De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 10

[p. 359]

Sarah Bernhardt.

Niemand kan zich beroemen zóó zeer de algemeene aandacht op zich te hebben getrokken, zoowel door haar uitstekend talent, als door wat men gewoon is te noemen hare grillen, hare ‘excentriciteit,’ als de gevierde tooneelkunstenares wier naam wij boven aan dit opstel schreven.

Het ware moeielijk, in de twee laatste jaren vooral, één fransch tijdschrift of dagblad te openen waarin niet de naam van Sarah Bernhardt wordt aangetroffen, hetzij om haar den uitbundigsten lof toe te zwaaien, hetzij om haar over de eene of andere luim te hekelen, soms wel om haar bespottelijk te maken, en heel dikwerf ook om het gepriveerd leven der vrouw te doorwroeten, en met de fransche hoffelijkheid, tevens de gouden spreuk van Talleyrand te vergeten: La vie privée doit être murée.

Al dit geschrijf, vóór en tegen, had - we willen 't niet ontkennen - erg onze nieuwsgierigheid geprikkeld. En toen we vernamen dat de wereldberoemde Sarah Bernhardt ook te Antwerpen eene vertooning zou geven - ééne enkele, zei het affiche en het hield woord - wilden wij de gelegenheid niet laten ontsnappen, om kennis te maken met haar die zoo lang reeds het voorwerp aller gesprekken was. Thans ben ik zoo vrij haar aan de lezers van den Vlaamschen Kunstbode voor te stellen.

_**_*

Sarah Bernhardt werd in 1847 te Parijs geboren van eene hollandsche moeder, die zeer jong Amsterdam had verlaten om in de groote wereldstad fortuin te zoeken. Ofschoon van joodsche afkomst, wilde de vader van Sarah, dat ze gedoopt werd en men plaatste haar zelfs in een nonnenklooster te Versailles, waar zij hare eerste levensjaren doorbracht. Toen ze op ongeveer vijftienjarigen ouderdom het klooster verliet, dan wist Sarah nog niet wel wát van beiden te kiezen: geestelijke zuster te worden ofwel... tooneelkunste-

[p. 360]

nares. - In 't belang der kunst danken wij den goeden inval, die haar aan de laatst genoemde levensrichting de voorkeur deed geven.

Sarah ging dus op het Conservatorium de lessen volgen van twee bekwame meesters Proost en Samson; zij behaalde een prijs bij het eindigen harer studiën, waardoor de deuren van de Comédie Française in 1862 voor haar werden geopend.

Haar optreden baarde weinig opzien, en zij verruilde alras de planken van Frankrijks eerste tooneel tegen die van den Gymnase, waar ze insgelijks maar korten tijd verbleef. Zekeren avond, dat ze spelen moest, was ze vertrokken zonder dat men wist waarheen. Toen ze eenigen tijd later in Parijs terugkeerde was 't haar natuurlijk niet gemakkelijk eene verbintenis te krijgen - hare wispelturigheid had al de bestuurders met schrik bevangen - maar haar drift tot het tooneel was zóó groot dat ze niet aarzelde op de Porte St. Martin, zelfs in het tooneelspel la Biche au Bois, op te treden. Zij gelukte er ten laatste in, eene verbintenis voor het Odéon te onderteekenen; waar zij op 14 Januari 1867 voor de eerste maal optrad.

Van toen af dagteekent haar eerste bijval; stilaan wist zij de gunst van het publiek te winnen en behaalde in Januari 1869 een zóó schitterend succès in het lieve stukje ‘Le passant’ van François Coppée, dat geheel de drukpers haar als eene echte kunstenares vereerde.

Haar werd de schoonste toekomst voorgespeld. Elke nieuwe rol - schepping of herneming - die ze daarna vervulde, was een nieuwe zegepraal, en in 1872 vertolkte zij de rol der Koningin van Spanje in Victor Hugo's meesterstuk Ruy-Blas met een zoo buitengewoon talent, dat men haar als het ware verplichtte hare verbintenis, die haar nog voor een jaar aan het Odéon hechtte, te verbreken, zoodat ze eenige maanden later voor de tweede maal de planken der Comédie Française betrad. Dààr was Sarah Bernhardt op heure ware plaats, dààr kon haar talent zich vrij ontwikkelen, hare krachten toenemen, omringd als zij was door talrijke andere kunstenaars van uitstekende verdiensten.

