De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 21

[p. 232]

De uitvinding der autotypie.

Zelden zal wel eene uitvinding dadelijk, van den beginne af, volmaakt zijn geweest in al hare onderdeelen.

Bijna steeds moeten uitvindingen worden beschouwd als de eindsommen van eene ondenkbare menigte onderzoekingen van den geest, gedeeltelijke uitkomsten en even zoovele tegenspoeden.

Wanneer wij ooit een technischen arbeid ter hand nemen en daaraan onze opmerkzaamheid schenken, dan komt hij ons meestal zoo eenvoudig en als van zelf sprekend voor, dat wij nauwelijks kunnen gelooven, dat er veel nadenken noodig geweest is, om dien weg te vinden. Slaan wij echter een blik in de geschiedenis, die de uitvinding is voorafgegaan, en vragen wij hoe het bedoelde werk voorheen werd verricht, dan staan wij verbaasd, wanneer wij vernemen, welke ingewikkelde middelen vroeger werden aangewend, om langs omwegen, dikwijls slechts onvolledig, datgene te verkrijgen, wat hier voor onze oogen op hoogst eenvoudige wijze en langs korten weg wordt tot stand gebracht. Aldus ging het ook met de uitvinding der Autotypie.

Lichtdruk, Photolithographie en Heliogravure waren reeds uitgevonden; men bracht het reeds zoover photografieën, d.w.z. opnamen naar de natuur op gechromeerde lijmplaten, op lithographischen steen en in plaatdruk te verveelvuldigen; doch de typographische druk scheen bijna onoverkomelijke moeilijkheden op te leveren.

Uit eene photographie, die uit geheel gesloten, lichte en donkere tintschakeeringen bestaat, een boekdrukvorm - met andere woorden een doorstoken of doorsneden drukbaren stempel, in het genre der houtsneden - te vervaardigen, was een raadsel, aan welks oplossing velen twijfelden. Anderen namen het te licht op en meenden, dat, waar de lichtdruk bestond, men slechts een afdruk daarvan op eene zinkplaat behoefde over te brengen, om daarnaar een boekdrukvorm te etsen.

Theoretisch was daartegen dan ook niets in te brengen; uit vele technische gronden echter gaat het niet. Het is mogelijk in de lichtdrukplaat een soort van ruwheid aan te brengen, maar deze geringe ruwheid is bij lange na niet voldoende, om genoegzame tusschenruimten te verschaffen voor het etsen. Bij

[p. 233]

een boekdrukcliché moet de etsing zoo diep gemaakt kunnen worden, dat bij het inrollen met drukinkt de verdiepte tusschenruimten niet gevuld worden. Hetzelfde moet men in acht nemen bij in halftinten uitgevoerde photolithographie en photogravure, of bij procédés die eene gelijksoortige behandeling ten grondslag hebben.

Het zou den lezer vermoeien, als ik, ook slechts vluchtig, wilde wijzen op de ontelbare methoden, die aan de photogravure, den chroomlijmdruk en het etsen op lithographischen steen ten grondslag lagen. Met al deze middelen verkreeg men wel drukbare platen, doch deze konden geene groote oplage doorstaan, daar de vorm reeds na weinige aftrekken moest worden gewasschen, of, maakte men de plaat wat ruwer, dan kwam dit ten nadeele der uitvoering. Het photografisch beeld maakte gewoonlijk een onaangenamen indruk en scheen van een groven zandsteen te zijn afgedrukt.

Eerst beproefde men van het photografisch beeld een boekdrukvorm op de manier eener houtsnede te verkrijgen, door de gesloten tinten door lijnen af te breken. Men voorzag eene asphaltcopie (naar de bekende asphalt-copieermethode) op metaal (een gewone zinkplaat) van zeer fijne lijnen, die men met behulp der bekende linieermachines en der diamantstift trok, en voerde dan het etsen uit.

Veel betere uitslagen gaven copieën, waarvoor men fijne blaadjes, afgetrokken collodiumhuidjes, die fijn gelijnd waren, tusschen het negatief en de gevoelige plaat legde.

