De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 21

[p. 473]

De Talen en hare Indeeling.

Agglutineerende Talen.

De agglutineerende talen bevinden zich reeds eenen trap hooger dan de eenlettergrepige, en staan in tusschen deze laatste en de derde klas, die der buigende talen. Zij vertoonen iets dat naar buiging zweemt, eene inspanning, zou men zeggen, om zich tot buiging te verheffen.

Benevens eenen altijd onveranderlijken stam of wortel, vertoonen deze talen uitgangen die veranderen, zonder dat men dat veranderen evenwel buiging heeten kan; die uitgangen zijn ook aan klankafslijting onderworpen.

Die uigangen zijn maar eenvoudig partikels, welke de betrekkingen uitdrukken, en die op verschillende manieren aan den stam gehecht worden, hetgeen de grondslag der indeeling dier talen in de volgende drie groepen:

1^o	POLYSYNTHETISCHE: waar iedere zin een woord vormt. Deze talen werden door Wilhelm von Humboldt incorporeerende genoemd omdat de partikels hier in den stam geschoven worden. Voorbeeld van een volzin samengetrokken tot een woord Mexikaansch: minacaqua = ik eet vleesch.
II^o	ATOMISCHE: welke niets dan voorvoegels hebben. Van dien aard zijn de Afrikaansche talen.
III^o	TOERANISCHE: welke geene voorvoegsels hebben, maar meestal achtervoegsels of invoegsels.

_**_*

In deze klas der agglutineerende talen worden de betrekkingen uitgedrukt, niet door de plaats van het woord in den zin, zooals in de eenlettergrepige, maar door uitgangen meestendeels, evenals in onze buigende talen. Zou er dan geen verschil bestaan tusschen de agglutineerende en de flecteerende talen? Toch wel. In de agglutineerende worden de partikels aan den stam geplakt, gelijmd om zoo te zeggen: van daar haren naam, van het woord gluten = kleefstof. Zij worden zóó aan den stam gehecht dat men gemakkelijk de naden, de voegen tusschen stam en uitgang zien kan, juist omdat de stam hier immer onveranderd

[p. 474]

blijft, hetgeen geenszins het geval is in de flecteerende. Een flecteerend woord vormt eene eenheid, waarin men soms ternauwernood, andere malen in 't geheel niet, onderscheiden kan tusschen stam en uitgang; in het agglutineerend woord springt dit onderscheid in 't oog. Men zal dat aanstonds zien door de volgende voorbeelden ontleend aan het Turksch:

bakar-im = ik zie

bakar-sin = gij ziet

bakar = hij ziet

baker-iz = wij zien

bakar-siniz = gij ziet

baker-lar = zij zien

Dank aan deze wijze van afleiden door ‘aanplakking,’ vertoonen die talen zeer talrijke onderscheidene vormen, welke van eenen stam regelmatig kunnen afgeleid worden. Het werkwoord kan op die manier de allerfijnste schakeeringen der gedachte uitdrukken. Door het eenvoudig inlasschen of bijvoegen van zekere letters, drukt het Turksch werkwoord den twijfel, de hoop, de ontkenning, de bevestiging, de oorzaak enz. uit, wordt van bedrijvend, lijdend, wederkeerig, enz. Zoo heeft men bijv. den stam sev = liefde. Daarvan vormt men sev-mek = beminnen, en het teg. deelw. sev-er = beminnende.

Dit teg. deelw. is de grondslag van de gansche vervoeging; zoodat men heeft in den teg. tijd der aant. wijze:

sever-im = ik bemin

sever-sen = gij bemint

sever = hij bemint

sever-iz = wij beminnen

sever-siniz = gij bemint

sever-ler = zij beminnen

De persoonsuitgangen zijn die van de bezittelijke voornaamwoorden. Men vindt ze ook, volgens het grondbeginsel der agglutinatie, aan de zelfstandige naamwoorden toegevoegd om het bezit uit te drukken:

bâbâ-m = mijn vader

aghâ-n = uw heer

el-i = zijne hand

oghlou-muz = onze zoon

anâ-niz = uwe moeder

kitab-leri = hun boek.

