben ze hun manier van gaan speciaal verzorgd. Zie de garde, zie de apotheker, zie Varewyck verkleed, zie Bruyninckx. Hoe Benoy, (die ik toch elke week zie in de kino's waar een goede film loopt) zich daartoe laat verleiden, is onbegrijpelijk. Reeds in ‘de Witte’ maakte hij zich belachelijk. Het is er niet op gebeterd.

En de regisseur zag niets.

De regisseur ziet niet hoe het kleine meisje met een pijnlijken voet gaat, en aan de knie wordt verbonden; hoe de apothekersdochter zich in den armstoel zet; ziet niet hoe Cortez de rol van een strijkster opvat en hoe zij zich daartoe kleedt; en de regisseur heeft nog nooit een apotheker zien werken.

De regisseur heeft een zwaar draaiboek en draagt een grooten bril; maar desalniettemin heeft hij niets gemerkt. Hij is de tevreden burger, die zelf schildert, en niet begrijpt waarom men over die kunstenaars spreekt.

Hij verhuurt sedert 15 jaar films, en maakte er zelf twee; reeds 40 jaar worden er films gedraaid, en nog is het mogelijk dat een helper in het beeldveld komt om het paard vast te houden (scène bij den boekwinkel); dat met een dun potloodje op een velletje papier, groote, zwarte en preciese letters worden geteekend. Van de slechte correspondentie tusschen buiten- en binnenopnamen; de verschillen van licht en van details in kleedij; de slechte synchronisatie zeggen we niets.

Maar wansmakelijk is op het schoone Minnewater het onoogelijke bootje, dat doet denken aan den hond die zijn vlak over den grond schuurt.

Wansmakelijk is die Varewyck verkleed; de Antwerpsche Seefhoek is, daarbij vergeleken, met Carnaval verfijnd.

Wansmakelijk is het onkundig naäpen van de klankvondst uit ‘Sous les toits de Paris’, die zoo stilaan de gemeenste gemeenplaats is geworden; doodoud is het gedurig stilleggen der handeling voor onnoozele liedjes; voor 7 jaar was men verder. En hoe moeten we de sequentia van de zingende Cortez bij de waschkoord heeten? En van de scène bij de waterkom; en van het lied bij het venster; en van het lied op de brug en op het water? Op de lijst der slordigheden en onverantwoordelijkheden staan nog twintig andere nummers.

[p. 26]

Kiel, zegt de tekst, bewerkte het scenario voor den film. We hebben er werkelijk niets van gemerkt. De geschiedenis is zoo zwak aaneengeregen als een boek met vele hoofdstukjes. Een film wordt niet gebouwd als een boek; een draaiboek maken is moordenaarswerk, geen werk voor scriptgirls. De film draagt de onbekwaamheid van deze vrouw als een zware ballast.

In de filmindustrie bestaat de welbekende ‘gag’. Claes nu, die, wat te begrijpen is, niets van film kent, en Kiel, die er, onvergeeflijk echter, nog minder van afweet, hebben gemeend iedere ‘gag’ als een hoofdstuk te moeten behandelen, met inleiding, corpus en slot. Hebben ze nooit gevoeld dat de ‘gag’ een slag in het aangezicht is; iets onverwachts? De ‘gags’ van Claes-Kiel zijn van het eerste beeld der sequentia te doorzien. Als Verscheuren, vóór het kraam van Trees, een koord van zijn voituur smijt, weten we met zekerheid wat er verder gaat gebeuren.

En al de grappen die hier dienst doen zijn zoo oud als de straat. Ik kan het U op een papiertje geven dat Claes, na zijn werk, in geenen deele moe was. Ik maak mij sterk elke grap terug te vinden: het zout in het bier; de klak in den tuba; de geit en de lepel; de stoelgang van Trees en de fleschjeshistorie; de koord en het kraam; het spook; het verkleeden; enzoovoort.

Wie begrijpt tenslotte, hoe een mensch van ±50 jaar, met baard en, fortuin, dit alles in zijn speelziek brein heeft kunnen baren.

Ik wil Jan Vanderheyden een geheim verklappen: bij elke ruwfilmfabrikant, in elke cinéclub, op elk congres voor amateurs-cineasten kan hij smalfilms vinden, door liefhebbers gemaakt, waaruit hij nog alles kan leeren.

Wil Jan absoluut filmen (wat een rechtmatige wensch is) dat hij dit op smalfilm doe, en de vertooningen thuis houde, met C. Kiel, Varewyck en Cortez, tot eigen genoegen. Niemand is verplicht de produkten van Jan te gaan zien, zegt gij. Toch wel, de filmkritieken.

De collegestudent van 14 jaar schrijft slechte verzen en draagt ze op ‘Aan mijn geliefden vriend’; hij maakt slechte teekeningen en onderteekent Miles Christi; Jan is 50 jaar, maakt slechte films en draagt ze op aan het Vlaamsche Volk, zijn werklust en gullen lach. Zooveel naïeve pretentie doet de scheldwoorden op mijn papier ineenvloeien. Juister ware de film opgedragen aan het Vlaamsche volk, zijn onbeschaafdheid en zijn lieve centen.

Want vóór ‘de Witte’ heette Jan, Jean.

Voor de spelers is er nog dit:

[p. 27]

Varewyck heeft niet eens de schoonheid als excuus voor zijn idiotie; zijn lamme bovenlip teekent op zijn wezen een gemeene, onsympathieken trek. Hij wil man zijn, en is slechts verwaand. De Hippodroom is niet van zijn gezicht weg te sminken.

Cortez is de ster; zij weet het; zij is het zelfs in de film niet vergeten, en daarmee heeft ze het toppunt der onnoozelheid bereikt. Ik vraag hier mijn onbekende buren uit de kinema excuus voor de vele onfatsoenlijke en kwade woorden, die ik haar luidop heb gezegd.

Bruyninckx is een snotter met veel pretentie en geen talent; de manier der Amerikaansche komiekers is plezant, dat weten we nu reeds allemaal. Trees en al de rest: pro memoria.

Eén acteur was groot; het moederke dat bij den apotheker kwam loopen.

De kleine Buyle, in goede handen, kan iets worden.

De operateur Lach kent zijn stiel, en zelfs nog iets meer; alleen de techniek der nachteffecten kan hij beter leeren, of misschien kent hij die wel, doch werd hij gefopt door de ontwikkelcentrale, die te ver af was.

Voor deze negatieve kritiek heb ik geen verontschuldiging in te brengen. Op die schijnbaar kleine fouten hebben we gewezen, niet uit vitzucht. Maar omdat we dit knutselwerk van een onbekwamen amateur hartsgrondig beu zijn. Schei uit, Jan; deze film is een ernstig argument voor dictatuur en concentratiekampen.

De kristenheid is in waarheid een bestendig compromis met het kristendom. Wij, kristenen, zijn nog steeds halve heidenen zooals de heidenen voor een vierde kristenen zijn.
(Karrer)