De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 20

[p. 504]

Help u zelven.
Hubert Howe Bancroft, de boekverkooper-historicus en zijn werken.

Acht en dertig jaar geleden werd een jongman, nauwelijks twintig jaar oud, met beperkte middelen, maar vol moed en met een krachtigen ondernemingsgeest naar Californië gezonden, om zijn fortuin te zoeken. Het jeugdige land was, door de kort te voren gedane ontdekking van het edele metaal, nog door de gouddorst aangetast, en de bevolking, voor het grootste gedeelte ruw, ongebonden kerels, dacht aan niets dan aan het zoeken naar goud. Slechts weinig rust gunde men zich en die oogenblikken werden hoofdzakelijk aan de dobbeltafel of in twist en dronkenschap doorgebracht. Zij die met iets anders ter markt kwamen dan levensbehoeften of middelen om de laagste hartstochten van den mensch te voldoen, hadden onder deze omstandigheden niets dan treurige vooruitzichten; maar de jeugdige man had den moed het in eene andere richting te beproeven en zijn vertrouwen op het betere in den mensch te stellen; ondanks zijne omgeving toch opende hij een boekhandel. Voor iemand met een minder krachtig gestel zouden de goudvelden inderdaad de meest hopelooze vooruitzichten geboden hebben, maar de jonge Hubert Howe Bancroft, afstammeling van een echt Puriteinsch ras, had op de vaderlijke hoeve geleerd hard te werken; en wel verre van zich door zijne magere vooruitzichten te doen nederslaan, verzamelde hij al zijne kracht, in de vaste overtuiging alle moeilijkheden te boven te komen. Langzaam maar zeker vestigde hij zijne zaken. Door zijn zwager George H. Derby, iemand uit eene gunstig bekende uitgeversfamilie, in wiens zaak Bancroft vier jaar als leerling was werkzaam geweest, was hij van dat vak op de hoogte en langzamerhand begon hij zich daaraan te wijden. Hij gaf een aantal lokale handboeken uit en bij dezen arbeid kwam hij er toe de boeken die over Californië, Oregon en de Pacificstaten handelden, uit zijnen winkel te nemen en afzonderlijk te bewaren. In korten tijd wies deze verzameling boeken tot eene bibliotheek van

[p. 505]

7000 deelen aan, terwijl hij door aankoop van alles wat op dit gebied onder zijn bereik kwam, zijne bibliotheek belangrijk uitbreidde. Toen begon hij aan het samenstellen van eene soort bibliografie van de geschiedenis der kunst, eenen arbeid die hem echter tot de ontdekking bracht, dat wat hij verzameld had, niet, zooals hij dacht, bijna alles bevatte wat over de kunst geschreven was, maar integendeel zoo groote leemten had, dat zijn verzameling niet meer dan het begin was van hetgeen hij zich had voorgesteld.

Toen zijne zaken vooruitgingen, legde hij zich meer in ernst op het volledigen toe en kocht elk boek, manuscript en kaart, gedrukt of geschreven, zoo het slechts op zijn land betrekking had. Hij maakte eene reis naar Europa, bezocht de grootste steden, waar hij zijn onderzoek voortzette, en stelde er bezoldigde agenten aan. In zes jaar had hij zoodoende 10.000 deelen bijeen, waaronder verscheidene oudere en alle nieuwere standaardwerken, een groot aantal gedrukte documenten en vele origineele manuscripten. Voortgaande met het verzamelen, begon B. hetzij zelf, hetzij door anderer tusschenkomst, de pioniers en de staatslieden, die aan de geschiedenis van zijn land eenig aandeel gehad hadden, over hun ervaringen te ‘interviewen,’ en zoodoende kwam hij in het bezit van eenige duizenden manuscripten, met verhalen en beschouwingen van nog levende ooggetuigen, alle oorspronkelijk en nergens anders voorkomende. Nog voegde hij aan zijne verzameling afschiften toe van stukken uit de archieven van steden, staten en de Unie, terwijl bergen van documenten werden verkregen uit andere verzamelingen en van afstammelingen van oude Spaansche families, wier leden te eeniger tijd in Amerika eene rol hadden gespeeld. De aldus verzamelde documenten werden in groote folianten gebonden en vormen een onwaardeerbaar materiaal voor de geschiedenis.