[p. 475]

Alleen in den 3^en pers. enkelv. van het werkw. is, zooals men ziet, de uitgang weggevallen. Diezelfde uitgangen dienen voor alle tijden en wijzen. Door verschillende bijvoegsels drukt men, buiten de hoofdgedachten in het werkw. opgesloten, bijgedachten uit zooals die van wederkeerigheid, ontkenning, enz.

Voorbeelden:

sev-mek = beminnen.

sev-in-mek = zichzelf beminnen = gelukkig zijn.

sev-ish-mek = de een den ander beminnen.

sev-dir-mek = doen beminnen.

sev-il-mek = tot beminnen gebracht worden.

ser-in-dir-il-mek = er toegebracht worden dat men zich verheugt.

sev-me-mek = niet beminnen.

sev-he-me-mek = niet kunnen beminnen; enz.

Er zijn een vijftigtal dier verschillende agglutinaties die ieder op zichzelf een verschillend werkwoord vormen dat dan weer in alle personen, alle tijden, alle wijzen vervoegd wordt.

Het getal der agglutinaties welke sommige dier talen hebben om de betrekkingen der zelfstandige naamwoorden uit te drukken is, in verhouding, niet minder groot. Het Finsch telt niet min dan 15 naamvallen: Nom., gen., essief, partitief, caritief, illatief, comitatief, adverbiaal, inessif, elatief, adessief, ablatief, allatief, prosecutief, mutatief; waarvan men de beteekenis uit de volgende voorbeelden leeren kan:

Nom. karhu = beer.

Gen. karhu-n = des beren.

Essief. karhu-na = als beer, lijk een beer.

Partitief. karhu-a = een deel van den beer.

Carities. karhu-tta = zonder den beer.

Illatief. karhu-un = in den beer (beweging).

Comitat. karhu-ne-nsa = met zijn beer.

Adverbiaal. karhu-i-n = op de wijze der beren.

Inessief. karhu-ssa = in den beer

Elatief. karhu-sta = van den beer (beweg. uitg. v.d.b. naar buiten).

Adessief. karhu-lla = met den beer (datief of instrumentaal).

Ablatief. karhu-lta = van den beer (verwijdering).

[p. 476]

Allatief. karhu-llen = naar den beer.

Prosecutief karhu-tse = langs den beer, nevens den beer.

Mutatief. karhu-ksi = in een beer (verandering in).

Men ziet dat het Finsch, door verschillende vormen van hetzelfde naamwoord, vele schakeeringen der beteekenis uitdrukken kan, welke onze talen ontgaan en welke wij slechts omschrijven kunnen.

Deze voorbeelden zullen een voldoende voorstelling geven van hetgeen agglutineerende talen zijn. Wij hoeven onze lijsten hier dus zoo breed niet uit te meten, te meer daar hetgeen volgt over buigende talen, daarop, door tegenstelling, nog meer licht zal werpen.

[p. 477]

Buigende Talen.

Wij hebben ten slotte de flecteerende of buigende talen. Wij kennen nu reeds hare kenschetsende hoedanigheden: immers, wij zelf spreken eene buigende taal, en studeeren op school de spraakkunst van eene of meer buigende talen, buiten de onze; wij hadden ten andere gelegenheid die op eenige punten met de isoleerende en de agglutineerende te vergelijken.

De buigende talen drukken de betrekkingen der woorden in den zin gedeeltelijk uit door uitgangen. Wij kennen immers in onze spraakkunst verbuigbare en onverbuigbare woorden. Die uitgangen vormen veelal met den stam eene eenheid, zoodat er soms studie noodig is om in een woord te onderscheiden wat tot den stam behoort en wat tot den uitgang. Zoo ware het moeielijk om voetstoots de uitgangen te zeggen der woorden sneêg en staag, als men zich niet onmiddellijk herinnert dat die woorden samengetrokken zijn voor snedig en gestadig.

De stam blijft hier niet langer onveranderd; stam en uitgang zijn aan de verwoestingen van de klankafslijting blootgesteld. De afslijting is soms zoo groot dat men moeielijk tot den oorspronkelijken vorm van een modern woord zou kunnen opklimmen, had men de tusschenvormen niet, die de verschillende stadiën der ontwikkeling teekenen van het oude tot het het hedendaagsche woord.

