De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 19

[p. 183]

Iets over de hervorming op muzikaal terrein van D^r Hugo Riemann.

(Naar aanleiding der kritiek van Ut, in L'Opinion van 20 Maart 1889.)

Ein Amerikaner mag ihnen sagen, was ein grosser Denker, der auf diese Erde kommt, als neves Centrum ungeheurer Kräfte au bedeuten hat.
‘Seht euch vor, sagt Emerson, wenn der grosse Gott einen Denker auf unsern Planeten kommen lässt. Alles ist dann in Gefahr. Es ist wie wenn in einer grossen Stadt eine Feuersbrunst ausgebrochen ist, wo keiner weiss, was eigentlich noch sicher ist und wo es enden wird. Da ist nichts in der Wissenschaft, was nicht morgen eine Umdrehung erfahren haben möchte, da gilt kein litterarisches Ansehn mehr, noch die sogenannten ewigen Berühmtheiten; alle Dinge, die dem Menschen zu dieser Stunde theuer und werth sind, sind dies nur auf Rechnung der Ideen, die an ihrem geistigen Horizonte aufgestiegen sind und welche die gegenwärtige Ordnung der Dinge ebenso verursachen, wie ein Baum seine Aepfel trägt. Ein neuer Grad der Kultur würde augenblicklich das ganze system menschlicher Bestrebungen einer Umwälzung unterwerfen.’
Unzeitgemässe Betrachtungen von Friedrich Nietzsche. Drittes Stück: Schopenhauer als Erzieher. (Seite 112)

Hoe beperkter de gezichtskring der hoorders, hoe scherper hun oordeel over alles wat daarbuiten ligt. Domheid durft alles!
Multatuli.

Mijnheer Ut van het dagblad L'Opinion, heeft dezer dagen gelegenheid gevonden om zijne verregaande verwaandheid eens te luchten te hangen. De komst van Dr Carl Fuchs, een voortreffelijk muziekgeleerde en hoogstbegaafd klavierspeler, bood hem daartoe een welkome gelegenheid, waarvan hij dan ook ruimschoots gebruik maakte; - maar..... waardoor weer eens de treffende waarheid van bovenstaand motto (aan Multatuli ontleend), werd bevestigd.

[p. 184]

Als ik mij hier nu de moeite geef, om ‘iets’ te zeggen over de uitingen van meneer Ut (zie L'Opinion van 20 maart 89), zoo moet ik tevens de lezers waarschuwen, daarom toch niet te gelooven, dat ik zoo bijzonder veel waarde hecht aan de ‘opinie’ van Ut van L'Opinion; - integendeel.... ik doe dat alleen daarom, om het onverstand dat hier zoo driest, zoo vermetel optreedt (en waarvan Ut de inkarnatie schijnt te zijn), eens duchtig de les te lezen.

Er zijn zoo van die heertjes, die ‘over alles en nog wat’.... kunnen (!) en durven schrijven, zonder er evenwel de noodige kennis toe te bezitten; en onder dat getal, moet ik ook meneer Ut - hij neme 't mij kwalijk of niet - rangschikken.

Het komt hier juist van pas, een paar treffende woorden in herinnering te brengen door de Chronique gezegd, tijdens de Nibelungen opvoerigen te Brussel, in 83, door den troep van Angelo Neumann⁽¹⁾.

Ziehier:

Victor Hugo a dit quelque part: ‘Il faut se mettre au fait de Shakespeare.

Faute de quoi, Shakespeare, le grand Shakespeare lui-même, est méconnu et honni. Et ce travail de mise au fait n'est pas mince, je vous prie de le croire.

Il faut aussi se mettre au fait de Wagner. Les Wagnériens ne sont pas les personnages extravagants que l'on pense: ce sont les gens qui, s'étant mis au fait, sont exposés à entendre les sottises de ceux qui ont négligé ce travail’.

Welnu! men leze den naam Riemann, in de plaats van dien van Wagner - en de toepassing is volkomen.

Ook hier, zijn de mannen, die van deze hervorming 'n ernstige studie maakten, en dezelve naar hun beste krachten hebben trachten bekend te maken en te verbreiden.... ‘exposés à entendre les sottises de ceux qui ont négligé ce travail’ (adres aan meneer Ut en consorten).

