Volk. Jaargang 1

[p. 28]

Prisma

Nederlandsche letteren ter Leuvensche Alma Mater.

Ik heb een neef die dit jaar den sympathieken leeftijd bereikt heeft, waarop vooruitstrevende jongelui de banken der rethorika plegen te ruilen voor die van de universiteit. Mijn neef is idealist en bovendien behebt met litteraire manieën, welke beide bedenkelijke atavismen hem in een onbewaakt oogenblik deden besluiten de vijf resteerende jaren van zijn bloeiende jeugd te wijden aan de nobele studie der Germaansche Letteren, de filologie zijnde de faculteit waarin te allen tijde de jonge idealisten, die wars zijn van het pragmatisme der rechts- en medicijnmannen, hun toevlucht plegen te zoeken, en de toponomie, vergelijkende grammatica en phonetica, mitsgaders de beginselen van 't Indo-Germaansch, het veiligste serum tegen litteraire bevliegingen bij achttienjarigen.

Mijn deugdzame neef heeft zich, zooals zijn toestand die meebrengt, vóór zijn kennismaking met het Vlaamsch Huis en het minder grootsch kroegje waar zijn klub vergadert, dadelijk op de hoogte gesteld van de uren waarop de universiteitsbibliotheek haar deuren geopend houdt voor de leer- en leesgierige studenten; de dag nà zijn aankomst wierp hij zich op den dienstdoenden bibliothekaris om zijn jonge, argelooze passie voor de nederlandsche letteren bot te vieren. Hij die thuis nooit wat anders in handen kreeg dan de ‘Gazet van Antwerpen’ om het collegiale geestelijk voedsel van Tacitus en Demosthenes aan te vullen, en in zijn klasbibliotheek Justus van Maurik zag verbroederen met ‘Het Menschdom verlost’, wou in zijn rampzalige voortvarendheid dadelijk een overzicht krijgen van wat hij jaren lang hoorde bestempelen als ‘De Naoorlogsche Jongeren’, in de naïeve verbeelding dat dit hoorde bij zijn vak als serums bij geneeskunde en pandekten bij de juristen. Ik zegde toch al dat mijn neef een idealist is. ‘De Stem?’ vroeg de waarde zoon mijns broeders den bediende der Alma Mater. De bediende schudde ontkennend en verbaasd het hoofd in horizontale richting. ‘De Gids - De Nieuwe Gids - De Gulden Winckel - Boekenschouw’? Dezelfde hoofdbeweging bij elken titel. Het werd mijn neef wat vreemd te moede. ‘De Vrije Bladen - 't Getij - Groot Nederland -’? Dezelfde ontkenning in het internationaal gebaar. De stem van mijn lees- en studiegragen neef werd bijna toonloos. ‘Roeping’ vroeg hij - ‘De Gemeenschap - Valbijl - De Paal...’ Hij lispelde de laatste woorden, nademaal de oogen des bediendens grooter werden van verbazing of mogelijk van ontstemming bij elken nieuwen naam. ‘Ik zal in een verkeerde afdeeling terecht zijn, dacht de jonge man, en hij nam bij wijze van spreken de weinige moed die hem restte in zijn beide handen, en begon de opsomming van de vlaamsche tijdschriften ‘Het Fonteintje - Het Roode Zeil - Ruimte - Ter Waarheid - Pogen’... De bibliothekaris was verzwonden,

[p. 29]

misschien had mijn neef anders nog den beklagenswaardigen moed gevonden om te vragen naar ‘Dietbrand’.

Hij zal zich élders moeten dokumenteeren over de tijdschriften van zijn vak. Hij overweegt, geloof ik, voor het eerstkomend groot verlof een uitstap naar Nijmegen of Keulen om daar zijn materiaal over Nederland te zoeken. Ik heb mijn voortvarenden neef vaderlijk toegesproken: ‘Ge hebt niet veel illuzies meer te verliezen, waarde; vraag dus een volgende maand niet naar het eerste nummer van “Volk”. Mogelijk bereikt over twee jaar den bibliothecaris wel het nieuws dat er zoo iets bestaat in dit land’.

Was het Dr. Moller niet die in een der eerste nummers van ‘Roeping’ voorstelde een omhaling te doen voor de voorziening der Leuvensche litteraire Universiteitsboekerij? - En nu herinner ik me hoe ik destijds te Leuven zocht naar de jaargangen van Pastoor Cuppens' en Gezelle's tijdschrift ‘Het daghet in den Oosten’. Helaas, de universiteit vond destijds de noodige twee franks en veertig centiem niet bij elkaar om het jaarabonnement op dit thans onvindbare schriftuur te bekostigen...

Zaliger Karel van den Oever, de geweldenaar Gods.

