De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 19

[p. 480]

Boekbeoordeelingen

I.
Harpetonen door Gustaaf Rens. Antwerpen, Drukk. Lod. Janssens. 1889

In een onlangs verschenen dichtbundel bekloeg zich een onzer jongere letterbeoefenaars zeer scherp over de weinige aanmoediging en ondersteuning, die in onze Vlaamsche streken aan dichterlijke voortbrengselen te beurt valt. Ongetwijfeld had die man gelijk. De onverschilligheid van het ‘publiek’ is onder dit opzicht onloochenbaar. Doch, als wij het feit bestatigen, trachten wij dan ook de oorzaken op te sporen. Sommigen leggen die zoo maar aanstonds op de rekening der stoffelijke negentiende eeuw, enkel belust op zingenot, enz. Gedeeltelijk stem ik daarmee in. Daar is echter de eenige bron niet van het kwaad. Nog zit er dichterlijk gevoel in ons volk: dat voelt, dat ziet men als op avondfeesten b.v.b. een declamatorium goed wordt voorgedragen. Wat er aan scheelt is dees: 1^o ons volk kan geen dichten lezen. Proza goed lezen is een kunst, die het nog aan weinigen gegeven is goed te kennen. Dichtvormen lezen is nog heel wat anders. En een dicht slecht gelezen is oorverscheurend akelig. Dat zou moeten verholpen worden. De lagere school doet er niet half genoeg aan. En moet het stelsel van prijskampen en examen en nieuwigheden op de progamma's nog ettelijke jaren duren, dan brengt men het hoogstwaarschijnlijk zoo ver, dat niet een enkele leerling nog zal kunnen lezen. Schoolmannen zullen me begrijpen hoop ik. Dan: 2^o wat disschen onze muzenzonen zoo al op? Hoe wilt ge dat iemand belang stelle in dingetjes, die noch door gedacht, noch door vorm, noch door oorspronkelijkheid iets eigenaardigs vertoonen. 't Is toch niet voldoende, eenige regels verzen aan elkander te lijmen, naar eenen drukker te loopen en uit te geven? Wat raken mij de oogen, het haar, de handen en de boezems uwer geliefde? Wat geven mij uwe Jeremiasklachten over uwe treurende ziele, die schreit om beuzelachtige en ingebeelde kwalen? Weg met dat oud versleten, romantiek, dichterlijk kraam! Wees, dichter, van uwen tijd. Loop niet als een etherische droomer, als een lamlendige kniezer, als een verwijfde modepop tusschen uwe tijdgenooten. 't Hoofd omhoog, de oogen open, blik rondom u en zing! Zing luid en krachtig; schilder

[p. 481]

in vlammende verzen, zweep striemend waar 't zijn moet, wees apostel, wees dichter! Of trilt uw harte niet, wanneer uw blik de samenleving doordringt; of zit er in uw speeltuig niets anders dan de immer terugkeerende ‘roulade’; of wilt ge misschien ook dichten in de geheimzinnige stilte uwer kamer, zonder 't lijden en 't strijden der menschheid na te gaan, sla dan uwe lier stuk tegen de wilgen en ga met de lijn visschen.

Doch, 't is meer dan tijd dat wij tot het boekje komen, waarvan wij den titel boven neerschreven. Het bevat twee en vijftig stukjes, meest gewijd aan liefde, natuurtafereeltjes en bespiegelingen. Verscheidene gaan mank aan het euvel, waar we vroeger op wezen: gemis aan belangstelling. Wat zit er nu toch, om er een paar te noemen in: Heimwee; aan Blondina; Zonsondergang; bij het Waterken; Levensbeeld enz. Als dichtoefening is dit alles wel, maar men laat het niet drukken. Geeft een toondichter al de fantaziekens uit, die hij aan zijn speeltuig ontlokt? Neen, niet waar. - Dan, men wordt in de bespiegelingen des dichters te veel de moeite, de gezochtheid, de gerektheid gewaar. Nog is hij geen meester van den vorm: maat en rijm beheerschen hem en doen hem nog al eens in lijmerij vervallen. 't Is niet als eene bruischende bronne uit de volheid des harten opgeweld: het hoofd heeft er minstens zooveel aandeel in als het gemoed. Vandaar onduidelijkheid die zich bvb. in ‘Heil der Liefde’ bijzonder vertoont:

