De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 10

[p. 260]

Onze taal in Zuid-Africa.

Onder den titel ‘Het Afrikaansche Hollandsch’ geeft een correspondent van de ‘Nieuwe Rott. Courant’ enkele niet onaardige bijzonderheden over het gebruik van het ‘Nederlandsch’ in deze verre landstreek:

Uniondale, 30 April 1880.

In verband met hetgeen ik u omtrent de beweging voor de Hollandsche taal schreef, diene het volgende tot aanvulling.

Alhoewel de boeken, tijdschriften en nieuwsbladen die hier in de Hollandsche taal worden uitgegeven, in zuiver, grammaticaal Hollandsch (Nederlansch) gedrukt worden, en de taal der geleerden en welopgevoede lieden en van den kansel onze zuivere moedertaal is - gebruikt men in het dagelijksch leven een waar koeterwaalsch, een mengelmoes van Hollandsche, Duitsche, Engelsche en Maleische woorden, terwijl de dubbele ontkenning der Franschen hier zeer in zwang is.

‘Ik zal het nie doen nie’, ‘ons het daar nie geweest nie’ etc. ‘Niksnuttigheid, werschaften enz. geven duidelijk genoeg hunnen duitschen oorspong te kennen. ‘Master is nie te zien nie,’ voor mijnheer is niet te spreken, is de letterlijke vertaling van een Engelsche spreekwijze, terwijl piring, blatjang, banje enz. bijna zuiver Maleische woorden zijn.

En nu het Hollandsch. Uwe schoolmeesters zouden dagelijks kippenvel krijgen, indien zij inwoners der kolonie waren. ‘Ik is ook mar dom’ zegt de Afrikaansche boer; en daarom bespaart hij zich de moeite om alle woorden zuiver en in den haak te willen uitspreken. Gemakshalve heeft men hier dan ook een vierde lidwoord uitgevonden, dat voor het mannelijk, vrouwelijk en onzijdig geslacht geldig verklaard is, nl. het lidwoord die: die water, die huis, die man heet het nu. Wat de werkwoorden betreft heeft men ook een heel gemakkelijke methode bedacht. Evenals bij u,

[p. 261]

gebruiken wij hier ook zes persoonlijke voornaamwoorden, te weten: Ik, jij, hij, ons, huile, zulle; voor alle personen echter is dezelfde vervoeging toepasselijk verklaard, nl. Ik is, ons is, zulle is.

Dit klinkt zeer harmonieus, zeer aesthetisch, niet waar? Doch wij gaan nog verder; het bijvoegelijk naamwoord aardig wordt hier in een geheel anderen zin gebezigd en beduidt iets leelijks. Een aardig kind beteekent hier dus een leelijk kind. Aanzienlijk noemt men hier iets mooi's. Een mooi meisje wordt hier een aanzienlijke nooi genoemd, welk laatste woord waarschijnlijk van het Javaansche nonja is afgeleid. Onder een dam verstaat men hier niet de waterkeering zelve, maar het water zelf. Wanneer men hier dus van een dam spreekt, dan bedoelt men een vijver.

De primitieve begrippen onzer boeren kunt gij kennen uit hunne verdeeling van den dag. Zij beginnen hem te rekenen zoodra de ster (morgenster) uitkomt, d.i. zoodra zij boven den horizon verrijst, dus een weinig vóór het aanbreken van den dag. Verder spreken zij van ‘zon op’ (opkomst der zon) breakfasttijd, dinnertijd en suppertijd, waarna slapenstijd komt, en - de dag is ten einde. De eenige meer nauwkeuriger bepaling der tusschenuren maken zij volgens den stand der zon.

Bijv.: wil men weten hoe veel uur zon (d.w.z. hoe lang de zon nog schijnen zal alvorens zij ondergaat) men des namiddags nog heeft, dan strekt men den arm recht, terwijl de hand er een rechte hoek mede maakt. Nu plaatst men de uitgestrekte hand tusschen de zon en den horizon, en indien de ruimte tusschen horizon en zon juist de breedte der hand bedraagt, dan heeft men nog ‘een uur zon.’ Is deze ruimte twee handen groot dan heeft men nog ‘twee uren zon.’ Verder gaat deze maatstaf niet. Doch de dagelijksche gewoonte, om de zon als uurwijzer te gebruiken, heeft den blik onzer boeren zóó gescherpt, dat zij de verschillende uren van den dag met éénen oogopslag volgens den stand der zon kunnen bepalen.