Daar het eene denkbeeld het andere schept, ging men spoedig een stap verder. De tusschenliggende blaadjes konden slecht aangeperst worden, veroorzaakten blaasjes en daardoor onduidelijke plaatsen op de copie, enz.; en nu beproefde men deze hinderpalen op te heffen door de lineatuur in het groot op papier gereed te maken, en zeer verkleind op te nemen in veelvuldig gekruiste lijnen. Het verkregen negatief werd onmiddellijk voor de gevoelige plaat in cassette aangebracht. Deze methode leverde, voor zoover zij op volle beelden werd toegepast, vrij goede uitkomsten op, doch de meest lichte gedeelten waren niet te verkrijgen; tengevolge daarvan werden de schaduwen eveneens gelijkmatig afgebroken en was het beeld daardoor eenigszins eentonig. Deze methode bracht ik reeds in 1879 in toepassing.

Deze en de zoogenaamde Ives-methode kunnen als de onmiddellijke voorloopsters der Autotypie worden beschouwd.

[p. 234]

De door Fred. E. Ives te Philadelphia in het jaar 1881 toegepaste methode ‘Photo-Engraving-Process’ vond ongemeenen bijval en bestond daarin, dat naar het te reproduceeren voorwerp een negatief vervaardigd en hieronder een chroom-galatinehuid verlicht werd. Men ontwikkelt deze laatste door haar in warm water te wasschen tot een reliefbeeld, dat men het met witte verf overtrekt. De witte oppervlakte daarvan veranderde Ives nu in strepen en punten, door er in verschillende richtingen op te drukken met een stempel, die uit eene op caoutchouc gelijkende massa bestond, waarin verdiepte gravures gemaakt waren in den vorm V en die zwart was gemaakt. De verf, die door de hooge deelen van dezen stempel wordt afgezet, treft, zooals gemakkelijk te begrijpen is, het sterkst de verhoogingen van het relief, die dus geheel zwart worden; de middelmatige verhoogingen worden minder zwart en vormen de middeltinten, terwijl de diepe gedeelten niet door den stempel worden aangeraakt en dus geheel vrij van verf blijven. Het reliefbeeld is, na deze bewerking, geheel in verhouding tot de waarde zijner tinten, in meer of minder zwarte lijnen en punten uitgevoerd, en kan nu met behulp eener nieuwe photografische opname op zink overgebracht en geëtst worden.

De belangrijkste verbetering in de phototypische methoden werd door Meisenbach aangebracht in het jaar 1883 met de door hem uitgevonden zoogenaamde dubbele overdrachts-methode met afgebroken verlichting, Autotypie genaamd.

Meisenbach verlangde toezending van het negatief; waar dit niet kon verschaft worden, moest er een gemaakt worden door reproductie van den albuminafdruk. Dit negatief vormde den grond van Meisenbach's zoogenaamde dubbele overdrachts-methode, doordien daarvan een dispositief vervaardigd en door het aanbrengen van lineatuur bij middel van verf, het eigenlijk drukbare negatief werd verkregen, waarvan dan de overdracht op de zinkplaat geschiedde.

De hoofdzaak in Meisenbach's methode is het aanbrengen van lineatuur, waarbij de verlichting wordt afgebroken.

Velen mijner vrienden meenden in den aanvang volstrekt niets nieuws te zien in Meisenbach's methode, en drongen bij mij er op aan, de prioriteit der uitvinding te bestrijden; ik maakte hen echter opmerkzaam op de onbetwiste eigenaardigheid in Meisenbach's methode, n.l. de verschuiving of verwisseling der lineatuur tijdens de verlichting van het negatief.

Deze bewerking is voor het gelukken der Autotypie juist

[p. 235]

het voornaamste. Zonder afbreking of verwisseling van het negatief, d.w.z. door voor het negatief een ander te schuiven, waarop ook gekruiste lineatuur voorkomt, verkrijgt men nooit gelijkmatig een goed resultaat.