Zie, verdoolde op 's levens golven,
Waar 't onpeilbre zich ontsluit:
't Spieglend vlak heeft 't overdolven,
Troont een maagd in uwe schuit;
Ras verdwijnen treurnisvonken
Voor 't weldadigst morgenrood,
En een stroom van zonnelonken
Zijgt in d'effen waterschoot;
Heel natuur mag overvloeien
Door de gunsten van 't gevoel;
Voor een vrouw zwijgt 't onweerloeien
En geen levend hart blijft koel.

(bl. 8)

Woorden en klanken! Ik heb ze gelezen en herlezen doch begrepen: niet.

Sprekende van de klok, zegt de dichter:

Gij zijt mij teêr, als gij uw noten
Doet galmen bij den dageraad;
'k Min u als 't lied, uw brons ontvloten,

[p. 482]

 

De zon bezingt, die ondergaat;

 

Doch 'k hoor u liever, kermt bij nachte

 

Uit uw metaal een sombre klachte,

 

Die naar 't gestarnt' heur tonen slaat.

Wat voor eene aardige goesting is me dat nu? Echt verwonderlijk!

De klokke Roeland van Gent, begroet hij op dees manier:

Zingend deel van reuzenleden,
Uit heldhaftig staal gesmeed!
Wondre klok uit 't grootsch verleden
Arm van brons, die ons uit 't heden
In verwijderde eeuwen smeet!

Nog eens woorden en klanken, die men weet niet hoe in onderling verband staan. Dichter maakt een ruim gebruik van metaforen en omschrijvingen. Uit bovenstaande ziet men reeds hoe gewaagd. Nog erger vond ik echter op bladz. 50 in het stuk ‘Lof der Vrouw’. Ik heb geaarzeld ze hier neer te schrijven; doch wil ze ten beste geven om te doen zien, hoe voorzichtig men met omschrijvingen dient te werk te gaan. Dus:

Uw boezems zijn twee liefdekelken

Waaraan de vorst der aard zal melken.

Ei! Ei! Ei! Wat eene aardige bezigheid voor den vorst der aard. Shoking, dichter, shoking!

Op eene andere plaats lees ik:

Een korrel stof in 't ruim verloren;

Een stip in 't onbeheind verschiet

Waar werelden en zonnen gloren;

Een onbepaald, een vormloos niet;

Een vonk bij 't licht, dat 's ethers duister

Met glans doorboort van 's hemelsch vuur,

Hel flakkerend in onsterfben luister

Voor 's Eeuwigen troon, wiens Albestuur

Het starrenheer in dichte drommen

Door d'afstand leidt met wondre tucht: -

Dat 's de aard, den bajertkolk ontklommen

En door 't begeesterd brein ontvlucht,

Welk de almacht prijst in hooger klanken

Doch eindlijk, uit die vaart verstrooid,

Bedwelmd door die ondoofbre spranken

Als hemelsch vuurwerk weidsch ontplooid,

[p. 483]

 

Opnieuw in 't stof gaat rust genieten,

 

Beweenend zijne machtloosheid,

 

Die zucht op zucht hem doet ontschieten

 

Om breeder denksfeer hem ontzeid.

Ik geloof waarachtig, dat mij ook breeder denksfeer ontzeid is; want ik beken in gemoede, dat ik uit den bajert zulker poezie niet kan opgeklommen geraken.

‘De zieke maagd’ treurt en kucht; ‘Bertha’ is dood over een jaar; die met hem bij het ‘waterken’ zat, slaapt in eeuwigheid; op een ‘veldbal’ is er spraak van een die van de kwaal der minne is getroffen en daardoor is 't leven haar ontvallen. De ‘slaapwandelaarster’ staat ook al met den voet in 't graf; De maagd uit ‘het laatste vaarwel’ heeft de tering; Roza ligt in 't graf.

