De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 18

[p. 463]

Driejaarlijksche en Jubeltentoonstelling van Schoone Kunsten te Antwerpen.

De fiere Scheldestad, de bakermat van den onsterfelijken kunstreus Peter Pauwel Rubens, de door en door Vlaamsche kunststad, Antwerpen, viert dit jaar het honderdjarig bestaan van een dier talrijke genootschappen, waarop de Antwerpenaren terecht hunnen roem dragen.

Wij willen spreken van de Koninklijke maatschappij tot aanmoediging der Schoone Kunsten, onder kenspreuk: Wt Jonsten Versaemt, die regelmatig, alle drie jaar, evenals de Brusselsche en Gentsche kunstkringen, met hetzelfde doel gesticht, beurtelings kunstuitstallingen inricht, waarop meesterwerken van alle landen prijken, en die dan ook eenen zwerm belangstellenden uit alle gewesten naar de oude Scheldestad lokken.

Wij zeggen dat deze nooit volprezen vereeniging den honderdsten verjaardag van haar ontstaan viert. Dit was voor haar eene reden die haar de gelegenheid zou verschaffen schitterender dan ooit hare oude faam staande te houden.

De oproep, welken men dan ook tot de kunstenaars van alle landen stuurde, werd gretig en buiten verwachting schitterend beantwoord.

Duitschland, Frankrijk, Oostenrijk, Hongarië, Holland, Italië en Zwitserland zonden werken hunner knapste en verdienstelijkste mannen. Alleen België, als wij ronduit ons gedacht mogen zeggen, beantwoordde den oproep niet in evenredigheid zijner krachten, en, ware het niet dat de inrichtende kommissie het voortreffelijk gedacht opvatte, ter nagedachtenis van twee der grootste kunstenaars welke België in de laatste vijftig jaar mocht bezitten, in de Belgische afdeeling twee zalen voor te behouden, waarin uitsluitend werken van L. Gallait en N. De Keyzer zouden tentoongesteld worden, onze Belgische kunstenaars zouden gehavend uit dit kunsttoernooi zijn gekomen.

Waaraan is dit te wijten? Aan eene dubbele oorzaak. Ten 1^e aan het gemis van stukken van buitengewone gehalte; de historieschildering, die de edelste uitdrukking der kunst mag genoemd worden, gaat verloren. Onze groote mannen, die reeds meer dan één bewijs van buitengewone krachten en uitstekend talent gaven, in plaats van historische afbeeldingen, gewrochten die wezenlijk van talent getuigen, in te zenden, beantwoordden ongelukkig den oproep, met eene studie, een portret, een genretafereel, ofwel onthielden zich en stelden volstrekt niets ten toon.

Kortom, zij die kunnen, willen of durven niet.

Ten 2^e, onze Belgische schilders, in het algemeen, jagen maar één doel na, en dit doel is voor hen de stoffelijke kant der kunst: schilderen om te verkoopen, bijgevolg, dingen vervaardigen die bevallen en het oog streelen, maar die geene aanspraak mogen maken op eenige buitengewone verdiensten. Kortom, de zucht tot geldgewin verlamt, ontzenuwt, ontreddert onze jonge schilderschool, en verlaagt de kunst tot den vernederenden trap, waar handel en nijverheid worden aanbeden. De kunst voor hen is louter handel geworden, verkoopen en schilderen om te verkoopen, is, zooals wij hierboven zegden, hun einddoel.

Voeg daarbij de verderfelijke strekkingen onzer jongere richting, waarin

[p. 464]

realisme, impressionisme, intentionisme en tal van andere ismes, als in eenen dwarrelboel dooreenloopen, overal hun bloedbedervend zaad rondstrooiend en op hunnen weg een onherstelbaar kwaad aanrichtend, en men zal begrijpen, hoe het komt dat twee oude pruiken, zooals het jongere kunstgeslacht gewoonlijk onze oudere verdienstelijke mannen betitelt, ditmaal de eer van België redden en schitterend de faam der Vlaamsche schilderschool handhaven, tegenover het bloedrijke en gespierde Duitschland en het begeesterde en bestudeerende Frankrijk.

Men denke echter niet dat wij, onder den indruk der machtig schoone werken welke Duitschland en Frankrijk ons toezonden, en verblind door den glans welke deze kunstgewrochten verspreiden, in staat zouden zijn een onrechtvaardig oordeel te vellen over onze Belgische schilders. Neen, vooringenomenheid is ons volkomen onbekend, wij zeggen de zaken zooals wij ze opvatten en leggen ze uit gelijk ze zich voordoen.