Ik zit er dezen grijzen Oktobermaand gedurig aan te denken dat vandaag juist negen jaar geleden, Karel van den Oever stierf. Er is rond dit sterven van van den Oever iets tragisch geweest, lijk rond zijn gansch leven een onopgelost, vreemd mysterie was. De geweldenaar, de calvinist, de ketterjager, de boetpredikant, de bezetene van God, de dichter, de eeuwig-jongere van de jongsten, die destijds samen met van Ostayen ‘Vlaamsche Arbeid’ maakte tot het avant-garde tijdschrift in Vlaanderen. Sedert den dag dat hij stierf is er veel gevallen in dit kleine land, en veel kleinheid heeft zich kunnen opwerken en handhaven - omdat hij, de geeselaar van het kleine, er niet meer was. Zijn naam staat in de schoolboeken voor kleine jongens, zijn portret in een paar Handboeken voor literatuurgeschiedenis; zijn werk echter is vrijwel vergeten. ‘Dinska Bronska’ zegt men, en ‘Nachttrein’, en wie de dertig voorbij is herinnert zich vaag zijn vrijmoedig optreden tegen dilettanten-dichters en -critici, hetwelk niet minder vrijmoedig was wanneer de betrokkenen het priesterkleed droegen en neigingen hadden voor academie-zetels. Hij was de incarnatie van het stoute, eerlijke vrijmanswoord. Men kon hem afkeuren, bevechten, ontzien, vreezen, maar nimmer negeeren. Sedert den dag dat hij stierf, is er wat verdwenen in Vlaanderen; is er, gelijk men dat noemt, een leemte midden ons. Wie dierf er ooit lijk hij, vrijmoedig dichten:

‘Brussel, dat is de laffe daad tegen mijn ziel, mijn hart, mijn kracht’. Hij was het geweten van het litteraire Vlaanderen. Ware hij gebleven, de tien voorbije jaren zouden anders geweest zijn in dit land. Ieder die hem gekend heeft, weet dit. Ware hij gebleven, dit tijdschrift hadde gewis zijn naam gevoerd op de eerste bladzijde. Dies willen wij hem in dit eerste nummer gedenken. Zijn geest weze met ons bij onzen arbeid, zijn krachtdadigheid en vrijmoedigheid wezen de onzen in den strijd.

V.

[p. 30]

De plaasteren kerk in de plezierstad, of: God boven de kroeg.

Toen er besloten werd officieel en ‘praktisch’ deel te nemen aan de Brusselsche tentoonstelling door het oprichten van een paviljoen voor katholiek leven, hebben we er geen oogenblik aan getwijfeld dat we hier voor de zooveelste maal een produkt mochten verwachten der karikaturale machtsontplooiing van de hedendaagsche, op elk gebied zoo verdemokratiseerde katholieke mentaliteit, die als een Barnum-reklame wordt aangewend voor de zoo brandend-noodzakelijke wereldhervorming. De koppen werden bijeen gestoken om ‘de zaak van Jezus’ 'n beetje luister bij te zetten, om ze in haren hopelozen on-rendeerenden toestand 'n handje toe te steken. - Deze kapitale idee werd belichaamd en uitgebouwd in het architektonisch misbaksel ‘Het Paviljoen van het katholiek leven’. - Het oprichten van dit gebouw is, door de ontaarding en het misbruik van de zuiverste geestelijke en stoffelijke elementen, een onmetelijke brutaliteit. Hier is de typische alles-neerhalende geest, die, hetgeen in den zin der kristelijke idee moest worden uitgebouwd, omgewerkt heeft tot heiligschennende karikatuur en zeer aanschouwelijk voorgesteld in de ‘Herbergkerk’-combinatie. Dit Tempel-Beeld in geest en werkelijkheid is voorzeker de grootste moderne blasphemie en een spotbeeld der kristelijke bezieling; het grenst aan het triomphantelijk duivelsch-geniale, hoe listig het opperste goed door de moderne zakenwaarnemers van ons geloof verbonden werd aan de duistere doemenissen dezer aarde, het geld! en omwille van het geld, het compromis!

Zóó groeide deze Herberg-Tempel tot het getuigenis van den merkantielen geest der joden, die het geld vereenzelvigd hadden met het opperste goed, God! Door deze deelneming werd bij de oprichting van dit paviljoen een schandige en tevens spitsvondige overbrugging bereikt van de kloof die nog gaapte tusschen kerk en kroeg (gedenk de Gildenhuizen en de Kath. Vredelokalen!). De overbrugging van de zuivere geestelijke aangelegenheid tot de daaruit behendig afgeleide maar stilaan ingewortelde georganiseerde Katholieke zakenwereld. Het gelijkschakelen van onbaatzuchtigheid en winstbejag. Door deze zoo plotse overbrugging van kroeg en kerk werd deze Herberg-Tempel het trouwe spiegelbeeld der moderne wantoestanden die vinnig woekeren in de rangen der officieele leidende katholieke groepen.