Nog steeds was het zóó: de mannen die hun tijd vooruit zijn geweest, waren ten allen tijde een voorwerp van verguizing en verdachtmaking voor de ‘achteruitkruipers’, of voor de onnoozele sullen, die met veel goeden wil.... misschien, maar helaas! met 'n kolossale dosis ‘traagheids-(volhardings-) vermogen’, (om in de eenmaal aangeleerde of aangenomen begrippen voort te gaan) toebedeeld, steeds met veel moeite achteraan kwamen sukkelen.

(1) Zie ‘La Chronique’, 29 Janvier 1883.

[p. 185]

De idealisten worden door de zoogenaamd praktische lui, veelal voor ‘gekken’ uitgemaakt. Maar zijn die idealen wel altijd zoo onpraktisch, of is hun gebrek alleen dat zij zich vroeger openbaren dan de menigte ze wenscht of verwacht? Salomon de Caus en James Watt waren idealisten en droomers - maar thans beheerscht de practicus met hun fantasmen de wereld. De eenheid der naties is door de dichters ingeroepen; naar hen heeft de wereld niet geluisterd, maar die eenheid erkend, toen het practisch kanon haar tot stand bracht, en het onesthetisch traktatenproza haar afkondigde.

Zoo is de poëzie de drijvende kracht geweest die de werkelijkheid tot menige schoone daad drong, en waar zij zich thans mede siert; want wel beschouwd, zijn zoovele veroveringen der praktijk, niets anders dan geakklimateerde en getemde idealen, eenmaal als waanzinnig uitgekreten, en later dagelijksch goed geworden.

Zoo schreef een Engelsch geleerde een dik boek, vol met alle mogelijke en onmogelijke bewijzen, over de volstrekte onmogelijkheid om per stoomschip over zee te gaan; toch werd datzelfde boek eenigen tijd later, per stoomschip naar Amerika gebracht. Dat is wel de meest welsprekende weerlegging, die een boek ooit heeft gevonden. Wie weet of meneer Ut ook niet eens zoo'n dik boek schrijft over het onpraktische dezer hervorming.

Maar ter zake!

Als Ut werkelijk iets degelijks van deze zaak wist, zoo ware hij gewis dien dag met dien onzin te huis gebleven, en hij ware dan tevens 'n dwaasheid minder rijk.

Neen meneer Ut, zooals gij 't voorstelt, zoo is 't niet! Het ligt 'm niet dààraan, ‘que les auteurs négligent parfois la phraséologie de leurs morceaux,’ maar wel (en doodeenvoudig!) dààraan: dat door de onvolkomenheid van 't notenschrift, dit nog niet mogelijk was.

Zie daarvan weet gij letterlijk NIETS, en 't treffendste bewijs daarvoor, ligt in den onzin door u daarover in L'Opinion gedebiteerd. Als gij u eens de moeite hadt gegeven, Riemann's werken te bestudeeren,... niet à la surface, zooals gij in den regel over de zaken heenschuift, - maar ernstig,.... dan hadt ge kunnen inzien welk een kolossale stap wij hierin door Riemann vooruit zijn gebracht. En zoolang komponisten en uitvoerders daarvan geen notitie nemen, zoolang ook zal

[p. 186]

hunnen tekst voor verschillende in- en uitlegging vatbaar blijven; iets wat niet mogelijk zou zijn, als er duidelijk geschreven stond wat er bedoeld was, en ‘men’ die duidelijkheid begreep. Want, o meneer Ut! - de muzikale metriek en rhythmiek is een nog doorgaans onbebouwd veld, en de onvoldoende en tamelijk onbestemde begrippen die men daarvan heeft, beteekenen niet bijzonder veel, al meent gij wellicht, bijzonder veel te weten van wat eigenlijk metriek en rhythmiek is.

Gij schijnt ons te willen doen gelooven, dat gij studie hebt gemaakt van deze hervorming; maar ik zeg u, - ik, die in ‘Caecilia’ en ‘Le guide musical’, bewijzen leverde, van deze zaak op de hoogte te zijn - ik zeg u: gij weet er NIETS van!