Rechtvaardigheid moet, in zake van kunstkritiek, het richtsnoer zijn van hem die zich op het glibberig pad der beoordeeling waagt.

Daarom, brengen wij hulde aan diegenen onzer Vlaamsche kunstenaars, die moedig het vaandel der verhevene kunst, der historieschildering in eere houden.

Wij noemen, buiten de werken van De Keyser en Gallait, die van Juliaan De Vriendt, P. Van der Ouderaa, K. Ooms, Em. Van den Bussche en anderen, wier namen ons thans niet te binnen schieten.

Hoe jammer toch dat mannen gelijk Emiel Wouters, Delperée, Aalbrecht De Vriendt, Cluysenaar, Willem Geets, enz.; ons de gelegenheid niet hebben verschaft in eenen adem hunne namen te noemen met die van de hierboven aangehaalde kunstenaars, die historiewerken tentoonstellen! Veel aangenamer zou het ons geweest zijn, onze taak ware er door veel lichter geworden, en de misschien bittere woorden, doch niettegenstaande onloochenbare waarheden, welke wij hier hooger aan 't adres van sommige onzer Belgische schilders richten, ware onze pen niet moeten ontspringen.

Zijn wij voor onze kunstenaars wat bijtend, wat moeilijk misschien, 't is omdat het noodig is, in tegenwoordigheid der uitstekende werken welke ons uit het aloude Germanië door Wilhelm Beckman, L. Ebner, K. Hoff, Otto Kirberg, Richard Scholz, Julius Scholtz, Wenzel Schwarz, Jul. Van Payer, enz., werden toegezonden, en ook, omdat, van den anderen kant, Frankrijk zich zoo krachtig veropenbaart in de meesterwerken van eenen Bonnat, Bordes, Bouguereau, Brozik, Cabanel, Dawant, mej. De Champ-Renaud, mad. De Mont-Breton, Leo Girardet, L. Jimenez, J.P. Laurens, J. Lefebvre, Maignan, enz.

Gezien dus de hooge verdiensten der medetentoonstellers, was het noodig streng te zijn voor onze landgenooten.

Dit gezegd, achten wij onze lezers genoegzaam ingelicht om met belangstelling ons overzicht te volgen.

Vooraleer echter over te gaan tot de eigenlijke beoordeeling der tentoongestelde werken, willen wij, in korte woorden, ons gedacht vooruitzetten over de talrijke opmerkingen, welke de nieuws- zoowel als de kunstbladen over deze tentoonstelling in 't midden hebben gebracht.

1^o De tentoonstelling is niet zooals sommigen beweren, beneden het peil der voorgaande Antwerpsche tentoonstellingen.

2^o Wij achten de handelwijs der inrichtingkommissie die het gedacht opvatte eene zaal De Keyzer en Gallait te maken, zeer prijzenswaardig, omdat zij daardoor de Belgische afdeeling in staat stelt fier op te kijken tegen Duitschland en

[p. 465]

Frankrijk; thans is de eer van België gered, zonder deze twee zalen lagen wij plat, zoo plat als het maar zijn kan.

3^o Wat de plaatsing der werken betreft, wij zijn van gedacht dat zij zoo slecht niet is als velen het wel voorgeven. Sommige stukken hebben waarlijk eene te goede plaats, doch hun getal is bitter klein, en wij moeten bekennen dat de Antwerpsche artisten in het algemeen goed, sommige te goed geplaatst zijn; dat is het gevolg van den esprit de clocher, waarvan Antwerpen wat veel en andere steden wat weinig hebben.

4^o Wij treden ten volle de opmerking bij dat het lokaal slecht gekozen is: het Nijverheidspaleis ligt buiten de wereld.

5^o Wij teekenen verzet aan tegen de handelwijs van de inrichtingskommissie, die alles in het Fransch heeft afgehaspeld; kaarten, katalogen, enz., enz.; alles is uitsluitend Fransch; voor eene door en door Vlaamsche stad, gelijk Antwerpen, is zulks eene schande.

Dit gezegd, eindigen wij onze Inleiding en beginnen wij de bespreking van de verdienstelijkste werken der tentoonstelling, welke 1418 kunstgewrochten bevat.

Vooraleer echter ons overzicht aan te vangen, rekenen wij het ons ten plicht vooraf te verklaren, dat, ingezien de beperkte plaats waarover wij beschikken, het ons onmogelijk wezen zal, de te bespreken werken volgens land, school, strekking en genre te verdeelen, en in uitvoerige bijzonderheden te treden, die, hoe aangenaam ook voor den kunstliefhebber, ditmaal ongelukkig moeten gemist worden.

