De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 20

W.F.G. Nicolaï

Willem Frederik Gerhard Nicolaï, den 20^en Nov. 1829 te Leiden geboren, verloor reeds vroeg zijn ouders en ontving zijn opvoeding in het Luthersche weeshuis, waar zijn bijzondere aanleg voor de muziek al spoedig de aandacht trok, zoodat men hem de lessen aan de muziekschool te Leiden liet bijwonen. Het was de warme lof, dien Henri Litolff den knaap toezwaaide, nadat hij hem zijn ‘Concert National Hollandais’ had hooren spelen, die een drietal invloedrijke mannen besluiten deed Nicolaï, tot voortzetting zijner muzikale studiën, naar het conservatorium te Leipzig te zenden. Een dier drie was de hoogleeraar Jakob Geel, de geleerde en schrandere auteur, die tot het laatst van zijn leven Nicolaï's vaderlijke vriend bleef.

Na een driejarig verblijf te Leipzig en te Dresden, waar hij het onderwijs van den beroemden orgelspeler Schneider genoot, keerde Nicolaï in 1852 naar Holland terug. Op Schneiders aanbeveling benoemde Thorbecke hem in 1853 tot leeraar in het orgelspel aan de Koninklijke Muziekschool in de residentie, waar hij sedert dien tijd gevestigd bleef. Nicolaï werd achtereenvolgens organist van de Fransche en van de Luthersche kerk, in 1854 onderdirecteur van de Haagsche Toonkunst-afdeeling en in 1860 directeur daarvan, welke functie hij negen jaren bekleedde, maar toen wegens ziekte neerlegde; van Sept. 1863 tot Mei 1865 was hij ook directeur

[p. 138]

van de Rotterdamsche Toonkunst-afdeeling, bij welke hij Verhulst verving.

In 1865, na den dood van Lubeck, volgde hij dezen op als directeur der Koninklijke Muziekschool. Bij dezen gewichtigen werkkring kwam in 1868 de leiding der Toekomst-concerten en in 1870 die van het muziektijdschrift Caecilia. En behalve als paedagoog, schrijver en dirigent zat de componist Nicolaï niet stil, zooals aanstonds blijken zal.

Met buitengewonen ijver en talent vervulde Nicolaï zijn taak als directeur der Muziekschool. De door hem opgerichte orkestklasse heeft niet weinig tot de muzikale ontwikkeling der leerlingen en tot den bloei dier inrichting bijgedragen. Daardoor zijn spelers gevormd, die in de voornaamste orkesten van ons land een plaats vonden en den roem der school hielpen verbreiden. Een aantal leerlingen, die ook in het buitenland naam hebben gemaakt, getuigen van het voortreffelijk onderwijs aan de school genoten, en dat Nicolaï de ziel der school is, daarover is slechts éen roep.

Het spreekt van zelf, dat zijn werkzaamheid als Caecilia-redacteur niet op die algemeene waardeering rekenen kan. Iemand, die vaak critisch optreedt, kan het niet allen naar den zin maken en moet wel eens aanstoot geven. Men zal in Nicolaï's tijdschrift over het geheel, ook wanneer men het niet daarmee eens is, den beschaafden toon waardeeren en verder den liberalen geest, die daaruit spreekt.

Dit brengt mij van zeil tot den dirigent, die als directeur der Toekomst-concerten er veel, zeer veel toe heeft bijgedragen op zijn gebied vrijzinniger, ruimer begrippen te kweeken en een einde te maken aan een noodlottig exclusivisme.

Het ontbreekt mij aan den tijd om dit met de programma's in de hand uitvoerig toetelichten, maar de Hagenaars herinneren zich dankbaar, dat hij de eerste muziekdirecteur was, die Berlioz' Harold-Symphonie liet spelen (in 1874), in een tijd dus toen men om Berlioz lachte; dat hij lang vóor anderen met orkestwerken en fragmenten uit den lateren tijd van Wagner durfde voor den dag komen, toen de smaak daarvoor nog moest worden ontwikkeld; eindelijk dat hij het was, die Peter Benoit hier ingang vinden deed. Dit laatste hangt ten nauwste samen met het streven om het nationale element in onze toonkunst te versterken, waaraan men ook de stichting der Nederlandsche Toonkunstenaarsvereeniging

[p. 139]

te danken heeft, waarvan Nicolaï van de oprichting af secretaris was en van 1882 af voorzitter is.

