De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 12

[p. 174]

Joseph Dierckx.

Ofschoon wij er ons sedert lang aan verwachten, heeft de tijding van het overlijden van Joseph Dierckx ons diep, ons smartelijk getroffen. Zijn afsterven is een onherstelbaar verlies voor het Nederlandsch Tooneel, waarvan hij sedert jaren te recht als een der meest begaafde, der meest verdienstelijkste beoefenaars gekend was, zoowel in Noord als in Zuid-Nederland.

Te Antwerpen geboren op 26 Mei 1835 werd Joseph Dierckx als het ware van in de wieg voor het tooneel opgeleid, want zijn vader, die onder de beste tooneelliefhebbers van zijnen tijd gerekend werd, nam zijnen zoon van jongs af mede naar al de vertooningen, die gegeven werden door de maatschappijen waar hij deel van maakte en liet hem zelfs optreden in het stukje de Vagebond toen hij slechts vier jaren oud was. Weinige jaren later in 1850, vervulde Joseph Dierckx voor de eerste maal eene rol in het drama Jan de Vierde, dat opgevoerd werd door de maatschappij van Rethorika.

Het kon moeielijk anders of Joseph Dierckx, sedert zijne prilste jeugd aan het vuur der planken gewend, zou zich tot jongeling opgewassen, tot het tooneel getrokken voelen blijven en hij werd dan ook een der ieverigste leden der maatschappijen de Hoop en Rethorika.

Wij zeggen een der ieverigste en niet een der bekwaamste leden, want groot was zijn talent niet, hij liet zelfs niet veel verhopen voor de toekomst, maar bij mangel aan talent bezat hij veel moed en liefde tot de kunst, twee hoedanigheden die hem later tot een der sieraden van ons tooneel zouden doen worden.

Weldra leefde Joseph Dierekx niet meer dan voor het tooneel en het is dan ook hoegenaamd geen wonder dat toen Victor Driessens met eenige vrienden in 1853 te Antwerpen het Nationaal Tooneel tot stand bracht, wij den jeugdigen Dierckx op den lijst van het personeel aantreffen.

‘Zijne eerste schreden waren zwak, zegt Victor Driessens in de puike redevoering uitgesproken bij de ter aarde bestelling van Joseph Dierckx. getuigden niet van aanleg voor de kunst, maar door zijn

[p. 175]

vroolijk karakter, door zijne rechtzinnige inborst en eigenaardige goedheid, wist hij zich te doen liefhebben door zijne kameraden en bestuurders, hij bezat echter moed en wilskracht, en plotseling ontwikkelden zich in hem de kiemen van dat talent, welk in latere jaren de algemeene bewondering zou wekken. Reeds in den loop van het tweede jaar legde hij zooveel kunde aan den dag, verwierf hij zooveel bijval, dat hij bij het gezelschap onmisbaar was geworden.
De dag der loting naderde en het geluk was hem tegen: hij trok een slecht nummer.
Konden, mochten wij dit ontluikend en zooveel belovend talent laten verloren gaan voor de tooneelkunst? Neen, dat ware laakbaar geweest. Ook werden alle pogingen aangewend om hem ons te behouden en zij slaagden ten volle, dank aan den onvergetelijken kunstenaar Vieuxtemps, die op onzen oproep bereidvaardig zijn weergaloos talent ten onzen dienste stelde.
Jos. Dierckx was voor de kunst bewaard; van jaar tot jaar zagen wij zijne uitstekende kunsthoedanigheden zich uitbreiden en hem die groote kunstenaar worden, die voorheen nooit zijn gelijke had en stellig nooit zijn weerga zal hebbben, zoo in Zuid- als in Noord-Nederland.
Wie zal het wagen hem na te streven in de talrijke scheppingen, die door het publiek en door ons, zijne gezellen, zoo zeer bewonderd werden en met onuitwischbare letteren neergeschreven zullen blijven in de geschiedenis van ons Nationaal Tooneel? Altijd, ja, altijd zal Dierckx in zijn vak ongeëvenaard blijven.’

Met beide handen onderteekenen wij de woorden door zijnen kunstbroeder uitgesproken, het oordeel over het talent van den gevierden Dierckx wordt bijgestemd door al degenen die hem zagen spelen en bewonderden.

Het zou ons te ver leiden moesten wij in bijzonderheden treden over de kunde, aan den dag gelegd in deze of gene rol door hem, wiens verlies wij heden betreuren; de keus overigens zou moeielijk zijn, want het getal rollen door Dierckx vervuld is onnoemelijk; bijna geen stuk of hij trad er in op en altijd wist hij aan de voortestellen personaadjes een eigen karakter te geven, ze tot een zekere type te maken, die een onuitwischbaren indruk op de toeschouwers achterliet; of zijne rol groot of klein was, hoofd- of bijrol, met dezelfde nauwgezetheid, met denzelfden iever, met dezelfde kunde werd zij steeds door hem vervuld, zooals een echten kunstenaar betaamt.

[p. 176]

Joseph Dierckx maakte onafgebroken deel van ons Nationaal Tooneel sedert de oprichting in 1853 tot in 1869; toen verliet hij ons om in Noord Nederland eenige jaren te gaan doorbrengen, waar hij nieuwe lauweren plukte, hem even kwistig als hier door het publiek toegekend.

Zijn weder optreden in Antwerpen in het Zomertheater en onder het bestuur van Victor Driessens werd met vreugde door onze schouwburgbezoekers begroet en geen wonder; de plaats die Dierckx op ons tooneel had ingenomen was sedert zijn vertrek immer opengebleven, en daarbij nog kwam hij ons terug met al zijne uitstekende hoedanigheden van vroeger, maar met meer ondervinding van zijne kunst en getuigenis afleggende van dien vooruitgang, welken men enkel verkrijgt door ernstige, aanhoudende studie van menschen en zaken.