Ons doel is enkel, de belanghebbenden op de hoogte te houden, en de kataloog volgende, hun stap voor stap, met den wijsvinger, de merkwaardigste stukken aan te duiden.

Het eerste stuk dat wij met genoegen mogen aanwijzen, is een prettig landschap ‘Meimorgend’ getiteld, en vervaardigd door Djef Anten van Hasselt.

Dit werk, evenals doorgaans al de schilderijen van dezen kunstenaar, kenmerkt zich door eene bijzondere fijnheid van toon, eene zekere poëzie en een ongemeen gemak van bewerking.

Het ‘Geestelijk huwelijk van St. Katharina’ door Jan Anthony, is een verdienstelijk doek. De kunstenaar heeft de gewoonte, zijne onderwerpen in den gothischen trant te behandelen; dit is wel zeker de trant die het best past voor godsdienstige onderwerpen, zulks is overigens doorgaans het algemeen gevoelen. Wij ook deelen dit gedacht, doch zijn onder dat oogpunt zeer streng in onze eischen.

Als men gothiek schildert moet het kunstwerk den eigenaardigen stempel van dit tijdvak dragen, en 't is juist hetgeen wij missen in de schilderij van den verdienstelijken jongen Antwerpschen kunstenaar. Zijne ‘Sinte Katharina’ is een schoon, lief en knap geteekend figuurtje, doch hij zal met ons bekennen dat dit geene vrouw der middedeeuwen is, maar wel eene der 19^e eeuw, kortom, zij is te hedendaagsch behandeld. De H. Moeder Maagd en het kindeken Jezus zijn beter, en meer gothiek, doch er ligt iets onaangenaams, laat ons maar zeggen, misteekends in hunne beide wezens. Behalve deze twee kleine opmerkingen, moeten wij hulde brengen aan het kloek koloriet van den kunstenaar, de ervarenheid en het geduld, waarmede hij zijn tafereel tot in de kleinste bijzonderheden nauwgezet heeft afgewerkt.

Eene schilderij, die nog al bevalt en sterk de aandacht op zich trekt, is het

[p. 466]

visscherstooneel van Adolf Artz, uit den Haag. Zij is getiteld: ‘Half-weg.’ Een jonge visscher en waarschijnlijk zijne verloofde, rusten zich van vermoeienissen uit in de duinen. Beide figuren zijn goed geteekend en wel getijpeerd, alleen vinden wij het doek wat kleurloos.

Van den jongen Gentschen landschapschilder Alb. Bartsoen, treffen wij een drietal stukken aan, waarvan er een tweetal niet al te goed geplaatst zijn. Zijn: ‘Laatste zonnestralen, visschers op de Schelde,’ is een tafereel dat, als indruk, ontegensprekelijk, van zeer veel oogenblikkelijken opmerkingsgeest getuigt, en dat zelfs buitengewoon waar van toon mag genoemd worden, maar de vorm? Hier zal de kunstenaar ons toegeven, dat het in de natuur heel anders gesteld is. Wij nemen gereedelijk aan dat gebrek aan teekening de dagelijksche zonde is der impressionisten, doch dit belet niet dat een onderzoekend oog veel meer ziet en oneindig meer vorm bespeurt in de natuur, dan de heer Baertsoen. Daarom zeggen wij hem enkel: uw koloriet is goed, gij borstelt flink, maar teekent te weinig.

Albrecht Baur, van Dusseldorf, heeft eene schilderij ingezonden, die, wel is waar, erg tot de klassieke school behoort, maar die toch ontegensprekelijk, als teekening en opvatting, veel hoedanigheden bezit. De kunstenaar heeft voor onderwerp genomen: ‘De Verzegeling van het H. Graf.’ Hoe jammer dat de uitdrukking van sommige wezens wat overdreven is en dat schaduwdeelen te zwart zijn, iets waardoor de schilderij hard wordt. Behalve deze twee gebreken, mag deze schilderij onder de beste der godsdienstige schilderijen gerekend worden.

Een ander Duitscher, Wilhelm Beckmann, van Dusseldorf, veropenbaart zich in een doek van groote afmeting. De kunstenaar heeft zijn onderwerp gezocht in een der belangrijkste voorvallen, die in de geschiedenis van Duitschland geboekt staan. Zijn doek stelt voor: ‘Luther na de verdediging zijner stelling ter vergadering te Worms.’