De details, die door de lineatuur van het eerste negatief bedekt worden, komen weer tot haar recht door de verlichting van het tweede negatief.

Elk vakman, die zich aan Autotypie wijdt, zal voorts weten welk een buitengewone beteekenis de dubbele, verlichting buitendien nog heeft, bij de versterking van het negatief, die gewoonlijk noodig is.

De geheele machinale bewerking der Autotypiemethode van Meisenbach was niettemin, volgens de door hem zelf geschrevene verhandeling, nog zeer ingewikkeld en daardoor ook zeer duur.

Nog in hetzelfde jaar gelukte het mij, een toestel te maken, met eene eigenaardige cassette, die zoo ingericht was dat de verlichting naar willekeur kon worden afgebroken, en evenredige verschuiving der lineatuur daarbij mogelijk was.

De cassette rust bij dit toestel op twee stalen punten, en wordt door sluitstukjes zoo nauwkeurig bevestigd, dat het mogelijk is eene penteekening met meerdere tusschenruimten te verlichten, doordien men de cassette, zoo dikwijls als men dit verlangt, van het toestel kan afnemen en weder terugbrengen, zonder ook slechts de geringste stoornis of onscherpte op de teekening waar te nemen.

Hierdoor had ik groote voordeelen verkregen. De dubbele overdracht verviel, en ik verkreeg direct bij de eerste opname van het oorspronkelijd beeld een met gekruiste lineatuur voorzien negatief, dat bovendien scherper was, dan het door herhaalde overdracht verkregene.

Bijna gelijktijdig verklaarde ook Meisenbach eene soortgelijke methode toe te passen, en van zijne eerste methode te zijn teruggekomen.

Eene andere wijziging van het machinale gedeelte der Autotypie werd in Frankrijk gevonden.

In Parijs hadden Gillot, Boussod en Valadon, Lefmen, e.m.a. reeds vroeger gebruik gemaakt van de beweegbare camera obscura.

Het objectief werd bevestigd op eene geschikte plaats aan de zijde der camera, en het origineel dan op een beweegbaar statief daarvóór in het licht gesteld. De gevoelige plaat in de

[p. 236]

camera bevindt zich op een eveneens beweegbaar onderstuk. Men kan nu, terwijl men de verlichting afbreekt door het objectief te sluiten, de verwisseling der lineaturen doen plaats hebben, zonder de gevoelige plaat van hare plaats behoeven te nemen.

Ook hierin vindt men de hoofdvoorwaarde door Meisenbach aan Autotypie gesteld: het afbreken der verlichting met gelijktijdige verwisseling der lineatuur.

Eindelijk wil ik nog gewagen van de op ongelooflijk volkomene wijze vervaardigde lineamenten van Kurz te New-York, die op eigenaardige manier onder water op spiegelplaten worden getrokken. Het is niet ieder bekend welk een ontzaglijk geduld en overgroote volharding vereischt worden, voor het verschaffen van eene voor Autotypie geschikte lineatuur. Ik zelf heb alle bestaande systemen van linieermachines beproefd, nieuwe vervaardigd en daarmeê jaren gewerkt vóór het mij gelukt is lineamenten zonder fouten te maken; want hoe schooner, gelijkmatiger en scherper het lineament is, des te beter vallen natuurlijk de daarmede gemaakte Autotypieën uit.

He Autotypie is in haren tegenwoordigen toestand van volkomenheid, een geliefd en onontbeerlijk illustratie-middel geworden, en wordt toegepast in vele tijdschriften en prachtwerken.

De photografie behoort tegenwoordig tot de grafische kunsten. Men maakt van haar dagelijks gebruik voor het illustreeren van boeken en tijdschriften. Men heeft de photografische druk, door middel van gekleurde gelatine, naarmate van de behandeling, lichtdruk of kooldruk genoemd; - de druk met vette inkt of phototypie, - en de photogravure, ingesneden of en relief.

C. Angerer.