‘Il y a des choses très justes dans le système de Riemann’ zegt ge; - ei! wees zoo goed en wijs gij mij die eens aan? ‘Mais quant à accepter toutes ses théories comme dogmes, c'est une autre affaire; surtout quand il s'agit d'anciens auteurs;’ welke dogma's, o meneer Ut, kunt gij niet aannemen? waartegen hebt ge bezwaar? komaan, laat eens werkelijk hooren wat ge daarvan zoo al weet!

Zeker, meneer Ut houdt er niet van, dat de componist bij de uitgaaf van zijn werk, den uitvoerder een plastisch geheel in handen geeft, wiens physionomie hij met volkomen bewustheid naar zijn gevoel, naar zijn eigen gevoel vormde; het moet kneedbaar zijn, kneedbaar als was, opdat Ut en konsorten, er hunne individueele opvatting kunnen inleggen. Dus: niet de gedachte van den auteur moet korrekt worden weergegeven, neen.... de interessante gedachten-inlegging van een of ander lid der firma Ut en C^o, of van andere geaffiliëerde firma's - die moet men bewonderen!

Is dat verwaandheid, of niet?! is dat piëteit voor de kunst en voor den kunstenaar? vraag ik.

En eindelijk, - niet ‘les élèves surtout y trouveront des enseignements précieux,’ maar anderen, die lang geen ‘élèves’ meer zijn, Benoit⁽¹⁾ en Gevaert⁽²⁾ bijv., hebben daarin ‘pre-

(1) Meester Benoit schreef aan Riemann: ‘A propos d'Agogik en phrasierung, ne pensez-vous pas qu'il soit nécessaire de pousser la réforme jusque dans les racines mème de l'enseignement? Il y a là, ce me semble, un travail intéressant à faire, une gradation à établir depuis les cours de solfège jusqu'aux cours supérieurs. A mon avis, il est indispensable que tout ce qui constitue l'éducation artistique et l'enseignement musical dans les cours supérieurs, se trouve d'abord à l'état rudimentaire et préparatoire dans les cours primaires.’ (Brief van 20 Januari 1887.) Deze woorden waren de aanleidende oorzaak van Riemann's opstel: Die Phrasierung im musikalischen Elementar unterricht.
In mijn stuk: ‘Une réforme intéressante dans la musique,’ verschenen in Le guide musical (n^o 50, 51 en 52 van 1888 en n^o 1 van 1889) heeft de zetter mij abusievelijk deze woorden, als door Gevaert geschreven, laten zeggen. Daar men dat daar scheen en nog schijnt niet te willen herroepen, ook niet op mijn dringend verzoek, maak ik van deze gelegenheid gebruik, er hier op te wijzen. En ook daarop: hoe men door onachtzaamheid meer dan eene noot verkeerd plaatste en bij de herroeping daarvan nog flaters maakte; - wat mij alles dwingt, van de zijde der Redactie, aan moedwil te denken.

(2) Gevaert schreef aan Riemann: Vos idées à l'endroit du rythme, des mouvements et des nuances sont neuves et fécondes.

[p. 187]

cieuse voorschriften’ gevonden; het zijn maar alleen meneer Ut en confraters die zulks niet noodig hebben. Toch ben ik van oordeel dat Riemann's denkbeelden ook voor dezulken zeer vruchtbaar zouden kunnen zijn, ja dat juist diegenen die zóó spreken (of denken) als Ut, er meer dan anderen, behoefte aan hebben. Zoo ten minste zij niet verkiezen achter te blijven, en in hunne domheid te volharden; want bij sommigen is het volhardingvermogen, om in de eenmaal aangenomen richting voort te gaan, zeer groot.

Ik hoef hier thans over de principen dezer hervorming niet uit te weiden; ik heb dat elders en tamelijk breedvoerig gedaan. Ik herhaal dat dus niet. Wie er belang in stelt leze die; zoo hij ten minste de bronnen zelf, niet raadplegen kan. Zoo Ut daarvan geen notitie nemen wil en in zijne onnoozelheid volharden: dat staat hem volkomen vrij. - en laat mij tamelijk onverschillig. Ik heb de heilige overtuiging dat ik hier 'n zaak voorsta, die 'n toekomst heeft niet alleen, maar die van groot belang is tevens, en eenmaal in de geschiedenis der toonkunst, met gouden letteren zal geboekt staan. Dàt kan ik wel voorspellen, n'en déplaise aan m'neer Ut e tutti quanti. Want we hebben hier met 'n revolutionairen geest op muziek-wetenschappelijk-gebied te doen.

