De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 14

[p. 550]

Nederlandsche Letterkunde in België.
(Rede, op het Brugsche Kongres gehouden door den heer E. Van den Berghe).

Hoe kostelijk de tijd ook weze, welke moet besteed worden aan het bespreken van belangrijke vraagpunten der dagorde, durf ik toch eenige oogenblikken afbedelen voor het vluchtig ontwikkelen der volgende gedachten:

‘Menig verdienstelijk boekwerk uit Noord-Nederland wordt weinig door het Vlaamsche Volk gesmaakt, en dan ook nauwelijks gelezen.’

‘Daaruit volgen voor ons aanzienlijke nadeelen.’

Wanneer ik eenige zinsneden ter verklaring van deze mijne denkwijze zal ingebracht hebben, wil ik beproeven naar middelen te verwijzen, om dien toestand te verbeteren, en alzoo de Noord-Nederlandsche letterkunde hier te lande te leeren waardeeren.

Ja, MM., het is eene droeve waarheid. Vele Vlamingen, en vooral veie Vlaamsche vrouwen, alhoewel met de drift tot lezen bezield, kennen weinig de litterarische voortbrengselen van Noord-Nederland. Zonder recht op Fransche lettervruchten verzot te zijn, hebben zij den Comte de Monte-Christo, Notre Dame de Paris en zelfs den Juif Errant reeds lang verslonden, vooraleer te hebben stilgestaan bij Klaasje Zevenster, Mevrouw La, de Bloem van Antwerpen (!! Red.) en andere boeiende verhalen onzer Hollandsche romanschrijvers.

Nochtans die Vlaamsche lezers, welke met de vloeiende bladzijden van Batavia en het Goudland zijn ingenomen, vragen niets beters dan verder hun verstand te voeden met de gezonde spijs, naar welke een ernstige geest steeds hunkert. Doch - en zulks wordt te veel vergeten - zij zijn niet gewoon lang te zoeken om den sleutel van iedere gedachte te vinden, en hebben daardoor eene bijzondere voorliefde voor alles, wat op de hoogte staat van hun bevat-

[p. 551]

tingsvermogen. Ongekunsteld in manieren en spraak, veronderstelt de volksklas dezelfde natuurlijkheid bij degenen, die beweren hare verbeelding mede te sleepen. Alle gewrongene schrijftrant verveelt haar en ontrukt het boek aan hare handen: te veel vreemde uitdrukkingen, in het Nederlandsch uitgedoscht, doen haar medelijdend en spotlachend de schouderen ophalen, of vervalschen weleens hare voorstelling tot zooverre, dat de tegenstrijdigste meeningen, uit dit misverstaan geboren, haar een zeer klein gedacht geven van de eigenlijke verdienste de werks. Zoo geraakt dan ook natuurlijkerwijze de naam des schrijvers op de lijst der verworpelingen, en onmeedoogend worden dezes beste schriften als onbeduidend uitgekreten.

Het is gansch onnoodig daarbij te voegen, MM., hoe bij dergelijke menschen de wetenschappelijke en geschiedkundige werken ontvangen worden, die zich opdringen met eenen holklinkenden bastaardtitel; item degene welke zich aanbevelen in exentrieke bewoordingen, die iemand koud zweet op het lijf jagen. Indien het betaamde, zouden wij hier eene gansche reeks zulke onverteerbare opstellen kunnen aanstippen, die op eerste zicht en na twee bladzijden lezens, op de zenuwen geven: doch de censuur behoort thans, God zij gedankt, aan het publiek alleen, en geenszins aan afzonderlijke personen.

Voor iedereen wordt het nu zeker klaar, waar de groote kwaal verscholen ligt, die menig roman en des te meer menige didaktieke bespreking besmet en in den ban der Vlaamsche huisbibliotheken doet slaan. Bemerkt wel, MM., dat zij op verre na niet uitsluitelijk bij de Noord-Nederlanders te ontdekken is, o neen! Onze geleerde taalbroeders van Amsterdam, Leiden, Groningen en elders, hier in zoo grooten getalle toegesneld, hebben ons in het afgebroken beoefenen der Dietsche litteratuur den weg getoond, en waar zij struikelen, daar vallen wij. Maar het blijft niettemin in het oog vallend, hoe sommige zwakke kanten der Hollandsche schrijfwijze de geestdrift der Vlamingen voor zekere gewrochten te spoedig koelen, zelfs hoe die geestdrift moeilijk tot aan de gewone Vlaamsche volksklas doordringt......