Het op deze wijze bearbeide gebied omvat een belangrijk deel der aarde, maar waarschijnlijk zijn bij menschenheugenis, de oudste geschiedbronnen eener natie nooit zoo volledig, zoo nauwgezet en zoo talentvol verzameld.

In het belang van de veiligheid dezer schatten deed Bancroft in 1881 in de Valenciastraat te San Francisco een brandvrij gebouw oprichten, twee verdiepingen hoog,

[p. 506]

waarin alles werd overgebracht. Aldus was het werk van het verzamelen of liever het scheppen zijner bibliotheek volbracht; want een groot gedeelte werd door hem zelf in het leven geroepen, terwijl een ander deel der schatten, wel niet door hem gemaakt werd, maar toch voor hem en zonder hem in de vergetelheid verloren zou zijn gegaan.

Met ten koste legging van een onmetelijken arbeid en moeite, tijd en geld, is aldus door één man, zonder eenigen steun van een genootschap of de regeering, een onafzienbare hoeveelheid kennis van menschelijke ontmoetingen en ondervinding bijeengebracht, een arbeid, die in de toekomst de menschheid van onnoemelijk voordeel kan zijn.

Ware dit alles wat Bancroft gedaan had, men zou veilig kunnen zeggen, dat hij een van de moeielijkste opdrachten die een mensch aanvaarden kan, met het beste gevolg had uitgevoerd. Maar daarbij bleef het op verre na niet. Het tot dusver verrichte was slechts een voorbereiding tot nog grootere ondernemingen.

In den omslachtigen vorm, waarin de oorspronkelijke stukken de kennis van zijn land bewaarden, konden zij voor de groote menigte geene practische waarde hebben; het verzamelde moest bewerkt, het kaf van het koren gescheiden worden,

Naast tijd en geld is er meer noodig om geschiedenis te schrijven: of Bancroft de bekwaamheid had, moest nog blijken. Hij zelf wist het niet; hij had een onweerstaanbaar verlangen het te doen, want het schrijven van geschiedenis beschouwde hij als een der hoogste dingen, die de mensch ondernemen kan.

Zoo besloot hij het te beproeven.

Zijn hoofdwerk is de geschiedenis van de Pacific Staten, maar daarnevens verschenen werken over de oorspronkelijke bewoners, over mythen en talen, over oudheden, schetsen over het leven enz. 37 deelen zijn thans verschenen, een 38^e is ter perse, terwijl het 39^e en laatste deel ‘Literary Industries’, de geschiedenis van zijn letterkundigen arbeid, in Januari zal verschijnen.

Reeds 10 jaren was B. aan het verzamelen geweest voor hij het plan vormde zijn onschatbare bronnen te gaan bewerken, maar eens er toe besloten, vatte hij het denk-

[p. 507]

beeld aan, met al de energie die in hem was. Tot dusver had hij, zonder zijn eigen tijd en reiskosten er bij te rekenen, 300.000 dolars uitgegeven en het schrijven en zetten zijner werken zou behalve lange jaren van noesten arbeid en zelfverloochening, hem op een uitgaaf van nog 400.000 dolars komen, ongerekend de drukkosten. Het was dus zeker wel de belangrijkste arbeid, ooit door eene bijzondere op dit gebied ondernomen.

Na rijpe overweging tot het werk besloten, droeg hij het beheer zijner uitgebreide en bloeiende zaak aan zijnen broeder A.L. Bancroft over, doch bleef er finantieel in betrokken.

Hij nam een twintigtal medewerkers aan en toog aan het werk. In de eerste plaats werd op de 50.000 deelen zijner bibliotheek een klapper gemaakt, zooals men van een een enkel boek een inhoud bewerkt. Zes personen brachten hier tien jaar mede door en alleen dit werk kostte 80.000 dolars, maar er was geen andere weg om de verschillende gegevens onder het bereik van den schrijver te brengen en het materiaal behoorlijk te ordenen.