Lees bijv. eens de kritiek die de heer Daniel de Lange, (orkestdirecteur te Amsterdam en tevens een voortreffelijk muziekgeleerde) in Het nieuws van den dag (van 1 April 1889, 2^e blad) over het concert van D^r Fuchs schreef. Als Multatuli nog leefde, zou hij ook daarvan kunnen zeggen: ‘Dàt is nu eens kritiek! Niet van die soort, van: 't bevalt mij of 't bevalt mij niet; maar hij behandelt zijn onderwerp.’ -

[p. 188]

En gij, o Ut, gij kletst er om heen, en vertelt praatjes voor den vaak. In Amsterdam vragen de ernstige toonkunstenaars met belangstelling aan elkander: heb je de kritiek van De Lange gelezen? Want, o meneer Ut!... De Lange is 'n autoriteit, aan wiens uitspraken de artisten daar hooge waarde hechten. Maar wie! wie - in 's hemelsnaam! - vraagt in Antwerpen, naar de kritiek van meneer Ut??? Ja men zou kunnen vragen: heb je de onzinnige, uilerige elucubraties van meneer Ut gelezen?

Maar... keeren wij terug - à nos moutons!

Ook op harmonisch gebied, wordt veel op losse schroeven gezet. De inleidende studie tot de kompositieleer ondergaat 'n radikale ommekeer - en zeer ten goede. De hervormingen schijnen thans aan de orde te zijn. De harmonieleer wordt op nieuwe grondvesten opgetrokken. Bijv. het moll-akkoord geheel anders verklaard en afgeleid dan gewoonlijk, en de oude cijferbas wordt op zij gedrongen door deze methode, die in staat stelt, Sopraan, Alt en Tenor even gemakkelijk - of liever: veel eenvoudiger en logischer - als de Bas te becijferen; en.... maar ik kan hier al die vele voordeelen niet opsommen. Men zal dat spoedig kunnen lezen in ‘Caecilia’ (algemeen muzikaal tijdschrift voor Nederland) waarin ik 'n studie over deze nieuwe harmonieleer zal publiceeren. Eene inleiding liet ik daaraan reeds voorafgaan, onder den titel: ‘Dur- en Moll-akkoord, of in de terminologie der nieuwe harmonieleer Oberklang (Bovenklank) en Unterklang (Onderklank)’ (zie Caecilia 1888, n^o 21 en 22).

Zie, het is mij tamelijk onverschillig of meneer Ut daarvan al dan niet notitie nemen wil. Het staat hem volkomen vrij, om naar verkiezen, bij de achterhoede te blijven en te schimpen op de voorwacht; op ons - die niet zoo blind zijn als hij.

Het uilengeslacht is nog lang niet uitgeroeid; maar 't gekras en geschreeuw van alle uilen, - atheensche of niet-atheensche - kan mij geen oogenblik doen wankelen in mijne overtuiging van de groote belangrijkheid dezer zaak en in mijn geloof, dat muzikaal gesproken - ‘ginds 'n nieuwe wereld ligt.’

Gelukkig zijn allen niet zoo kortzichtig, want behalve de reeds genoemden zou ik nog eenige autoriteiten uit Noord-Nederland kunnen noemen, die het ook de moeite waard hebben geacht hiervan 'n ernstige studie te maken. Ik wil alleen nog een paar uit onze nabijheid noemen, Blockx en

[p. 189]

Huberti, die zich de moeite niet ontzien, deze ‘idées neuves et fécondes’ ernstig te bestudeeren.

En in Italië, o meneer Ut, ook in Italië schrijft men hierover vol geestdrift. Cesare Pollini heeft over Riemann's harmonieleer, eene reeks artikelen gepubliceerd in ‘Il teatro illustrato’ die in Milaan bij Sonzogno verschijnt.

