De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 10

Boekbeoordeeling.

I.
De Werkstaking. Geprimeerd drama in vier bedrijven, door Ed. de Geest. Lokeren, drukkerij van de wed. De-Smet-Theman. 1880.

‘Dat hij die voor 't tooneel schrijven wil eerst en vooral goeddeplanken kennen moet’ - anders gezegd ‘dat een tooneeldichter ook zoo mogelijk op het gebied van den tooneelspeler moet t'huis wezen’ - is voorzeker een onloochenbare stelregel. En dat dit bij onze Vlaamsche tooneelschrijvers, van vroegeren en lateren datum, in den regel wel niet genoeg het gevalwas, blijkt uit het betrekkelijk klein getal goede stukken onder de reeds zóó talrijke produkten onzer oorspronkelijke tooneelletterkunde.

Zeker, als opvatting van onderwerp en zedelijke strekking, verdienen onze Vlaamsche stukken allen lof; doch het valt niet te ontkennen dat wij, als technieke wetenschap, als dramatische vorm, als wezentlijk praktische tooneelkennis, bij anderen, vooral bij de Franschen nog zeer ten achter staan. - En dat is heel natuurlijk. Wat òns ontbreekt, dat is die zoo

[p. 551]

doelmatige samenwerking van auteur en acteur, die in Frankrijk zulke heerlijke uitslagen oplevert. Dààr wordt een tooneelstuk, vòòr het ter opvoering en voor den druk ‘gereed’ wordt geacht, eerst op de planken grondig door den schrijver en de tooneelisten onderzocht: is eene scène wat te lang, zij wordt bekoort, sleept of hapert er iets aan den gang van 't stuk men brengt er meer leven en beweging in, en zôò wordt het stuk gewijzigd, tot het eindelijk, zooals de Duitschen 't noemen, ‘echt bühnenfähig’ heeten mag.

Hoelang zulk een stelsel bij ons nog tot de ‘vrome wenschen’ zal behooren, is een vraagpunt waarop alleen de toekomst het antwoord geven kan.

Intusschen zien wij met belangstelling elke nieuwe poging onzer Vlaamsche schrijvers, op 't gebied der eigen nationale tooneeldichtkunst.

Onder de laatstverschenen Vlaamsche tooneelwerken hebben we niet zonder genoegen het volksdrama ‘De Werkstaking’ gelezen, een stuk dat ondanks enkele zwakheden, van vorm en inhoud, toch volkomen de eervolle aanmoediging verdient van tot de staatspremiën te zijn toegelaten.

't Is het werk van een nog weinig bekenden, maar stellig niet onbegaafden schrijver, den heer Edm. de Geest, van Lokeren. Jammer genoeg dat zijn verblijf in eene zoo kleine provinciestad den heer De Geest misschien te veel van de theaterwereld verwijderd houdt; er ligt in hem stof tot een knap tooneeldichter. Thans stoot hij, met zijn onbetwistbaren aanleg, toch nog op dien struikelsteen van velen: de dramatische vorm. Maar hij bezit gevoel en verbeelding, en dat zegt veel, ook op tooneelgebied.

De stof voor dit drama is gelukkig gekozen, en de bewerking belooft veel, al is de intrigue niet bijzonder rijk aan vinding. De tendenz van den schrijver: het bestrijden der werkstakingen, treedt echter wel wat te veel op den voorgrond zij belemmert eenigszins den gang van het stuk.

Wij zullen hier geene ontleding van dit drama geven. Zeggen wij alleen dat reeds het eerste bedrijf zich met bijzonder genoegen lezen laat. Wij maken er kennis met een mijnwer-

[p. 552]

