De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 11

[p. 182]

Brieven uit Zuid-Nederland.

Brussel, den 31^en Maart 1881.

Twee oorspronkelijke tooneelstukken: ‘Stella’ lyrisch drama met muziek van Waelput, en ‘Lucia Staps’ drama in vier bedrijven, beide van Teirlinck-Stijns, werden deze maand alhier voor de eerste maal opgevoerd.

Het eerste, ‘Stella’, speelt te Brussel ten tijde van Agneessens Ziehier den inhoud:

Op de Groote Markt aldaar zijn eene menigte burgers vergaderd, welke zich driftig uitlaten over de dwingelandij van Prié, die Agneessens en de andere dekens heeft doen gevangen nemen. Op het tooneel verschijnt Stella met hare gewaande moeder, de kaartentrekster Olga. Deze heeft vóór 16 jaar dat meisje van de gravin van Beersel geroofd. Tot maagd opgegroeid, tracht Stella als straatzangeres met hare zoogezegde moeder in het levensonderhoud te voorzien. Het volk houdt veel van haar. Om hare schoonheid wordt zij opgemerkt door den jongen graaf van Beersel, neef der gravin. Hij koopt Olga om, Stella in zijne macht te leveren. Dat gebeurt; maar op de kreten van het meisje wordt zij door haren beminde, Otfried, en dezes vrienden verlost uit de handen van den lagen edelman, die er in gelukt te ontsnappen.

Toen de tweejarige Stella gestolen werd, droeg zij een paarlensnoer, dat de dievegge Olga aan den jood Nathaniël verkocht had, en deze had het voortverkocht aan den heer Van Beersel. Zoo komt dit snoer toevallig in handen der gravin, die het herkent en bij onderzoek verneemt dat de kaartentrekster het geroofd heeft. Deze bekent Stella uit wraak gestolen te hebben, omdat haar eigen kind op zekeren zomerdag, toen het op de straat in het zand lag te spelen, door het rijtuig der gravin werd gedood. Evenwel voelt zij thans berouw over die genomen wraak en op haar smeeken bekomt zij vergiffenis.

Nu beklaagt zij zich aan hare moeder over de laagheid van haren neef, die haar eens poogde te verkrachten. De diep vernederde graaf bezweert Stella zich op haar om die vernedering te zullen wreken. En werkelijk, van de eene geweldenarij valt hij in de andere.

Ofschoon rijk geworden, kan Stella toch haren armen Otfried niet vergeten en te sterker wordt hare liefde voor hem, nu hij door toedoen van den jaloerschen graaf werd gevangen genomen. Zij wendt zich tot de poorters, en in manmoedige taal verwijt zij hun hoe laf zij handelen met zwijgend en koelbloedig hunne dekens, en vooral den vroolijken zanger Otfried in handen te laten hunner vijanden, die hen zullen

[p. 183]

vermoorden. De Brusselaars, in drift ontstoken, gelukken er in Otfried te verlossen. Dan, na vurig smeeken, verkrijgt zij van hare moeder, de gravin, de toestemming tot haar huwelijk met haren beminde.

Zooals men ziet is dit werk redelijk wèl gebouwd, maar niet zeer nieuw van stof; daarbij niet vrij te pleiten van tooneelen, die den aanschouwer pijnigen in stede van hem te ontroeren en dus liever niet gezien werden. Zôó heeft men b.v. op het einde van het 2^de bedrijf den lafhartigen aanleg van den graaf Van Beersel op de uit haren slaap opgeschrikte Stella. Dit tooneel is in strijd met al wat kiesch en zedelijk is. Tot zoo ver mag men de driften in een drama niet oprakelen, want als men in dergelijken toestand de oogen moet afwenden, mag men het verbeelde walgelijk heeten.

Dan verder, slot van het vierde bedrijf, nieuwe overweldiging: door vier kloekgespierde kerels, onder geleide van Van Beersel, wordt het weerlooze meisje andermaal overvallen! Dààr is de lafheid in haren hoogsten graad. Huilend noodgeschrei redt het kind nogmaals uit de handen van dien hatelijken geilaard.

De twee speudo-verkrachtingen behooren o.i. tot de grootste gebreken van het drama. Op het einde van het laatste bedrijf is het ook overbodig dat Olga nog vergiffenis komt vragen, terwijl zij in den loop van het stuk reeds tweemaal kwittancie van hare rekening heeft ontvangen.

Beschouwen wij het stuk ook even langs andere zijden: Het gansche 1^ste bedrijf is zeer belangrijk, ja, te belangrijk om te kunnen zeggen dat het geheele immer in belangrijkheid toeneemt. Kernachtige taal, uitboezemingen van vaderlandsliefde, keurige gezangen, prachtige muziek en wat weet ik al, zijn er kenmerken van.