Behalve aan het modern Tooneelspel, waagde zij zich ook aan

[p. 361]

het echte oude Treurspel, en de lauweren die ze plukken mocht in 't vertolken der meesterstukken van Frankrijks grootste dichters, hebben haren naam alom beroemd gemaakt. Sarah wordt gevierd als de eerste tooneelkunstenares van onzen tijd.

Ter herinnering slechts, willen we spreken van hare begaafdheden als beeldhouwster, schilderes en schrijfster, want ofschoon men er verre van af is haar in die verschillende kunstvakken eenig talent te ontkennen, toch zullen de werken die ze op dàt gebied voortbrengt haar nooit de onsterfelijkheid verwerven, en het is zelfs zeer waarschijnlijk dat indien die werken niet met wèlklinkenden naam der tooneel kunstenares Sarah Bernhardt onderteekend waren, zij door eene doodsche stilte zouden worden omringd.

Het overige haars levens is genoegzaam bekend; iedereen herinnert zich inderdaad, hoe onlangs het gezelschap van de Comédie Française vertooningen te Londen ging geven, Sarah Bernhardt vooral er met geestdrift werd onthaald en, hoe zij misschien wel ten gevolge van dien buitengewonen bijval, ofwel verleid door de schitterende voorstellen die men haar deed, eene eerste maal haar ontslag gaf van de Comédie. Dat ontslag werd gelukkiglijk spoedig ingetrokken, maar sedert eenige maanden was ze nu zoozeer het voorwerp van den spot sommiger Parijzer bladen, dat Sarah bij een eerste gelegenheid opnieuw haar ontslag gaf, welk ditmaal werd aangenomen.

Het mangelde haar natuurlijk niet aan echt vorstelijke aanbiedingen, om in America hare uitstekende gaven te laten bewonderen. Sarah Bernhardt aanvaardde, maar besloot eerst te Londen, te Amsterdam en in de bijzonderste steden van België eenige voorstellingen te geven - en zòò kwam het dat wij op 24 Juli ll. het genoegen hadden haar te zien, te hooren, te bewonderen en toetejuichen, in het schoone tooneelspel Froufrou, van Meilhac en Halévy.

Weergeven al het kunstgenot dat we dien avond smaken mochten, daaraan valt niet te denken. Immers, ofschoon Froufrou nog niet tot de beste rollen van Sarah Bernhardt behoort, toch zal wel zeker niemand ontkennen dat zij daarin ruim-

[p. 362]

schoots gelegenheid vindt om enkele lichtzijden van haar overheerlijk talent op het schitterendst te doen uitkomen.

Ja dàt was wel Gilberte - of liever Froufrou, zooals men haar noemde - het door allen vertroetelde kind uit de groote wereld, onbestendig, grillig, maar immer lief en beminnelijk, - Froufrou, onbekwaam zich met ernstige zaken bezig te houden, alleen levende voor het betooverende Parijs met zijne woelige vermaken en uitspanningen, alleen denkend aan feesten en toiletten, - alleen bekommerd om overal op de éérste plaats te schitteren en van zich te doen spreken. Uiterst lief, recht kinderlijk zelfs, toonde Sarah ons dit alles tot in de kleinste bijzonderheden, met sobere, losse, bevallige gebaren, met een voortdurend schalksch lachje in hare groote schoone oogen, en bij dit alles klonk u eene stem in 't oor, zoo harmonisch, zoo goddelijk schoon, dat men ze niet ten onrecht bij eene bekoorlijke muziek heeft vergeleken.

