De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 16

[p. 211]

Vlaamsche brieven
door Peter Benoit

Zie vorige aflevering.

Het ‘Sashuis’ van ‘Vijve St-Eloi,’ dat mijn vader als sluismeester-ontvanger, gedurende ettelijke jaren bewoonde, is het aantrekkelijkste en het schoonste der Leie-sashuizen: Verbeeld u, lieve lezeres, een zeer klein schiereilandeken, voortgebracht door eene oogenblikkelijke splitsing van het ‘Leiebed,’ dat, als ware het, met twee waterarmen, de ‘woning,’ en den ruimen moes- bloem- en fruithof, welke er zich aansluit, omsingelt. Over eene flinksche ‘ophaalbrug,’ rechts, komt men op ‘Vijve St-Eloi’ plaatse; terwijl, links, door het veld, een slingerend paadje den wandelaar naar ‘St-Baafs-Vijve’ leidt. In dezes kerk staat een orgel met twee klavieren. Onze vriend ‘Edward Nevejans,’ de befaamde gewezen leider der eens machtige Gentsche koninklijke koormaatschappij, ‘de Melomanen,’ kwam aldaar, toen hij nog een jonge knaap was, de muziekliefhebbende dorpelingen en landslieden met zijne zilveren helklinkende sopranostem, zeer dikwijls op eenige allerliefste kerkliederen vergasten. Ik herinner mij ook, te ‘Vijve St-Eloi,’ menigmaal het bezoek te hebben ontvangen van onzen vriend ‘Edward De Vos,’ den insgelijks befaamden gewezen ‘leider,’ der ook eens machtige, (maar als hare medestreefster nu ook ingesluimerde) Gentsche koninklijke ‘Koormaatschappij.’ Destijds was er Vlaamsch muzikaal leven en beweging in de Artevelde-stad. Ook was het ons een waar genot, over het streven der Gentsche beroemde zanggroepen te spreken, en voor de toekomst plannen van grootsche uitvoeringen te beramen.

* _* *

En nu? Maar neen, den moed niet opgegeven, ‘Koormaat-

[p. 212]

schappij’ en ‘Melomanen’ zullen zich welhaast aan de ‘rust die roest,’ weten te onttrekken. Hun verleden is te schoon, omdat zij zulks, ‘onze’ jonge toonkunst niet schuldig zouden zijn. Zij zijn ‘haar’ duurbaar’ omdat ‘zij’ reeds zoo veel voor ‘haar’ hebben gedaan. Ja, dat zij herleven om ons Nederlandsch ‘Toongebied’ dat onze muzikale éénheid stichten moet, tot stand te helpen brengen, en tot de herinrichting onzer zoo kunstontwikkelende als volksbegeesterende jaarlijksche muzikale feestelijkheden, krachtdadig mede te werken. Die feestelijkheden loopen dringend gevaar van onderblijven, sedert ons ‘Staatsbestuur’ de onontbeerlijke toelage, welke hun bestaan verzekerde, heeft terug getrokken. Zij zijn voor onze ‘dubbele’ Belgische Toonkunst van het allergrootste belang. Hunne verdwijning ware eene ramp, waarvoor ‘diegenen’ welke ze onze kunst zouden hebben berokkend, eene ‘zware verantwoordelijkheid’ tegenover onze muzikale geschiedenis dragen zouden.

Er kan hier op dit punt geen spraak zijn, (zoo als het door eenigen als pleidooi tegen het bestaan dezer feestelijkheden werd opgeworpen) van meer of minder volmaaktheid bij die grootsche volksuitvoeringen! Het geldt hier, ons inziens, eene zaak van grondbegin, van volkskunsteisch, gestaafd, op ons innerlijke en uiterlijke ‘volkszijn’ en op het zielkundig nagaan van hoe, op welke wijze, of door welke meest eigenaardige middelen mogelijk, men de kunstbeschaving en verfijning van ons volk kan bewerken. Er werd soms gezegd, en ook al eens geschreven, dat de ‘leeslust’ bij ons Vlaamsche ‘volk’ niet genoegzaam is ontwikkeld. De ‘Leeslust’ ontstaat zoo niet ‘a priori’ bij welkdanig volk ook: deze moet geprikkeld en aangevuurd worden door het verwekken en bestendig in leven houden van een ‘gebied’, waarop zich ‘allen’ gezamentlijk aan de bron van Vaderlandsche poëzie en kunst, komen verfrisschen en versterken. Ons volk zal ‘dan’ alleenlijk een ‘lezend volk’ worden, als er meer nog, dan het nu het geval is, aan zijne natuurlijke verzuchtingen zal worden volkomen.

Wij willen ons nader verklaren.