[p. 552]

Men stelt zich gemakkelijk voor, wat diezelfde volksklas erbij verliest, niet overvloedig te kunnen putten in de rijke bron der Noord-Nederlandsche letterkunde.

Juist omdat het opstellen in de moedertaal op de boorden der Wahal, in Noord-Brabant en Friesland eene ingewortelde lievelings-oefening is voor alwie schrijven kan, blijven ons eene menigte schatten van gezond oordeel, geleerdheid en ondervinding onbekend. Immers deze taalbroeders behooren tot een ernstig volk met breede practische gedachten, hebbende de strekkingen en het karakter van onzen stam zuiver behouden; - standvastig waar wij, door vreemden invloed (zulks poogde men te vergeefs te verbergen) onzen aard naar den drang der omstandigheden en de luimen onzer oude meesters hebben moeten plooien. Onze litteratuur is eenen langen lijd verstikt gebleven, vooraleer vader Willems, kanonnik David en hunne tijdgenooten haar het volle daglicht terugschonken. Wij hebben dus gedurig moeten strijden, gelijk wij nog doen ten anderen, tegen bespotting en onverschilligheid. op een tijdstip dat onze Hollandsche vrienden in volle vrijheid hunne ontboezemingen aan de drukpers toevertrouwden. Zouden deze dan geen werkelijk stapje vooruit zijn! En kunnen zij intusschen niet veel arbeid verricht hebben, die der moeite waard is om nazien?

Hewel! die arbeid, evenals degene welke nog dagelijks afgedaan wordt, is voor de volksklas grootendeels verloren. Meer nog! de grillige wendingen der Fransche romans. die zij leest om de ledige uren aan te vullen, hebben op haar eenen noodlottigen invloed: allengskens wijzigen zij heuren aard, bederven haren natuurlijken aanleg, en verminderen eenigermate den eerbied voor de meesterstukken van het groot Nederlandsch gezin. Is zulks niet beklagenswaardig? En wordt het niet noodzakelijk naar middelen uit te zien, om die slinksche verbastering af te weren?

't Is met dit doel dat ik aan het geëerd gezelschap eenige maatregelen wil voorleggen, met nederig verzoek die te overwegen. en nadien te wijzigen ingevolge de erkende noodzakelijkheid.

De werken onzer overledene groote dichters uit Noord-Nederland, MM., zijn meestendeels uitgegeven met verkla-

[p. 553]

rende aanduidingen van geleerde professors. Alberdingk Thijm vergemakkelijkt ons de lezing van Helmers, Koenen van Tollens, Willems van Jacob Cats, en zoo gaat het met eene gansche reeks dichtbundels. Waarom die schikking niet uitgestrekt tot de proza? Of denkt men misschien dat onze gewone Vlaamsche verstanden veel lust gevoelen zullen, eenig roman uit te pluizen, waar de bewoordingen uitdijen, consumtie, fiedeleeren, pittig, annexatie, conterfeitsel, en wat weet ik al meer, voor hen niet bevattelijk zijn gemaakt! Nooit zou Conscience zaliger dergelijke tongsprongen en hersenspanningen van zijne lezers uit Polder- en Kempenland gevergd hebben, o stellige nooit!

Dit overvloedig gebruik van eigenaardige Hollandsche woorden doet aan sommige kortzichtige menschen zeggen: Hollandsch en Vlaamsch zijn twee talen. Diepe dwaling, MM.! Alsof het Provençaalsch en het Fransch der noordelijke gewesten niet gelijk mochten aanspraak maken op de waardigheid van echt Fransch 1 De Provençalen hebben eene ware litteratuur, enkel verschillende van de taal van Corneille en Racine, cette grande dame, gelijk professor Egger haar noemt, door een bepaald getal uitdrukkingen, net zooals Hollandsch en Vlaamsch. Nu, wat doet men om die letterkunde, welke de Fransche Akademie nog in 1852 bekroonde in den persoon van den provençaalschen dichter Jasmin, om die letterkunde, zeg ik, door de overige ernstige Franschen te doen smaken? Juist wat hier voorgesteld wordt. Men vergezelt ieder verdienstelijk werk van ophelderingen in akademisch Fransch: sommige wendingen worden verklaard, enkele worden vertaald en in hunne vormende hoofddeelen ontbonden; op de verdiensten van dit of dat wordt behendig de aandacht getrokken. Zou zulks reeds niet veel bijgedragen hebben, om de lezing van provençaalsche lettervruchten aan te moedigen?