De brabbeltaal, waarvan ik u hier boven een paar staaltjes mededeelde, heeft tot haar verdediger - (want zij heeft er

[p. 262]

een, hoe ongeloofelijk het schijne moge) - eene vereeniging, die zich noemt Genootschap van ware Afrikaners, die reeds een Taalkunde, (risum teneatis!) een geschiedenis van ons volk en een pamphlet het misdadig Engeland, heeft uitgegeven, terwijl zij een weekblad bezit, de Patriot genaamd, hetwelk wijd en zijd gelezen wordt, vooral door de lagere standen der maatschappij.

De Afrikaners schijnen een bijzonderen afkeer te hebben van alle twee- of meer lettergrepige zelfstandige naamwoorden, zoodat zij, wanneer de mogelijkheid er toe bestaat, de laatste lettergreep afknijpen. Een wa is een wagen, een volstruis is een vogelstruis of liever een struisvogel, een molen noemt men een meul en een predikant (men gebruikt hier nimmer dominé) is verknoeid tot een preekant. Zeer zeker is zulk eene manier van spreken zeer practisch in dezen tijd van stoom en telegraaf, want er wordt een massa tijd mede gewonnen. beiden door spreker en hoorder; en waartijd gewonnen wordt wint men ook geld, zeggen onze Engelsche heeren.

De benaming der verschillende leden van het dierenrijk is ook zeer zonderling. Toen ik 14 jaren geleden in de kolonie aankwam, dacht ik in mijne onnoozelheid dat paarden, ezels, schapen enz. ook onder de beesten geclassificeerd moeten worden. Men heeft mij hier echter omtrent dat punt beter ingelicht. ‘Hoe ken Doctor zoo zê: een perd is niet een beest nie, en een os ok nie en een schaap ok nie. Een perd is een perd, een os is een os en een schaap is een schaap, een koe is net mar een beest. Ons zê nooit van me lewe beest teun (tegen) een perd. Doctor is ver spot.’ (Voor spot: maakt zich bespottelijk.) Een Engelschman is geen mensch, denk dit niet! Hij is en blijft een Engelschman. Indien gij drie personen te zamen ziet loopen, waarvan twee Afrikaners zijn en de derde een Engelschman is, dan zegt men: daar lopen twee menschen en een Engelschman. Onder de benaming van skepsels verstaat men uitsluitend de gekleurde lieden. Deze zijn ook geen menschen. Zoo heeft hier alles en een ieder zijn eigenaardig standpunt in de animale wereld.

Doch met de eigennamen van personen gaat het niet minder

[p. 263]

willekeurig. Cornelis heeft men hier verbrouwd tot Neels of Nelie, Petrus - en wij hebben hier te lande eene menigte Petrussen - wordt Peutris, Lukas, Luikes, George wordt nu eens als het Engelsche George, dan weder als Sors, Jorg of Org uitgesproken. Dit gaat zelfs nog zoo ver, dat Sors, of Jorg of Org bepaalde namen voor bepaalde personen geworden zijn. Bijv. wij gebben hier een George Zondagh en een George Dannhauser wonen. De eerste word Jorg genaamd en de tweede Org. Indien ik nu van Org Zondach en Jorg Dannhauser zou spreken, zou men niet weten van wien ik sprak; daar er geen Org maar wel een Jorg Zondagh bekend is. Zoo woont hier ook een Sors Van Rooijen, en de man zou zich zelven niet kennen indien ik hem Jorg of Org noemde. De geslachtsnaam Van Vuren is hier geheel verbasterd tot Van Voor; Dannhauser wordt Danhouzen of Danhoes enz.

Maar dan zijt gij daar in de Kaap een volk van taalverknoeiers! zult gij zeggen. Dat zijn wij ook. Op taalkundig gebied is hier niets heilig, niets zeker voor den tand der taalbedervers of voor de hand der taalsloopers. En wij zullen het nu eens wetenschappelijk gaan probeeren: getuige het genootschap waarvan ik boven sprak, aan welks hoofd een leeraar van onze Kerk staat, en waaronder zich, o schande! ook een Hollander bevindt. Waar en wanneer deze knoeibeweging (die zich ook al eene taalbeweging noemt) ophouden zal, is onbekend. Niets is voor deze knoeiwoede beveiligd. Ik weet nu nog hoe mijn naam luidt en hoe hij geschreven wordt, maar ik verkeer in volkomene onzekerheid hoe hij over vijf-en-twintig jaren gespeld, geschreven en uitgesproken zal worden!...

X.