Onze gansche geschiedenis beweegt zich tusschen het ‘Tragische’ - en - ‘Feestvierende wezen’ onzes volks. ‘Antithesis’ of ‘tegenoverstelling,’ waarvan weinige volken het bewijs hebben gegeven, en die dan ook, als bron der karakteristieke uitdrukking van ons ‘Heil’ en ‘Wee’

[p. 213]

mogen beschouwd worden. Die twee ‘uiteinden’ sluiten zich nochtans innig te zaâm, door het omstrengelen van al wat ons ‘etnisch,’ ‘stoffelijk’ en ‘zedelijk’ bestaan heeft betroffen en nu nog betreft. Een ‘reuzenvolk’ was eens ‘dat’ Vlaamsche volk! Met zijne ‘Goedendags’ tot verdediging van ‘vadergrond’ en vrijheid’ met zijne schaar van dichters en schrijvers; staatsmannen, kunstenaars en geleerden; zijne handel- en nijveraars; met zijne kunstambachts- en uitspanningsgilden; zijne Rhetorikakamers; met zijnen onuitputbaren jovialen en schertsenden geest, die ‘Reinaart de vos’ en ‘Thyl Uylenspiegel’ in 't leven riep! Met zijne ‘processiën’ en ‘stoeten,’ 't zij in donker rouwgewaad omhuld, bij ‘requiemgegong’ en treurgezang; of wel, prachtig schitterend uitgedoscht in goud en diamant, en begeleid door klinglend beiaardspel en vreugdig volksgezang en gedans; met zijne ‘Belforten’ en ‘Stadhuizen’ vrijheids bevestigingen, onbeweeglijke gedenkteekens van kracht en macht in handel, nijverheid, wetenschap en kunst; fiere torens, waaruit soms stormige ‘tonen’ het volk tot samenscholen daagden, om door het begeesterend woord der volksleiders en kernachtige sprekers, tegen 's lands verdrukkers en het hun gepleegde onrecht op te staan: maar, waaruit daarentegen, het volk diep in het hart trillende uitgalmingen mocht vernemen, waardoor ‘allen’ tot vreugde en blijheid gestemd, met vaandels en banieren, bij paukenslag en trompetgeschal, bij ‘tromgeroffel’ en ‘fifergesis,’ den grond als tot een echt kunsttooneel vervormden! Eilaas, in sombere tijden hoorde men doffe en akelige toongolvingen, langzaam en ijskoudmakend, over duizende hoofden eener door soldaten omringde menigte, zweven, en het volk verklaren, dat ‘diegene’ wiens ‘heldenmoed’ en ‘vrijheidsovertuiging,’ den dwingelanden eenen bijzonderen haat hadden ingeboezemd, ‘sterven moesten.’ En, 's volks antwoord klonk in gesmoorde wraakroepende tonen of in een verward gehuil van wanhoopskreten, in afwachting dat het ‘stormgeklep’ het oogenblik der weêrwraak aankondigen zou....

En, tusschen en met dit alles, het stille burgers- en werkmans huislijk leven, waar 's winters, na het verrichte werk, rond den ‘heerd’ door de ouderlingen ‘alles’ werd verteld. Alwaar jonge moeders hun kroost teederlijk in de armen drukkende, hun een streelend vlaamsch kinderliedje

[p. 214]

in de ooren lispelden; en de vaders, krachtige en kernachtige volkliederen aan meisjes en knapen voorzongen; terwijl ‘geliefden’ 't oog in 't oog, de hand in de hand, elkaars gemoed met zachte liefdeverzuchtingen vervulden, en de mannen, blijmoedig, op die aandoenlijke tooneeltjes bleven staren. - Het huiselijke leven! alwaar bij uitspanning, liefde en vriendschap met volle teugen in hart en ziel werden gegoten, of waar ‘rust en vrede’ na storm en strijd, den overwonnen of zegepralenden burger en werkman ten deele vielen.

* _* *

Ons hedendaagsche volk, dat zich zijn grootsch verleden herinnert, en de oude ‘inborst’ en het ‘karakter der vaderen’ heeft behouden en altoos behouden zal, wil dan ook eerst en vooral lezen in ‘reuzenboeken’ in reuzenletters gedrukt, en met reuzenbeelden versierd! En waarom ‘hem’ het verlangde, het noodzakelijke verlangde, niet geschonken en voortdurend verleend! Ware het dan eene zoo onmogelijk te volbrengen taak, overal openbare en bestendige volkslezingen te houden, alwaar het volk zijne ‘dichters,’ ‘schrijvers’ en ‘kunstenaars’ zou leeren diep erkennen en hoog waardeeren, en waarvan onze oude en moderne nederlandsche volksliederen, choralen en madrigalen, de begeesterende begeleiding zouden uitmaken? Waar men ‘hem’ zou spreken over handel en nijverheid, zijn recht en plicht, over ‘kunst en wetenschap’ waardoor voortdurend, in ‘hem’ verhevene vaderlandsche denkbeelden zouden worden verwekt! Men gunne ‘hem’ scholen voor ‘onderwijs’ en ‘kunstonderwijs,’ alwaar moedergevoel en taal en vaderlijke geesteskracht worden geëerbiedigd, en tot in de hoogste ‘richtingen’ ontwikkeld; kortom, alwaar ‘zijne’ Ethnische en Estetische wetten ten gronde liggen van alles, wat aldaar wordt gedaan en aangeleerd. Men gunne ‘hem’ ook ‘echte kunsttooneelen,’ Nederlandsche in het Vlaamsche land; men bestrooie zijnen grond met ‘Rhetorica-kamers’ en grootsche toonkundige uitvoerings-groepen, zoowel muzikale als muzikale-dramatische. En dat door dit alles de Nederlandsche tonge klinke; dat zij zich veropenbare van de ‘hoogten’ waar onze beiaardklokken wonen, uit de ‘diepten’ van den vaderlandschen Vlaamschen grond, waar ‘ons begin’ ontstaat en wortelt.