De kunstenaar heeft zijn onderwerp bezield, de groepeering is natuurlijk en kundig bewerkt, er is eenheid in de voorstelling, de figuren zijn onberispelijk geteekend, de algemeene toon is kloek en schitterend zonder schel te zijn; kortom, het is volgens ons de belangrijkste schilderij, die uit Duitschland naar de Antwerpsche tentoonstelling werd gezonden. Eene enkele opmerking nochtans: is Luther niet wat klein van gestalte?

Mejuffer Euphrosine Beernaert heeft twee landschappen ingezonden die, zooals gewoonlijk, uitmunten door eene zilveren fijnheid van toon. Wij moeten echter bekennen dat, in deze tafereelen, mej. Beernaert bewijst dat er tusschen fijn-, grijze en loodgrijze tonen maar een kleine afstand is.

L. Bokelman, van Dusseldorf, heeft vier schilderijen ingezonden, waaronder: ‘Het Testament’ en de ‘Brand in het dorp,’ eene bijzondere melding verdienen. In deze twee kleine meesterstukken toont de kunstenaar dat hij een volmaakt teekenaar, een behendig groepeerder en een kloeke kolorist is, die gewetensvol weergeeft wat hij in de natuur ziet. Welk oneindig verschil vormen deze twee stukken met het tafereel: ‘Als de katten afwezig zijn, dansen de muizen,’ van E. Boks, den knappen Antwerpschen artist, die vroeger zich kenmerkte door een gesloten schildering, en thans liefhebber schijnt te worden van doorschijnende tonen. Gansch zijne schilderij is een enkele ‘frottis en glacis.’ Het is waarlijk jammer.

Als men spreekt van kloeke schildering, en deze aanprijst aan diegenen die begaafd zijn met de machtige gave van koloriet, dan mag ontegensprekelijk

[p. 467]

Léon Bonnat, van Parijs, als een navolgenswaardig voorbeeld aangewezen worden. Zijn ‘portret van Jules Ferry’ is een der puikste van de tentoonstelling; daar zit leven in, dat is vleesch.

‘Attila voor den slag van Châlons,’ door Ernest Bordes, van Parijs, is een aangrijpend tooneel, dat zich door eene krachtige teekening, volkomen overeenstemmend met de woest en wildheid van het onderwerp zelve, doet opmerken.

De ‘Zeerobben,’ van Mej. Aloise Boudry, van Antwerpen, zijn goed geteekend, goed geborsteld en aangenaam gegroepeerd.

Enkel vinden wij het tafereel te zwart; waarom toch altijd zulke onderwerpen weêrgeven in plaatsen, die niet beter verlicht zijn dan een kelder.

Doch genoeg, wij zullen liever die vragen staken en onze lezers bij eene schilddrij brengen die onzes inziens de belangrijkste van gansch de Fransche afdeeling is. Wij willen spreken van de ‘Baadster’ van W. Bouguereau van Parijs. Het is gekend dat deze kunstenaar een meester in het teekenen en dat hij vertrouwd is zoowel met de minste als met de grootste geheimen der natuur; ehwel! men aanschouwe dit doek, men vrage aan den eerste den beste of een mensch wel zoo gemaakt is, en het antwoord zal bevestigend luiden. Ja, in der waarheid, zoo is de mensch, dat is de zuivere en goede weêrgave der vormen, welke God aan den Koning der schepping heeft gegeven.

Hier hebt gij, heeren realisten, impressionisten en intentionisten een schoon voorbeeld en tevens het sprekendste bewijs dat uwe leeringen op valschen grond gesteund zijn. Bekijkt eens goed dien linker voet waarop de baadster rust (om van de andere even meesterlijk behandelde lichaamsdeelen niet te gewagen) en zegt ons of het mogelijk is natuurlijker, dus wezenlijk ‘realistischer’ den menschelijken vorm weer te geven!

Ach! wij weten het wet, dit is voor u louter ‘konventie,’ en minachtend haalt gij de schouders op en roept ge uit, (gelijk wij het overigens met eigen ooren gehoord hebben) dat is ‘properkens gedaan, maar 't is er al mêe.’

Nu, hoe ook uw gedacht weze, de grootere meerderheid der kenners is van een ander gevoelen, en wij aarzelen niet u toeteroepen: Bouguereau's schildering is wezenlijk realisme, omdat het waarheid en werkelijkheid is, en wat gij maakt, is maar de flauwe karikatuur van de natuur, achter den ronkenden titel derwelke het grootste deel der realisten hunne onkunde verduiken.

Gent.

Karel Lybaert, J^ste.