Oneindig was het verschil tusschen de Gilberte der twee eerste, en de Gilberte der drie laatste bedrijven. Gewaar wordende dat zij, door het najagen der wereldsche vermaken, haar plicht in 't huishouden verwaarloost en zij allengs den afgrond der echtbreuk nadert, besluit Gilberte - thans Mevrouw de Satorys - hare plichten als echtgenoote en moeder te vervullen zooals het behoort en voortaan uitsluitend voor haar gezin te leven. Maar helaas! hare plotselinge verandering doet haar echtgenoot en hare zuster glimlachen: datgene, waartoe men in 't begin haars huwelijks zulke vergeefsche pogingen had aangewend, Gilberte uit de wereld en in den huiskring te houden dàt aanzien beiden nu als totaal onmogelijk en onvereenigbaar met haar geluk. Froufrou die zich met 't huishouden zou inlaten, neen! ook dàt kon niet anders dan een voorbijgaande gril van de lieve Froufrou wezen. Men raadde haar dus aan in de wereld te blijven verkeeren, des te meer daar het huishouden op voorbeeldige wijze werd bestierd, door hare zuster Louise, welke, op Gilberte's aanzoek, die taak op zich genomen had.

Doch van dit oogenblik af onstaat er een vreeselijke twijfel in den geest van Gilberte: zij verdenkt haren echtgenoot en

[p. 363]

hare zuster van geheime betrekkingen; zij worstelt om die verdenking van zich af te werpen; zij zou willen twijfelen; maar het hooren uitspreken van den naam van Louise is voldoende om haar zenuwachtig gestel te schokken, hare jaloerschheid weer op te wekken. Dit vooral wanneer ze verneemt dat Louise een schitterend huwelijk afwijst ‘enkel om voor 't geluk van Gilberte en haar huisgezin te blijven leven.’ Die arglooze bekentenis van Louise wordt door de ijverzuchtige vrouw verkeerd opgevat; neen! denkt zij, er is geen twijfel meer mogelijk: Louise heeft mij mijne plaats bij man en kind schandelijk ontnomen! Gilberte bezit schier zich zelve niet meer, en barst, na lang hare gevoelens te hebben onderdrukt, eindelijk in hevige gramschap tegen hare zuster uit. Louise wil zich verdedigen, vruchteloos! Gilberte luistert naar niets, hare jaloezie is veranderd in woeste drift, in blinde razernij.

Onbeschrijflijk is de indruk hier door het spel van Sarah Bernhardt op het publiek gemaakt, dat angstvol en met gespannen aandacht deze zoo aangrijpende scène volgde.

Tot driemaal toe werd de groote artiste onder daverende toejuichingen op het tooneel terruggeroepen, en wèl verdiend was die bijval, want het schijnt ons bepaald onmogelijk méér dramatische kracht aan den dag te leggen, dan Sarah Bernhardt in dit slottooneel van het derde bedrijf uit Froufrou.

Sommige personen vonden dat haar spel een zweem van overdrijving had; wij kunnen dit gevoelen niet deelen. Zóó, en niet anders moet eene vrouw zijn, met een karakter als Froufrou in een dergelijk oogenblik. Die vrouw vergeet als het ware dat zij vrouw is om veel eerder eene helsche furie te gelijken, of eene razende leeuwin die men van hare welpen wil berooven!

Treffend, diep aangrijpend was ook, in het vierde bedrijf, de vreeselijke ontmoeting der gevallene Gilberte met haren echtgenoot, vooral het tooneel waar zij zich wanhopend aan hem vastklampt om hem te beletten in tweegevecht te gaan.

Het stervenstooneel in het vijfde bedrijf - Froufrou sterft bij haar kind, in de armen van haren echtgenoot, die haar vergeving schenkt - heeft ze zeer natuurlijk, vol echte

[p. 364]

natuurwaarheid en tevens ideaal schoon weergegeven. - Echt meesterlijk! - Men zag het levenslicht langzaam in haar uitdooven, zonder veel schokken of bewegingen, eene zenuwachtige rilling van het lichaam, een krampachtige trek om den mond, een flauwe blik van hare vroeger zoo helder tintelende oogen, een laatste zacht gemurmel en het hoofd valt levenloos achterover... Een stille zachte dood. Menig ander tooneel nog had hier dienen te worden aangehaald, maar waartoe noodig? wie Sarah Bernhardt niet zag kan zich toch nooit een dedkbeeld vormen van haar onvergelijkbaar talent; wie haar evenals wij mocht bewonderen zal gereedelijk het oordeel der fransche pers bijstemmen, die haar de grootste tooneelkunstenares van onzen tijd noemt.

Edw. Van Bergen.