Jos. Dierckx inderdaad, men moet hem overigens maar weinige keeren hebben zien spelen om er van overtuigd te zijn, was een fijn opmerker en ofschoon vroolijk van aard, geestig van natuur, was hij het niet die in gezelschappen het hooge woord voerde; op tijd en stond bracht hij zijn woordeken in het midden, los, eenvoudig weg, dat u onwillens tot lachen dwong, maar hij had immer het oog op hetgene rond hem gebeurde, sloeg de menschen nauwkeurig gade en zocht in hen eene eigenaardigheid, waarvan hij in zijne latere scheppingen gebruik zou maken.

Wij zouden bijvoorbeeld meer dan een Antwerpenaar kunnen aanwijzen die door hem, zoo trouw als het geoorloofd is, op het tooneel werd gebracht.

Sedert 1873 dat Victor Driessens het bestuur van het Nationaal Tooneel in handen had, vinden wij Joseph Dierckx aan het hoofd van het personeel immer hooger en hooger klimmende in de gunst van het publiek, zooals hem meermaals treffend bewezen werd ter gelegenheid zijner benefietvoorstellingen en vooral toen hij op 3 Februari 1875 zijn jubilé vierde van 25 jaren tooneelkunstenaar.

In zitting van den Gemeenteraad van 20 Maart 1880 werd hij tot medebestuurder benoemd van het Antwerpsch tooneel waarvan hij een der stichters was en tevens een der krachtigste steunpilaren.

Joseph Dierckx was nog in den vollen bloei des levens

[p. 177]

toen hij door eene onverbiddelijke ziekte werd aangetast, waarvan men eerst den aard niet kende. Van in het begin van het tooneeljaar worstelde hij tegen wat hij dacht eene verkoudheid te zijn, die zijne spreekorganen zoodanig had aangetast, dat het soms pijn deed hem aan te hooren. Ondanks het aanraden zijner vrienden, bewonderaars en medespelers, wilde Dierckx geene rust nemen, hij waande zich sterker dan hij wezentlijk was tot dat hij ten laatste in Januari ll. verplicht was te huis te blijven.

Sedert dien ging hij van dag tot dag achteruit en allen die hem bezochten, zagen wel dat er voor hem geene redding meer bestond. Hij alleen voelde het niet, want hij bezat een moed, als het ware bovenmenschelijk, hij gevoelde zich altijd beter, onderstond elke operatie met geduld, overtuigd dat hij daarna gansch genezen zijn zou en op nieuw de planken kunnen betreden, wat zijn vurigste wensch was.

‘Het eenige dat me pijn doet in mijne ziekte, zegde hij ons kortelings voor zijne dood, is dat ik zoo allemaal mijne rollen, de eene na de andere, uit den huize zie gaan; dat is hard en dat doet me soms wanhopen over mijne genezing.’

Helaas, genezen zou hij toch niet meer, verschrikkelijke pijnen zou hij nog met moed onderstaan, om ten laatste op 28 Maart ll. te overlijden.

Niet alleen als kunstenaar zal Joseph Dierckx beweend worden en zijn afsterven een verlies genoemd worden, maar ook als echtgenoot, als vader, als vriend.

Men kan zich niet voorstellen hoe hartelijk Dierckx was in den omgang met zijne vrienden, voor wien hij steeds een goed woord ten beste had en bereid hen volgens zijne krachten te helpen; hunne vreugde was ook de zijne, hun verdriet deelde hij en troost en opbeuring zocht men bij hem nooit te vergeefs.

En in den huiselijken aard dan? Hoe lief had hij zijne echtgenoote, hoe aanbad hij zijne kinderen, hoe trachtte hij zich opnieuw tot kind te herschapen, om des te beter met hen te kunnen omgaan, deel te nemen aan hunne vreugde, aan kunne spelen?

Kortom Joseph Dierckx was een verheven kunstenaar, door allen bewonderd, een edel mensch, algemeen bemind.

Welk beter bewijs vinden we daarvan dan de hulde aan zijne nagedachtenis bewezen? Ondanks het uiterst slechte

[p. 178]

weder woonden duizenden en duizenden menschen, uit al de rangen der samenleving, zijne begrafenis bij, die op 31 Maart ll. plaats had.

Vrienden, bewonderaars, vereerders, waren van alle zijden des lands en Holland met prachtige kronen en bloemtuilen toegekomen; droefheid heerschtte in aller harten en allen maakten den hoogsten lof van den duurbaren afgestorvenen, die immer in de herinnering zal blijven voortleven.

Edward Van Bergen.

_**_*

Het Nationaal Tooneel onzer stad richt tegen Donderdag 20 dezer, met de welwillende ondersteuning van het Gemeentebestuur, eene Galavoorstelling in, ten voordeele der weduwe en weezen van wijlen Joseph Dierckx. Wij hopen dat gansch Antwerpen het zijne zal bijbrengen om deze vertooning echt vruchtbaar te maken en dat de steden Brussel en Gent niet ten achteren zullen blijven om insgelijks iets te doen ten voordeele der betrekkingen van den beminden en betreurden Dierckx aan wien ons vaderlandsch tooneel de grootste verplichting heeft.

_**_*

Wij vernemen op het laatste oogenblik dat Mej. Cath. Beersmans, wier verbintenis aan ons Nationaal Nooneel voor toekomend jaar zoo goed als verzekerd was, haar ontwerp geheel heeft opgegeven. In ons volgend nummer komen wij over deze betreurenswaardige zaak terug.