Het grootste deel van het 2^de bedrijf, vooral wanneer de kaartentrekster in haar toover-laboratorium werkzaam is, mag zeer schoon genoemd worden en boeit de aandacht der aanschouwers. Dan later, wanneer de gravin haar kind terugvindt en Stella den verleider van Beersel zijne laaghartigheid verwijt; verder, waar zij den burgers moed inspreekt en tot opstand tegen de dwingelanden aanzet; haar klaaglied in het laatste bedrijf en haar onderhoud met hare moeder over Otfried, zijn allen indrukwekkende en roerende tafereelen, die dit lyrisch drama waarde geven.

Over de opvoering hebben wij enkel te zeggen dat de heer Hendricx 15 jaar te oud is om den verliefde te spelen en dat zijne stem zoo goed paste voor die rol als de opschik, dien hij aan het lijf had: eene boheemsche kleederdracht, die prachtiger uitblonk, dan die van den Graaf zelven, en dat voor eenen brusselschen straatzanger! Het spel van Mev. Poolman deed ons denken dat zij niet bevroedde wat in het hart omgaat van eene moeder, wier kind geroofd wordt. De overige spelers en speelsters, waaronder M^r en Mev. Rans de voornaamste

[p. 184]

zijn, deden hun best, doch de uitspraak laat over 't algemeen veel te wenschen.

Nu, wat dit tooneelgewrocht wel het meest luister heeft bijgezet is de heerlijke muziek des heeren H. Waelput. Het openingsstuk is een meesterwerk, zegt men. Bewegingen, uitdrukkingen, roerende, hevige en netelige toestanden, al wat in het drama merkwaardig is, wordt op meesterlijke wijze weergegeven door de muziek, die het begeleidt.

Vooral de gezangen van Stella in het eerste en laatste bedrijf zijn pareltjes. Prachtig is ook de muziek der koren.

Het orkest betuigde den meester eene welverdiende eer, met hem, bij de eerste opvoering, eene kostbare eikenkroon, als hulde aan zijn talent, te schenken.

_**_*

Lucia Staps is de dochter van eenen dronkaard, Beer staps genaamd, die door zijn ongeregeld leven de oorzaak werd van den vroegen dood zijner vrouw, en thans zijne eigene armoede en die zijner dochter bewerkt. Lucia wordt bemind door Klaas, eenen welhebbenden, maar hoogmoedigen landbouwer, doch zij beantwoordt zijne liefde niet.

Zij bemint van ganscher harte Frans Dorpel, eenen vondeling, die op de hoeve van Klaas werkt en waar hij vaak de grofste beleedigingen, de vernederendste en smadelijkste bespotting te verduren heeft. Wanneer hij van weemoed en ontmoediging overstelpt is, vindt hij troost bij zijne veronderstelde moeder en in de standvastige liefde van Lucia, die hem bemoedigend de zoete woorden ‘Hoop en Moed’ toespreekt. Boer Staps is gebeten op Jan Klaas, die hem in zijne plannen, ter bereiking van zijn doel: het huwelijk zijner dochter met Klaas, dwarsboomt, en treft hem doodelijk met eenen kogel in volle borst. Jan sterft in de armen van Lucia en des vondelings aangenomen moeder. Gedurende dit tooneel wordt de brand in Staps' hoeve, ‘Het Schaliënhof’ gestoken. Alhoewel Lucia daardoor tot armoede vervalt en in haar vader, die moordenaar werd, geschandvlekt is, verzwakt toch de liefde niet, die Frans haar toedraagt. Boer Staps heeft zich gezelfmoord.

Frans wordt door het volk beschuldigd het vuur in het pachthof te hebben gestoken en de gendarmen leiden hem weg. De kreupelonnoozele koejongen van het Schaliënhof, die Frans eene onbepaalde genegenheid toedraagt, ziende dat zijn onplichtige vriend in de handen der wapenlieden werd overgeleverd, schreeuwt in hevige wanhoop, dat niet Frans, maar hij zelf de brandstichter van Staps' hoeve is. En in dien storm van uitzinnige vertwijfeling ploft hij neer en sterft. - Weldra blijkt des vondelings onschuld en mag hij vrij terug naar huis keeren.