Een ander stel medewerkers vereenigde de gegevens voor de verschillende afdeelingen, en zoo kreeg men ruw materiaal, voor verdere bewerking geschikt. Gedeeltelijk werd dit aan andere, meer bekwame helpers toevertrouwd die de tot één onderwerp behoorende gegevens schikten en verwerkten, soms in hoofdstukken verdeelden, en deze laatste zelfs schreven. Op deze wijze dus reeds in zekeren vorm gegoten, kwamen de stukken in handen van Bancroft die de gegevens verder uitwerkte of het geschrevene omwerkte en verbeterde. Verschillende meer belangrijke gedeelten, zelfs geheele deelen, vertrouwde hij niet aan anderen toe; zelfs het schiften van het materiaal nam hij voor die gedeelten zelf op zich.

Het is onmogelijk een flauw overzicht te geven van al wat er gedaan moest worden, welke middelen men toepaste, welke proeven men nam en op hoeveel teleurstellingen men stuitte, eer men naar wensch slaagde. Een groote hinderpaal was steeds de moeilijkheid om geschikte medewerkers te vinden; van de honderd waarmede B. het beproefde, was maar één geschikt volgens het algemeen plan, dat zich na jaren arbeid uit de omstandigheden ontwikkeld had, mede te werken.

[p. 508]

Een niet minder tijdroovend iets, was het onderzoeken en vergelijken van onder den arbeid uitkomende nieuwe werken van andere schrijvers; soms werden maanden besteed, om een gedeelte dat gereed, zelfs al gezet was, te veranderen. Een ander denkbeeld van het omvattende van dezen reuzenarbeid kan men zich vormen, als men weet, dat elk gezet gedeelte, vóór het afdrukken, door bijzonder daarvoor aangewezen helpers, nog eens aan de origineele stukken getoetst werd. In een woord, onder den arbeid moest men door de herhaaldelijk voorkomende bezwaren, naar middelen tot verbetering van het stelsel van werken zoeken, en slechts door zulk een stelsel of een dergelijk was het mogelijk het werk te voltooien. Herhaaldelijk leed zijne gezondheid onder den arbeid, maar zijn ijzeren gestel hield hem er boven op, tot de voltooiing van het reuzenwerk verzekerd was.

Den 30 April 1886 verwoestte een felle brand het gebouw waarin de zaak van zijnen broeder gedreven werden bij deze ramp ging alles, wat in de magazijnen geborgen was, verloren, waaronder de stereotyp-platen van negen deelen van Bancroft's werken en een groot getal afgedrukte deelen.

Het verlies dat Bancroft hierbij leed, door vernieling van schier onmisbare zaken, was reusachtig, en de schok zou iedereen verlamd hebben, behalve iemand met zijne onvergelijkelijke toewijding aan wat zijn levenstaak geworden was. Zonder aarzelen of weifelen ging hij voort met al de volharding en energie, door hem gedurende het geheele werk getoond. Zijne eerste gedachte was het herstellen van de afdeeling der zaak, die met de uitgave zijner werken belast was en geen offer was hem daarvoor te groot.

En nu de vraag of het werk der nasporing, dat zoovele jaren arbeid en zulk een schat van geld vereischt had, dat alles waard was, zoo ja of het werk goed werd verricht.

Op de eerste vraag kan het antwoord niet dan bevestigend luiden. De geschiedenis is een monument van moeitevolle nasporingen, van groote waarde voor alle toekomstige archeologen van de Pacific-kust, en alle beoefenaars dier wetenschap zullen in de lijst van bronnen en in de noten van Brancroft's werken, een uitstekenden wegwijzer

[p. 509]

vinden in het materiaal, waarop men jaren zal kunnen voortwerken.

Wat den arbeid van den geschiedschrijver betreft, het ziften en regelen der bouwstoffen, het verhalen van gebeurtenissen en het beoordeelen van personen, - bevoegde beoordeelaars hebben zich daarover reeds verklaard.

Vóór alles moet de lezer van Bancrofts werken getroffen worden door zijne onpartijdigheid, want al moge men verschillen over B's oordeel over personen en gebeurtenissen, de eerlijkheid zijner bedoelingen zal, zegt een zijner beoordeelaars, door niemand betwist worden.