Zoo, MM., kunnen wij ook te werke gaan ten opzichte van het Noord-Nederlandsch. Maar of die schikkingen vrijelijk moeten genomen worden. anders gezeid nagelang ieders initiatief, of wel onder patroonschap van eene aangestelde kommissie, ben ik geenszins bij machte te beslissen. Sommige letterkundigen, aan wien ik de zaak over een drietal weken voordroeg, waren geneigd tot het volgende:

[p. 554]

‘Samenstelling van een komiteit, bestaande uit letterkundigen en geleerden van Noord- en Zuid-Nederland.

Ziehier de werkzaamheden, waarmede die heeren zich konden onledig houden:

a. Voorloopig zouden zij, bij iedere nieuwe uitgave van de werken onzer afgestorvene schrijvers, verklarende nota's voegen. Zoo konden, om een voorbeeld aan te halen, de verdienstelijke schriften van den gevierden Van Lennep, uitgegeven in Zuid-Nederland, voorzien zijn van onontbeerlijke en keurige aanduidingen over eigenaardige wendingen, spreuken, zinbouw, lokale bewoordingen, enz., dit alles verschuldigd aan eene Zuid-Nederlandsche pen.

Het tegenovergestelde zou desnoods plaats grijpen met Vlaamsche schriften van hooge vlucht, welke voor de Hol landsche provinciën eenige werkelijke moeielijkheden van bevatting zouden aanbieden.

b. Het komiteit, of derzelver bijgevoegde leden, zou zich insgelijks ter beschikking houden van degenen, die verlangen eene uitgave te ondernemen in collaboratie of samenwerking met eenig lid van het voormelde komiteit. Op zulke manier kon ieder beginneling een soort van opleider vinden in de letterwereld, wat geen gering voordeel mag heeten.

Natuurlijk is het komiteit diensaangaande hoegenaamd tot niets verplicht: enkel een welwillende bijtreding, welke afhangt van de waarde en de strekking van het opstel des verzoekers.

c. De Vlaamsche afdeeling zou jaarlijks eene lijst opmaken der aldus uitgegeven werken, met een zeer bondig oordeel, voor het volk geschreven. Dit verslag namen de Belgische boekhandelaars zeker geerne op, geheel of gedeeltelijk, als aanhangsel hunner kostelooze katalogen.

Dergelijk verslag kon in gelijke voorwaarden verschijnen in Noord-Nederland, inzonderheid voor nuttige Vlaamsche boekdeelen.

d. Leden en bijgevoegde leden van het komiteit kunnen met hetzelfde inzicht deelmaken van de redactie der Hollandsche tijdschriften in 't belang van België, en der Belgische in het belang van Holland.’

[p. 555]

Die vierde alinea der werkzaamheden heeft enkel betrek op eene nevenkwestie. Doch de drie eerste handelen zeker over maatregelen, die men zonder rijp overleg niet versmaden mag.

Bij die schikkingen, MM., durf ik eenen anderen overgangsmaatregel voegen, welken men nochtans ook als niet verplichtend kan maken: De Vlaamsche scholen zouden in bijzondere omstandigheden aan hunne bekroonde leerlingen een ruim aantal Hollandsche, en de Noord-Nederlandsche scholen een aanzienlijk getal Vlaamsche boeken ten prijze schenken. Zulks heette natuurlijk welkom bij de boekhandelaars van beide landen, en droege niet weinig bij om van weerskanten de lettervruchten der geburen te leeren kennen, achten en hoogschatten, vooral wanneer men nagaat, hoe ons Landsbestuur in haar programma voor onderwijsgestichten eenige uren heeft bepaald, om rekening te geven van gelezene boeken. Alzoo liggen de geschonkene deeltjes zeker niet onaangeroerd op den zolder of in den koffer te beschimmelen, en het doel dat wij ons voorstellen is bereikt.

MM., ik verhaast mij een einde te maken aan deze wat langdradige rede. Kon de verwezenlijking van mijn plan, onder uw wijs beleid aanneemlijk geworden, iets bijdragen tot de verheerlijking onzer lieve moedertaal, mijn en ons aller vurigste wensch ware vervuld.

E, Van den Berghe.