[p. 185]

Door zijne zoogezegde moeder wordt hem dan heel voorzichtig kenbaar gemaakt, dat hij niet hààr kind, maar de zoon is van hare verleide dochter; dat hij Lucia niet langer mag beminnen dewijl hij boer Staps voor natuurlijken vader heeft en dat zijne moeder thans een ontuchtig leven leidt. Overstelpt van schaamte en wanhoop wil hij èn Lucia èn grootmoeder verlaten om naar Amerika te vertrekken. Op dit oogenblik komt Franses echte moeder binnen. Zij zegt op rouwvollen toon dat alle liefdegevoel in haar gedood is en dat zij sterven wil, vermits zij toch nergens troost meer kan vinden. Hare moeder ontvangt haar met open armen en schenkt haar vergiffenis... Verzoening!...

Daarna verklaart zij dat Boer Staps de vader van Frans niet is. Bij die verklaring is deze als van den dood verrezen: hij drukt Lucia in de armen en zij worden als verloofden gezegend.

Blijkbaar is dit stuk uit twee romantische werken (Frans Steen en Baas Colder) van dezelfde schrijvers getrokken. Algemeen beschouwd is het, ons dunkens, beter dan Stella. Sommigen zijn van tegenovergesteld gevoelen, wellicht omdat zij vervoerd werden door de overheerlijke muziek, die Stella opluistert; maar wij beschouwen hier enkel het tooneelwerk. Het zou ook met veel meer zorg kunnen opgevoerd worden: de spelers konden beter rolvast zijn en M. Rans was niet op zijne plaats in de rol van den gebrekkelijken Cluddy; daarvoor is hij te groot en te zwaar en zijne stem te mannelijk. Wel is waar zijn aan dit stuk ook verbeteringen toe te brengen, doch de zwakheden zijn niet zoo groot als in het eerst gesprokene. Hier en daar wat inkrimpen, vooral waar die kreupele het woord voert, zou ongetwijfeld er veel goed aan doen. Het bevat menig roerend, landelijk tafereel, dat ons ten zeerste voldeed.

Somma sommarum: de heeren Teirlinck-Stijns maken o.i. goeden voortgang, zoowel op tooneelkundig als op romantiek gebied, en worden door al wie zich de letteren aantrekt, met belangstelling gadeslagen.

Maar waarom komt men eerst met gewrochten van onze schrijvers voor den dag, wanneer het tooneeljaar ten einde is? Dan, wanneer het theater-weêr is, in den winter, als iedereen met lust de vertooning bijwoont, dient men ons eene reeks boulevard-stukken voor, die van vòór jaren in andere schouwburgen afgezaagd zijn. Is het nog niet dikwijls genoeg gezegd dat we daar tot proppens toe onze goesting van hebben?...

_**_*

Maken wij ook nog melding van het allerliefst, vertaald blijspel: Holleblokken, door Nestor De Tière naar het fransch van Dousberg. Een natuurlijk geschetst tafereeltje in een schrijnwerkerij. Het is waarlijk treffend van geestigheid. Wij hopen het toekomende jaar nog terug te zien, - indien de Vlamingen te Brussel dàn nog wel eenen

[p. 186]

schouwburg hebben, - maar dàt is eene kwestie, die tot hiertoe nog duister en onoplosbaar is.

Hopen wij in de toekomst!

J.T.S.

Roeselare, 22 Maart 1881.

Waarde Heer,

In het gevoelen van den heer Gustaaf Segers, dat: de Vlamingen De Keyser's werk ‘Neerland's Letterkunde’ in geenen deele als volledig mogen beschouwen, kan ik niet heel medestemmen. Onvolledig is het voor wat de Vlamingen aangaat; doch voor wat de Noord-Nederlanders betreft, te veel eischen ware 't, meerdere volledigheid te vragen.

De omwerking van Neerland's Letterkunde in den zin door den heer Segers aangeduid is voorzeker wenschelijk, en we gelooven dat dit ook later zal geschieden.

Voor den oogenblik gelooven we practisch te handelen - want dat later kan en zal waarschijnlijk jaren duren - met de bezitters van Neerland's Letterkunde in staat te stellen het werk te volledigen. Onze Dichters, door de vrienden Coopman en Dela Montagne, waarvan de 2^e uitgave bij mij in Mei verschijnt, aan den prijs van frs. 3.00, zal in 't zelfde formaat en op 2 kol. gedrukt worden. Dat deze uitgave wel als vollediging van De Keyser's werk zal kunnen dienen hopen wij: de biografieën zullen herzien en verbeterd worden; de dichters van minderen rang zullen minder plaats innemen, terwijl veel meer ruimte zal toegestaan zijn aan onze dichters van naam.

Wees zoo goed, waarde heer, een plaatsje in uwen ‘Kunstbode’ aan deze regelen te gunnen, en aanveerd de hartelijke groete van

Uw

De Seyn-Verhougstraete.