Ziehier de inleiding, die ik niet nalaten kan even af te schrijven, het opstel draagt den titel: Il Dr Ugo Riemann e il sistema ‘duale’ dell'armonia.

⁽¹⁾ Il Riemann è conosciuto in Italia specialmente per il suo lessico musicale, frutto d'una erudizione che sorprende quando si pensi alla giovine età dell'autore ed alla profondità delle sue cognizioni in tutti i rami della scienza musicale. Molte questioni però vi sono trattate colla concisione voluta dalla natura di un dizionario, e le idee dell'autore non si possono valutare secondo la loro vera importanza, qualora non si ricorra ad altri lavori dov'egli espone con maggiore larghezza i resultati de'suoi studii.

Due mi sembrano essere i meriti principali del Riemann

(1) Riemann is in Italië bekend, bijzonderlijk door zijn muziek-Lexicon, de vrucht eener geleerdheid die verbaasd doet staan, als men bij den jeugdigen ouderdom van den schrijver aan de grondigheid, aan de diepte (profondità) zijner kennis in alle takken der muziekwetenschap, denkt. Vele onderwerpen daarin, zijn er behandeld met de noodzakelijke beknoptheid, zooals de aard van een woordenboek (dizionario), van een lexicon het vereischt; en de denkbeelden van den schrijver kunnen daar moeilijk naar hunne werkelijke belangrijkheid geschat worden, zoo men niet de andere werken te hulp neemt, waar hij met de grootste (en noodige) breedvoerigheid, de vrucht zijner studiën ten toon stelt.
Het schijnt mij toe, dat de hoofdverdienste van Riemann, ten opzichte der op de muzikale praktijk toegepaste theorie, tweevoudig is; namelijk: de ontleding en de hervorming der middelen, die geschikt zijn, om de juistheid van uitdrukking bij de muzikale voordracht (Phrasirung, kunst om te fraseeren) te doen bereiken - en het voorstel eener nieuwe harmonische becijfering (Klangschlüssel, sleutel der akkoorden, akkoord- of klanksleutel,) gegrond op het rationeel systeem van het dualisme⁽¹⁾ en ter vervanging van den ouden cijfer bas waarvan de onhoudbaarheid en het onvereenigbare met de moderne harmonische gedachte, met iederen dag duidelijker wordt.
Ik behoud mij voor, een andermaal te spreken over de wijs, waarop Riemann te werk gaat op het terrein der muzikale uitdrukking, terwijl ik nu wil trachten een denkbeeld te geven van zijne geesteskracht op harmonisch gebied, met tot dit doel, uit zijne geschriften proeven bij te brengen, die de meest welsprekende bewijzen leveren, hoeveel hier als allerbelangrijkst, voor de praktische kunst te vinden is.
Ik stel hier dadelijk voorop, dat wij hier niet te doen hebben met eene dier harmonische nieuwigheden (innovazioni), waarmede men sedert eenigen tijd het muzikale publiek zoo tamelijk begint te vervelen; zien wij aan den eenen kant theoretici die halsstarig blijven vasthouden aan muzikale dogmen door de praktijk sedert langen tijd opgegeven, aan den anderen kant zijn er sommigen, die aanspraak maken op den naam van novateur en die zonder de noodige wetenschappelijke kennis, meer of minder hersenschimmige stelsels voorstellen, waarin de teorema der oude school, met de kwalijk verteerde beginselen der moderneschool, hoogtijd vieren. Riemann behoort niet tot dergelijke categorie. Zijne denkbeelden zijn gegrond op eene diepgaande studie der antieke en moderne kunst, op eene uitgebreide en juiste kennis der positieve resultaten die verkregen zijn in de physieke en physiologische wetenschappen⁽¹⁾, in hun verband met de muziek, en heel deze overvloed van kennis, wordt bovendien bijgestaan door een oordeel van de hoogst mogelijke helderheid en scherpzinnigheid, in een woord, van een waarachtig genie der methode, zooals Fuchs zeer treffend zegt. Wie de hoog belangrijke werken van onzen schrijver wil studeeren, hij zal zich kunnen overtuigen, dat ik in deze waardeering van zijn werk niet het minst overdrijf; en zulke studie moet niet verwaarloosd worden door diegenen, die het bestaande verbroken evenwicht voelen, dat er tusschen de theorie en de praktijk der muziek zooals zij heden is, bestaat, en de noodzakelijkheid een einde te maken aan een staat van zaken, die voorzeker niet er toe bijdraagt, om de denkbeelden helderder te maken van wie zich in de kunst wenscht te laten inwijden.