Er blijft mij nog over iets van den componist Nicolaï te zeggen. Hij heeft een aantal werken geschreven voor orkest, piano, cel en zang. In deze laatste, in zijn liederen en koorwerken, ligt het zwaartepunt van zijn arbeid als toondichter. Op het gebied van het lied staat Nicolaï in ons land bovenaan en zoowel zijn liederen met Duitschen tekst, als zijn Loverkens hebben hem in ons land een populariteit verschaft, zooals slechts aan zeer enkelen ten deel viel. Men mag er bijvoegen, dat zij zich ook naast zeer vele in Duitschland gecomponeerde liederen van geachte meesters eervol handhaven. In zijn Symphonie (de Ouvertures zijn mij onbekend gebleven, evenals de klavierstukken voor vier en twee handen) en ook in zijn Sonate voor piano en cel stond Nicolaï nog te veel onder den invloed der toenmaals oppermachtige Leipziger school. Den talentvollen orkestcomponist herkent men o.a. in de Feestcantate voor de onthulling van het gedenkteeken voor 1813, tekst van N. Beets, en in de Jenny Lindcantate, gecomponeerd voor het 25jarig bestaan van de Maatschappij De Toekomst. Hier is de instrumentatie werkelijk schoon, schitterend zonder overlading, het oor streelend zonder in zoete weekheid te vervallen. Wat Nicolaï als koorcomponist vermag heeft hij door zijn oratorium Bonifacius bewezen. Ik wil niets op de solo's afdingen, maar ik herinner mij dat de koren den meesten indruk op mij maakten, inzonderheid het dubbelkoor van heidenen en christenen. Een ander prachtig staal van Nicolaï's kunst op dit gebied is het voor Cecilia-concours van 1880 gecomponeerd mannenkoor à capella ‘Door het woud’, tekst van Heije, dat ik zonder aarzelen tot het beste reken van dien aard uit den lateren tijd. Wanneer ik nu nog ‘Hansken van Gelder’ noem, dat, door C. van der Linden te Dordrecht gemise-en-scèneerd, ook als opera met bijval is uitgevoerd, de Vondel-hymne (tekst van Schaepman) en de Thorbecke-cantate vermeld (gedicht van Schimmel), dan heb ik wel het voornaamste uit Nicolaï's werken aangestipt. Een zeer praktische Theorie der muziek (in 3 deelen verschenen) mag bij deze opgave niet ontbreken.

Men zal na het bovenstaande tot de slotsom komen, dat Nicolaï een werkzaam leven achter zich heeft. Gelukkig mag men, bij de goede gezondheid die hij thans geniet, verwachten

[p. 140]

dat hij niet alleen als directeur der Muziekschool, maar ook op ander gebied nog lang met vrucht werkzaam blijven zal.

Het lot is hem gunstig geweest, want het schonk hem, behalve zijn gaven, een vrouw, zooals de kunstenaar zich die wenschen kan: eene, die ook in den hoogeren zin van het woord de deelgenoote van zijn leven is en hem zijn pad effen heeft helpen maken. Groote schokken hebben hem gelukkig niet beroerd en men behoeft den man slechts te zien en te spreken, om tot die overtuiging te geraken. Veel gereisd heeft hij niet; een pelgrimstocht naar Bayreuth maakte hij in 1884. Elk jaar gaat hij een poos in de vaderlandsche bosschen en duinen verfrissching zoeken voor lichaam en geest. Voor het overige is zijn leven geregeld als een uurwerk. Reeds vroeg is hij aan den arbeid en elken morgen kan men hem, met een vlugheid, die men bij deze gevulde gestalte nauwlijks zou verwachten, van de Veenkade naar de Muziekschool zien gaan, links en rechts groetend. Want iedereen kent natuurlijk den directeur der Koninklijke Muziekschool, den componist van de Loverkens en van Bonifacius.

(De Portefeuille).

D^r J. De Jong.