Zooals elke herberg heeft ook dit paviljoen zijn uithangbord! - Het is de typische illustratie van de ontaarding der geestelijke en zedelijke nooden in de sociale werkelijkheid - ‘Rerum Novarum’! De karnavaleske Rerum Novarum der katholieke pot- en pint-syndikaten, gewikt en gewogen tot het peil der politieke katholieke sociale leiding; doelmatig opium ter ontzenuwing van het geweld der kristelijke rechtvaardigheid die zich opdringt als een natuurnoodzakelijkheid! Zoo is het oprichten van dit Herberg-Tempelcomplex de symbolische daad der zaakwaarnemers van het geloof, die bewust zijn geworden, in het belang van ‘de zaak van Jezus’ natuurlijk, van de winstgevendheid van den godsdienst! - Ze hebben niet ge-

[p. 31]

vreesd een akkoord te sluiten met de leiders en beheerders dezer moderne wereld, daar de evangelische waarheden wellicht te onpraktisch en te ondoelmatig waren om een moderne grootscheepsche onderneming, die ‘de zaak van Jezus’ is geworden onder het wijs beleid der politiek-katholieke finantieele wereld, verder leven in te blazen!

Door dit wijs beleid is de katholieke geest vreemd geworden aan den kristelijken zin; de geloofsagenten hebben zich aan den eenen kant vastgeklampt aan de politiekkatholieke, sociaal - ekonomische leer, en aan den anderen kant hebben ze hun heil in de doode professorale theologische leer gezocht, en hun verpoozen in het doolhofje der casuistiek.

* * *

- Ach, Heer Jezus het is nog best dat ge in uw tabernakel als een gevangene geborgen zit, want tusschen de moderne leeraars zoudt ge voorzeker een al te bespottelijk figuurtje slaan! Als kandidaat kwaamt ge door geen enkel examen; ook onder uwe hoogepriesters en schriftgeleerden die van de synagoog naar de kerk verhuisden, is er maar weinig kans voor U, want ze zetelen in hun herbergen en feestlokalen waar de sociale onrechtvaardigheid en de wet uwer liefde wordt stukgeslagen en weggezopen!

* * *

Gelijkaardig en even onwaardig als deze katholieke geestes-boutade is de stijl, of beter is de geest waaruit dit bouwwerk werd opgetrokken; want stijl veronderstelt een innerlijke eenheid in den drang naar veruitwendiging die een zuiverder en dieper vertrekpunt heeft dan het louter onzinnig spel van lijnen! Stijl is gebonden kracht die haar verlossing vindt in de gelijkwaardige gebondene eenheid die door den uitwendigen vorm loopt van geest tot inhoud!

Hier echter hebben we slechts te doen met een dokument te meer der babelachtige verwarring der kunstgeleerden. Het onzinnig samenbrengen van de vijf half-moorsche kartonnen koepels die laag in de diepte hangen te zweven tusschen de zes plaasteren obelisken zonder basis, onderling verbonden met glas, latwerk en oversteken; reusachtige duivenkijkers gelijkend, zijn hier het sprekend bewijs van het brutaal onbegrip der oude monumentale waarden, hier zonder den minsten eerbied en liefde samengeduwd om als een duivenhok dit ‘rerum-novarum-café’ te kronen. Dwingen we nu onze gedachten verder, dan treft ons dadelijk dat er in dit stijlresumé geen sprake is van den stijl van een geloof, nog minder van het ware geloof die anders is en zijn moet doen de stijlen der Egyptenaren, Indiërs of Islamieten, want de stijl van het geloof is in zijn oorsprong volkomen volksch, ontsproten en ontwikkeld uit de allesbezielende warmte en alomvattende ruimte van het godsdienstig gevoel, en geen produkt van het ijskoude intellectueele, geïsoleerde verstand.

Daar het hier niet gaat om artistieke problemen zullen we niet verder theoretiseeren op het dorre en onnuttige terrein der dilettanten en kunstgeleerden.

Zoo dit katholiek paviljoen ons ergert, dan is dat enkel uit eerbied en uit ernst voor de volheid van de waarheid en de schoonheid die het

[p. 32]

hoogstheilige Goed ons geeft langs de geheimnissen van Kunst en Leven, die we hier bespot en beschimpt voelen, geknakt en ingedijkt - de geheimnissen van Kunst en Leven die vrank en vrij moeten openbloeien en ontwikkelen volgens onze eigene volksche en grootmenschelijke natuur, ons door God gegeven!...

......

Weldra wordt het kroegje afgebroken... de inboedel verkocht en de rekeningen gesloten. De overschot: wat plaaster, glas en panlatten; nog een laatste banket en een heildronk op de ‘commercieel aangepakte’ katholieke sociale organisatie...

FRANS MERTENS

De menschelijke scheppingen ontstonden ofwel terwille van het lichaam, daar ligt het princiep dat men nuttigheid noemt, of terwille van de ziel, en dit is wat de mensch onder de benaming ‘schoonheid’ nastreeft.
(Valéry)