(1) Dualisme = tweeleer, leer van twee ongelijksoortige, oorspronkelijke, niet van elkander af te leiden beginselen.

(1) Ja zelfs de psychologie spreekt hier een veelbeteekenend woordje meê; en dit zal ik duidelijk bewijzen in mijne studie over Riemann's harmonieleer, die spoedig in ‘Caecilia’ verschijnen zal. E.E.

[p. 190]

nel campo della teoria applicata alla pratica artistica, cioè l'analisi e la riforma dei mezzi atti a conseguire la giusta interpretazione ed espressione musicale (Phrasirung, arte di fraseggiare) e la proposta d'una nuova cifratura armonica (Klangschlüssel, chiave degli accordi) basata sul sistema razionale del dualismo, di fronte al vecchio basso numerato, che si rivela ogni giorno meno compatibile col moderno pensiero armonico.

Mi riservo di parlare un' altra volta di quanto il Riemann va facendo nel campo dell' espressione musicale, mentre per ora cercherò di dare un' idea dei suoi sforzi in quello dell'armonia, togliendo a tal uopo da' suoi scritti quanto contengono di più importante per l'arte pratica.

Premetto qui subito, che non si tratta d'una delle solite innovazioni armoniche, le quali da qualche tempo vanno annoiando sufficientemente il pubblico musicale; se da una parte abbiamo dei teorici che si ostinano a sostenere dottrine

[p. 191]

già da lungo tempo abbandonate dalla pratica, vi sono dall'altra certi aspiranti al titolo d'innovatori, che senza il dovuto corredo di cognizioni scientifiche, propongono sistemi più o meno cervellotici, nei quali i teoremi della vecchia scuola celebrano le nozze le più contro natura coi principii mal digeriti della moderna. A quest'ultima categoria non appartiene il Riemann! Le sue idee si basano su d'un profondo studio dell'arte antica e moderna, su una vasta e precisa conoscenza dei resultati positivi ottenuti nelle scienze fisiche e fisiologiche nei loro rapporti colla Musica, e tutta questa copia di sapere è fecondata dalla più lucida facoltà di giudizio, da un vero genio del metodo, come dice felicemente il Fuchs. Chiunque vorrà studiare gli scritti più importanti del nostro autore, potrà convincersi che non fui tratto da esagerazione alcuna in questo apprezzamento dell'opera sua; e tale studio non dovrebb'essere negletto da quanti sentono lo squilibrio esistente fra la teoria e la pratica della Musica qual è oggidí, ed il bisogno di por fine ad uno stato di cose, che non contribuisce di certo ad illuminare le idee di chi s'inizia all'arte.

Wat zegt ge van zoo'n enthousiasme? o snuggere Ut! En bewijs gij nu eens in even bezielde taal, en ‘met kennis van zaken’, dat Cesare Follini, dat ik, - in één woord, dat wij 't mis voorhebben! Ga naar de mieren, leg uwe verwaandheid af, wees vlijtig en wordt - wijs.

Tot slot haal ik hier nog eenige treffende woorden aan⁽¹⁾, en die ik met de voorgaande in overweging geef aan meneer Ut e tutti quanti⁽²⁾.

Darüber sind wir Alle vollständig einig, dass wir mit kindlicher Pietät an die unsterblichen Werke unserer grossen Meister herantreten sollen; es fragt sich nur, wodurch diese Pietät sich äussern, woran man sie erkennen soll, und darin gehen die Ansichten⁽³⁾ allerdings auseinander. Ich für meinen Theil bekenne mich als eifriger Anhänger der von

(1) van G.H. Witte, muziekdirecteur te Essen, in Westfalen, uit zijn opstel: ‘Noch einige Bemerkungen über den Vortrag von Beethoven's neunter symphonie und anderen classischen Orchestercompositionen,’ in 't Musikalisches wochenblatt van 6 Dec. 1888.