kers-huisgezin: Moeder Claessens, hare dochter Louise en haren aangenomen zoon Jef. Deze, een braaf en rechtschapen werkman, is de held van het stuk. - Het tweede bedrijf brengt ons in de herberg van Baas Tronez, een niet onaardige type van slaaplustigen buffetbaas. Na eene vrij uitvoerige discussie over de werkstakingen, wonen wij 't begin eener socialistenmeeting bij. Dit tooneel is niet onaardig uitgedacht; doch 't is de vraag hoe dat op 't tooneel zou werken. Zou bij het slot niet het komisch effekt te veel den boventoon nemen? - In het derde bedrijf verbeeldt het tooneel eene koolmijn, eene mijn in volle werkîng; stellig een als decoratieve voorstelling hoogst belangwekkend tafereel. Daarin komt het hoofdeffekt van 't stuk: de ontploffing door het grauwvuur. Van een streng dramatisch standpunt beschouwd, vallen dergelijke ‘coups de théatre’ wellicht moeielijk te verdedigen; doch hier is dit ramptooneel vrij goed gemotiveerd, te meer daar het vervolg van het drama erop hoofdzakelijk berust. Goed vertoond, kan dat bedrijf veel indruk te weeg brengen. - Jammer dat dit alleen op groote, goed gemachineerde tooneelen het geval zal kunnen zijn, zoodat dat dit tafereel de opvoering door societeiten in kleinere plaatsen wel wat bemoeielijkt. - Het vierde bedrijf speelt, evenals het eerste, ten huize van moeder Claessens. De ontknooping wordt zeer geleidelijk en natuurlijk aangebracht, alhoewel die herhaalde historie van Jef's onwettige geboorte ons daarin niet te best beviel. Al dat vertellen van episodische gebeurtenissen hindert de handeling. Een drama moet vooral ‘plastisch’ zijn: het volk gaat naar den schouwburg om wat te zien gebeuren, niet om te hooren vertellen. Bovendien is het der moraal van 't stuk zeker niet bevorderlijk, dat die Lemonnier, (de verleider van Jef's moeder en eigentlijk toch de oorzaak van haren dood) er zoo goedkoop van afkomt; want moeilijk is zijne verontschuldiging aan te nemen, dat hij van 't door hem onteerde meisje of haar kind, zelfs met de vlijtigste nasporingen (?), niets meer zoo hebben kunnen vernemen. - In elk geval schijnt ons die vergezochte betrekking van Jef den mijnwerker tot den eigenaar der mijn, den rijken Lemonnier, in het drama volstrekt niet onontbeerlijk. Het is niet noodig

[p. 553]

dat Jef, die zijnen meester het leven heeft gered, juist als diens eigen zoon worde herkend, opdat Lemonnier zijnen redder goed en mild beloonen, hem met zijn huisgezin gelukkig maken zou. Anders zouden Jef en Louise wel niet de koolmijn tot bruidschat krijgen; doch die gevaarlijke mijn is vast niet onmisbaar tot hun geluk.

Wat ons mede eenigszins onwaarschijnlijk voorkomt, is, dat die heeren inrichters der socialistische meeting zichzelven zouden betitelen: ‘afgevaardigden van den Cosmopolitischen Gelukzoekersbond’.... (Oef! 't is een heele mondvol voor den tooneelist, die dàt in zijn rol krijgt!) - Zich zelven ‘gelukzoekers’ noemen is zeker geen behendig propagandemiddel. Dit is dus eene kleine onachtzaamheid van den schrijver, die het geraadzaam heeft geoordeeld de gekende Internationale hier niet met eigen naam te noemen. Dit punt is overigens gemakkelijk door een ander speudoniem te wijzigen.

De heer De Geest schrijft eene zuivere taal en tracht zich zooveel mogelijk een echt Nederlandschen stijl eigen te maken. Uitmuntend! Doch hij verlieze daarbij niet uit het oog de natuurlijkheid, de eigenaardige kleur der volksspraak. Vooral in tooneelstijl is het goed, dat men zich niet zoozeer aan de boekentaal, maar liefst aan de taal van 't werkelijke volksleven inspireert. Dit doet de heer De Geest nog niet genoeg; de schrijver spreekt nog te veel zelf door den mond zijner personnages, zonder zich af te vragen: of die taal wel met hunnen stand en hunne opvoeding overeenstemt. Zoo redeneert Jef de mijnwerker, sprekend over Communism en Socialism, wel eens al te ‘mooi’ voor een' werkman. Dat klinkt veel eerder als de taal van een' advokaat.

In weerwil dezer enkele schaduwzijden, die overigens niet van aard zijn om het succès van het drama in gevaar te brengen, is er, zooals reeds gezegd is, onbetwistbaar veel goeds in deze eerste dramatische proeve. - 't Is die van een' schrijver, die vooruit wil, en kan, en die derhalve belangstelling verdient.

Ook eindigen wij met den wensch dat De Werkstaking nog dezen winter voor het voetlicht moge komen, en dit wel met al de vereischte zorg van spel en tooneelschikking.

A.J. Cosyn.