Met wat zonderlinge meisjes heeft die dichter toch te doen? Wat zie ik ze dan liever door Rubens geschilderd in al den glans van jeugd en schoonheid, overdreven naar den vleeze misschien; maar met gezondheid en liefdekelken (?) te koop en 't oog in alle geval zuiver van wulpschheid!

Die aanteekeningen zullen voldoende zijn om den aard der poëzie uit ‘Harpetonen’ te vatten. Ik eindig dus met de woorden des dichters op bl. 137.

's Levens lente is mij ontvloden
Met den lust der poëzij
Vreê en stilte, hemelboden,
Treden heden mij ter zij!

Toon bij toon zoo vlug geschapen
Onder 't ruischend snarenspel,
Schijnt voor eeuwig in te slapen,
Zangster, mij zoo lief. vaarwel!

E. Van Langenhoven.

II.
Vlaamsche beelden. verhalen en schetsen, door A.V. Bultynck. Drukk. A. Van Overbeke-Gyselbrecht, 1888, Gent.

‘Bij het laten verschijnen van dit bundeltje is ons inzicht minder de vaderlandsche letteren met een nieuw boekdeel te verrijken dan wel in de maat onzer krachten mede te werken tot de zedelijke verheffing van het Vlaamsche volk.’

Hoofdzakelijk was dus het doel des schrijvers iets te leveren, dat - onder zedelijk oogpunt onberispelijk, - gerust in

[p. 484]

ieders handen mocht komen; een boekje te schrijven, waarvan de lezing goede gevoelens in het hart zou doen ontwaken.

Zijne schetsen - inzonderheid ‘Adeste fideles’ voldoen aan die voorwaarde. De kerstvertelling, die ik daar aanhaalde is wezenlijk roerend schoon en zoo levendig van voorstelling, dat men de personen voor zich tooveren kan.

De schavuitenvangst is eene echt luimige pret, zou de Hollander zeggen De Brusselsche commis-voyageur is naar het leven geteekend. De schrijver had hier eene groote moeilijkheid te overwinnen, dat is, door overmaat van luimigheid in het belachelijke te vallen. Hij is die klip als een ervaren zeeman flinkweg omgezeild.

Drank en laster vind ik minder goed getroffen. Die Willem Van Nevele is te doorbraaf: 't is een engel in menschenkleeren. Jan was toch zoo doorslecht niet om gedurig lastig gevallen te worden. De schrijver mist daar zijn doel. - De geschiedenis van Jan en Willem wordt verteld door een zekeren Kobus, een' oud boerenknecht. Heeft de steller die hoedanigheid van zijnen sprekenden persoon niet te veel uit het oog verloren. Ik vind in heel die vertelling den boerenknecht niet. Hoor eens hoe schoon hij spreekt:

‘Dan blikte het meisje fier in haars vaders oogen en voor eenen stond was alle bekommering vergeten. Wat deed het hare reine ziel genoegen haren vader met zooveel lof over den braven Willem te hooren spreken.’ Het is in 't geheel mijn gedacht niet van den schrijver te vragen, dat hij de ruwe, onbeschaafde taal van den min ontwikkelden man getrouw weergeve. Het is de zaak het juiste midden te vatten, dien toon te grijpen, die kleur te treffen, die met den stand des verhalers het beste strookt.

Eene kale Juffer en Dief bieden in hoofdzaak dezelfde ‘intrigue’ dezelfde personen aan. Beide verhalen zijn niet van onwaarschijnlijkheid vrij te pleiten. Als samenstelling zijn zij de minst gelukte uit den bundel. 't Is misschien omdat de onderwerpen ook al zoo dikwijls zijn behandeld, dat de schrijver moeite heeft gehad om er eene zoo wat nieuwe inkleeding voor te vinden.

Wat taal en stijl aangaat heeft de heer Bultynck beter geleverd en hadden wij het recht meer van hem te verwachten. Lange, lange volzinnen, waarvan de deelen geenszins in verhouding zijn: nuttelooze herhalingen van woorden, als b.v.b. op bldz. 10 waar het woordje haar tienmaal op een dozijn regels te vinden is en andere meer bewijzen dat de schrijver de noodige zorg heeft verwaarloosd. Eene andere maal zij 't beter.

E. Van Langenhoven.