Zoo is de klankverandering van deurpaal tot dorpel zeer eenvoudig nevens die van het Lat. semetipsissimus (hij zelf) tot het Fransch: même. Het zou onmogelijk wezen die afleiding van het Fransche woord te geven, ware het niet dat de tusschenvormen: Oud Fransch meïsme, Spaansch mismo, Portugeesch mesmo, Provençaalsch medesmo, en oud Provençaalsch smetessme, allen twijfel opheffen.

Van de klankverandering hebben wij in onze taal voorbeelden in de sterke vervoeging: steken, stak, staken, gestoken; in onze causatieven: drinken, drenken, in onze naamwoorden van werkwoordelijke stammen afgeleid: dronk, drank; ook in ettelijke andere verschijnselen: graf, gracht beide van graven; kracht nevens D. Kraft; zocht, gezocht van zoeken enz. enz.

[p. 478]

Buiging en klankafslijting zijn dus de kenschetsende hoedanigheden dezer laatste talenklas, die van haar het volmaakste, het geschikste voertuig maken dat de menschheid ter uitdrukking van de gedachten vond.

De buigende talen zijn, onder alle andere, de rijkste, de vruchtbaarste, de lenigste. De meest ontwikkelde onder haar zijn als de gladde spiegel, die vormen, kleuren en tinten trouw weergeeft; zoo vertolken zij de innigste bewezingen van den geest; de fijnste trillingen van het gevoel; voor de vluchtigste schakeeringen der gedachten, ineensmeltend oranjegeel en aetherblauw van den morgenstond, heeft haar kleurenrijk palet eene verf. Aan de bovenzinnelijkste, diepzinnigste beschouwingen der wijsbegeerte en bovennatuurkunde leent zij eene tong, evenals zij de lachendste beelden der poëzie, de grilligste van den humor belichaamt; terwijl zij teedere noten vindt voor de streelingen der dichterlijke mijmerij. Hier vindt de gedachte zich als met den vorm vereenzelvigd, een vorm waarin zij om zoo te zeggen gegoten wordt; een hulsel vol elegantie, dat de poezelige rondheid, den bevalligen galb van boezem, arm en heup der goddelijke maagd, trouw laat raden.

Wij kunnen ons onmogelijk voorstellen hoe een Cicero, een Demosthenes het aan boord zouden gelegd hebben, om in eene andere dan eene buigende taal hunne gloedvolle, kernachtige redevoeringen te gieten, met al den klankenrijkdom van de Grieksche, al het majestatisch plechtige der Latijnsche periode; moeielijk hoe een Pascal de diepzinnige ‘Lettres Provinciales’ of ‘Pensées;’ hoe Goethe den ‘Faust’ zouden geschreven hebben; en diep zouden wij onze ‘Sappho,’ Hélène Swarth, beklagen, hadde zij, tot het uitstorten harer melodieuze mijmerijen, waarvan de welluidendheid aan engelentaal doet denken, geen anderen tolk dan het eenlettergrepige Chineesch.

In de klas der buigende talen vindt men immers alle eigenschappen welke de menschelijke taal maar kan bezitten: rijkdom van den woordenschat, gemak en helderheid van voorstelling, smijdigheid en aanleg tot verdere ontwikkeling, die gelijken tred laat houden met den voorgang der beschaving, welluidendheid voortspruitende uit afwisseling van geklemtoonde en doffere elementen: alle goede eigenschappen zijn hier, als om strijd, vertegen-

[p. 479]

woordigd: en al moge eene eigenschap in eene taal overwegend zijn en eene andere ontgaan, deze wint het dan weer met eene andere hoedanigheid en geene blijft onbedeeld.

Dat was hetgeen aan buigende talen van de Arische klas de eer verwierf en de geschiktheid gaf de tolken te wezen van het allerheerlijkste dat ooit uit menschenzielen te voorschijn vloeide, van zangers te hebben geteld als de trits Homeros, Shakespeare, Goethe.