(2) Ook het opstel: Eene phrase en zeven opvattingen, of Ungedanke der Mehrdentigkeit der Phrase, van schrijver dezes (in ‘Coecilia’ van 1 Maart 1889), zij meneer Ut aanbevolen.

(3) Der Begriff ‘Pietät’ ist allerdings ein sehr relativer. Der eine betet die todten Buchstaben, der andere den lebendigen Geist an.

[p. 192]

Matthis Lussy (Traité de l'expression musicale) flüchtig angebahnten und von Hugo Riemann (Musikalische Dynamik und Agogik) und Carl Fuchs (Die Freiheit und die Zukunft des musikalischen Vortrages) logisch begründeten und systematisch entwickelten musikalischen Vortragslehre, und unterschreibe aus voller Ueberzeugung, folgende, der Einleitung der Fuchs-Riemannischen Brochüre (Praktische Anleitung zum Phrasieren) entnommene Worte:

‘Es handelt sich hier wahrlich nicht um interessante Einfälle und geistreiche Deutungen, nicht um individuelle Empfindungen und persönlich eigenartige Auffassungen, sondern um Constatirung von allgemeingültigen Gesetzen des musikalischen Denkens; es handelt sich darum, den Meistern zu ihrem guten Recht, zur vollen Würdigung zu verhelfen. Wir erstreben nichts weiter als eine restitutio in integrum!’

Ziet ge, lezer, dat zijn allen - met Riemann aan 't hoofd - témeraire luidjes, volgens meneer Ut, die (hij hoeft dat nu waarlijk niet te komen verzekeren, want ik weet dat al heel lang) er met zijn konfraters ‘une esthétique bien différente⁽¹⁾ de celle de M. Riemann’ op nahoudt. Maar ik vind, dat meneer Ut wat al te ‘téméraire’ is, om met zulke verregaande verwaandheid en oppervlakkigheid, zaken te veroordeelen die hij niet begrijpt. Als dat heerschap ergens sterk in is, dan is 't hierin. Verwaand als meneer Ut, zal dra tot spreekwoord worden. In Italië en elders zullen ook wel geaffilieërden van de firma Ut en C^o te vinden zijn, misschien ontmoet men ergens zulke geallieërden onder de firma si-ré (ciré), waaruit men dan met 'n klein beetje goeden wil, de ware beteekenis van haren naam zou kunnen opdelven, en waaruit reeds het blanketsel, het bovenoplaagje, het ‘vernis d'instruction’ te proeven ware.

(1) Naar men vertelt zocht Capellmeister Carl Reinecke, zich van den eersten indruk, dien Wagner's “Tristan und Isolde” op hem maakte, te bevrijden, doordien hij zich te huis “Lot is dood” op 't klavier voorspeelde. - Zonder nu Reinecke op eene lijn te willen stellen met onzen “fameuzen” Ut, acht ik dezen daartoe toch ook in staat. Wie weet of hij niet den indruk, dien het concert van D^r Fuchs op zijne esthétique bien différente de celle de Riemann maakte, heeft trachten uit te wisschen, doordien hij te huis Pierlala of Mie Katoen entoneerde; want.... “l'esthétique est - à son humble avis - en grande partie, une façon de sentir, etc. - Tristan of Pierlala! - A la bonne heure! alles even schoon.... slechts “une façon de sentir.” Ik reklameer aan een of andere Universiteit, 'nen leerstoel van “professeur d'Esthétique” voor onzen snuggeren en onbetaalbaren Ut.

[p. 193]

Maar wij, voorstanders van deze ‘idées neuves et fécondes’ wij troosten ons, en zeggen met Göthe's Faust ‘Geschäftiger Geist, wie nah fühl ich mich dir’ waarop de geest antwoordde:

‘Du gleichst dem Geist, den du begreifst.’

Antwerpen.

Em. Ergo.

(1) Dualisme = tweeleer, leer van twee ongelijksoortige, oorspronkelijke, niet van elkander af te leiden beginselen.

(1) Ja zelfs de psychologie spreekt hier een veelbeteekenend woordje meê; en dit zal ik duidelijk bewijzen in mijne studie over Riemann's harmonieleer, die spoedig in ‘Caecilia’ verschijnen zal. E.E.